Okay, het is weer tijd voor de vierjaarlijkse boetedoening. Waar had ik het fout met deze verkiezingen, waar goed, en, vooral, waarom. Voordat ik dat doe wijs ik graag op een artikel in The New Yorker van Jane Mayer dat analyseert wat Trump te wachten staat na zijn presidentschap. Fascinerend is hoe de auteur en degenen die ze interviewde tot op detail nauwkeurig voorspelden wat Trump en zijn bende zouden doen als ze verloren. Het is buitengewoon: Trump volgt het script tot op de letter.

Ze komen ook met een variant die ik de laatste paar dagen regelmatig tegenkwam: Trump neemt ontslag en maakt Pence president, in ruil voor een algemeen pardon voor wat hij ook maar fout gedaan mag hebben. Een variant op die variant is dat Trump het 25ste Amendement inroept (gegeven zijn psycho-aard zou dat ironisch zijn), Pence tijdelijk president maakt, de kwezel hem gratie verleent en Trump weer gewoon doorgaat. Het vereist de medewerking van Pence, maar ik durf niet meer te zeggen dat die onwaarschijnlijk zou zijn. Het zou Pence een wit voetje geven bij de Trump-fans die niets met democratie hebben. Een man zonder geweten kan het zomaar doen.

Okay, boete. Laat ik beginnen te zeggen dat ik niet had verwacht dat het Amerikaanse politieke systeem zo corrumpeerbaar zou zijn als het is gebleken. De slechte inborst van Republikeinen heb ik nooit onderschat, maar het heeft me toch verbaasd dat Trump vier jaar lang kon doen wat hij wilde. Geen kik van zijn partijgenoten. Er is veel gebabbeld over de mate waarin Amerika kwetsbaar zou zijn voor een machtsgreep, voor een autoritair bewind. Ik heb onderschat hoe realistisch dat beeld is.

Zoals ik onlang in de NRC schreef, je hebt geen staatsgreep nodig om richting autoritair regime te gaan. Je kunt in kleine stappen de democratie ondermijnen, de rechtsstaat corrumperen en de burger laten wennen aan gedrag dat ooit onacceptabel was. Je hoeft alleen de instellingen die de staat overeind houden, te politiseren. Dan verliezen rechters, openbare aanklagers, toezichthoudende wetgevers en agentschappen voor de rechtshandhaving hun neutraliteit en worden een middel in handen van would be autoritaire leiders. Het gebeurde terwijl we toekeken. Terwijl de partij van Lincoln toekeek. Ik beloof beterschap, ik zal nooit meer de democratische kracht van Amerika overschatten. Een sluwer man dan Trump (een Ted Cruz of een Tom Cotton, gouverneur DeSantis of een van Trumps broedsel) kan die democratie zomaar omverwerpen. Faustiaanse types als Lyndsey Graham en Mitch McConnell zouden het niet verhinderen.

Wat de Democraten betreft, ik had niet verwacht dat Joe Biden de nominatie zou winnen. Ik heb een paar keer geschreven dat ik hem met zijn rollator en al het ravijn in zag tuimelen. Ik blijf ervan overtuigd dat een 78-jarige niet geschikt is om president te worden maar het heeft de kiezers niet verhinderd hem daarvoor te nomineren. Amerika is veel progressiever dan het lijkt als je de politici hoort. Dat is deels door het belachelijk systeem (weten we inmiddels) van een senaat waarin 60 procent van de Amerikanen door maar 40 procent van de senators wordt vertegenwoordigd. Deels is het door de kracht van het negatieve campagnevoeren. Het label ‘socialist’, wat AOC of Sanders daar ook van mogelijk vinden, is nog steeds een manier om je tegenstander weg te zetten. Niet per se in de voorverkiezingen, hoewel je zou kunnen zeggen dat het ook daar gebeurde, maar in elk geval bij de algemene verkiezingen.

Biden zag ik dus niet goed, althans mijn twijfel aan zijn politieke overlevingskracht was onterecht. Ik was onder de indruk van Pete Buttigieg. Niet dat ik hem de nominatie zag verwerven maar hij voegde intellect en energie toe. Persoonlijk was ik het meest gecharmeerd van Elizabeth Warren, de senator van Massachusetts. Een progressief met een goed verhaal. Ze leek er goed voor te staan aan het einde van de zomer van 2019 maar maakte de fatale fout om de Sanders kiezers te lijmen met een medicare for all plan waarin meteen de nodige gaten werden geschoten. Ze kon zich niet meer herstellen en Sanders domineerde een groot deel van de aanhang die ze nodig had. Helaas bleken veel jongeren te vallen voor de verlokking van de oude man uit Vermont.

Ik zag wel goed dat Sanders niet de nominatie kon krijgen. De man is te extreem voor Amerika en te ongeschikt voor het presidentschap. Ik zag ook goed hoe hij in zijn eigen variant van narcisme maar door bleef gaan in een jaar waarin er talloze betere kandidaten waren – waarmee hij, fascinerend genoeg, Hillary Clintons fatale beslissing in 2016 imiteerde. Clinton is degene die Trump de kans gaf, ik zal het haar nooit vergeven.

Sanders was de pest voor links. Als hij niet had meegedaan was Warren de kandidaat geweest. Ik zag dat wel, schreef er ook over, maar Sanders buffelde door tot hem effectief de voet werd dwarsgezet door de kiezers in South Carolina – nou ja, door afgevaardigde Clyburn. Dat alle anderen zich daarna tegen Sanders keerden (want dat wás hun steun voor Biden) was zijn verdiende loon. Sanders was een ballon die enkel doorgeprikt hoefde te worden. Als links zich nu opwindt over het gebrek aan linksheid van de Democraten dan is dat, paradoxaal genoeg, de schuld van Sanders, die net zo egocentrisch is als Clinton en Trump.

De schade was groot. Warren had aan geloofwaardigheid verloren. Kamala Harris, de andere progressief met een kans, had een slechte campagne gerund. Ze startte met enthousiasme en brede steun en wist die niet om te zetten in de lange adem die je nodig hebt om de nominatie te verwerven. Eerder was senator Gillibrand van New York ten onder gegaan. Zij had in 2016 kandidaat moeten zijn als die vreselijke Clinton niet alles had bevroren, maar nu kwam ze vast te zitten in haar eerdere uitspraken die conservatieve kiezers in het noorden van de staat New York moesten overhalen. De kleurloze maar competente senator Klobuchar van Minnesota kon geen kiezershart verwarmen en ging in buurstaat Iowa onderuit. Oh ja, en hoewel ik een fan was van Beto O’Rourke, die ik in 2018 in Texas volgde toen hij in de buurt van Cruz kwam voor de senaatszetel, had ik goed gezien dat zijn presidentskandidatuur een kostbare fout was. Geen kans. Goodwill vernietigd. Doodzonde.

De nominatie voor Biden was na Super Tuesday nooit meer in gevaar. De zorgen over zijn leeftijd en mentale scherpte verdwenen niet en Donald Trump, een genie in het herkennen van zwakke punten van anderen die hij genadeloos uitbuit, zette het effectief in. Ik had overigens goed gezien dat impeachment procedure hoewel die van uit democratische zelfreiniging nodig en onvermijdelijk was juist in het voordeel van Trump zou werken. Het was pijnlijk om het aan te zien.

De doodslag op George Floyd was niet goed voor de campagne (als ik dat zo mag formuleren – het was natuurlijk een misdaad dat hij gedood werd). Black Lives Matter is een legitieme en sterke beweging maar de rellen met het platbranden van winkels was geheel voorspelbaar en het bleek moeilijk er afstand van te nemen. De switch van politiegeweld naar structureel racisme was begrijpelijk maar niet verstandig.

Ik had voorzien dat de opbrengst naar het negatieve, naar Trump toe zou neigen. Het geleuter over ‘defunding’ van de politie was levensgevaarlijk. Het is tenenkrommend om te moeten zien hoe legitieme opwinding verkeert in een onderwerp voor de Trumpistani, law and order, dat racisme nieuwe kracht geeft. Ik zag het gebeuren en schatte dat goed in – helaas.

Helemaal fout zat ik bij de verwachting dat de Amerikanen op 3 november met kracht zouden laten horen dat ze Donald Trump als persoon verwerpen, dat ze hem niet nog eens vier jaar konden tolereren als president. Ik had ook, minder sterk, verwacht dat de Republikeinen een prijs zouden betalen voor hun stilte, de afgelopen vier jaar.

Wat een blunder. De blue wave was er niet, Trump slaagde er bijna in om zichzelf nog eens vier jaar te geven. De Republikeinen deden het beter dan Trump, ze ontnamen de Democraten de kans op behoorlijk bestuur in de komende vier jaar. 72 miljoen Amerikanen wilden wel verder met deze man.

Ik heb al eerder geschreven dat ik verkeerd heb ingeschat hoe Amerikanen naar het corona beleid – of gebrek daaraan – van Trump keken. Kort samengevat: ze vinden corona minder gevaarlijk voor hun dagelijks leven dan een economische crisis. In een land zonder sociaal vangnet, zonder voorzieningen, is het verlies van je baan of de ondergang van je bedrijf desastreus. Veel ‘stille Trump kiezers’ hebben de afweging gemaakt dat ze onder Trump meer kans hebben economisch te overleven. Ik zag dat niet.

De ‘sterke man’ routine die Trump opvoerde, met het niet dragen en later, na zijn ziekte, verwijderen van een mondkapje, had ook meer effect dan ik had kunnen denken. Ik had als correspondent een soort vuistregel: onderschat nooit de domheid van de Amerikanen. Die was ik vergeten. Misschien is het niet eerlijk een dergelijke afweging dom te noemen, maar Amerikanen hebben al decennia geen politicus meer gehad die effectief opriep tot enig communautair gevoel. Obama faalde in dat opzicht. Niet omdat hij het niet probeerde maar omdat het land ongelooflijk racistisch was en is.

Een inschatting die ik ook moet bijstellen is dat ik dacht dat Amerikanen iets gaven om het aanzien van het presidentschap. Dat ze de vulgaire man zonder moreel kompas die hun presidentschap bezoedelde daarvoor zouden straffen. Geen sprake van. Een flink deel van de kiezers, zoals mijn conservatieve vrienden in Amerika, vonden Trumps gedrag weerzinwekkend maar stemden op hem omdat hij lagere belastingen, minder regulering, de hele rimram gaf. Ze zijn utilitair ingesteld, helaas zonder zich te realiseren dat het ook nuttig zou zijn om een president van alle Amerikanen te hebben als de nood aan de man komt. Maar de nood kwam niet aan de man – Trump hield het land buiten buitenlandse conflicten en de Amerikanen geven er weinig om hoe de rest van de wereld tegen het land aankijkt – en het speelde geen rol.

Ik had beter moeten weten. Richard Nixon bezoedelde het presidentschap en wist er in de geschiedenisboeken beter mee weg te komen dan ik ooit had verwacht. Reagan kwam weg met Iran Contra, een impeachable daad als er ooit een was (‘mistakes were made’). Billy Clintons gebrek aan discipline en vulgariteit op een andere niveau dan dat van Trump werd evenmin afgestraft. Kleine Bush won in 2000 omdat hij gezelliger zou zijn bij een pilsje dan Gore (never mind dat Bush niet meer dronk). Ik wil maar zeggen, we moeten niet te hoge verwachtingen hebben van het gedrag van een president, en al helemaal niet van de mate waarin met name Republikeinen wangedrag van Democraten gebruiken om politieke punten te scoren en wangedrag negeren als het in hun kraam te pas komt.

Ten slotte, hoe is het mogelijk dat ik de perfiditeit van Trump maar vooral van de Republikeinen heb onderschat in de naweeën van deze verkiezingen. Nee, ik had nooit gedacht dat de democratie zo zou worden ondermijnd door de Amerikaanse elite. Dat is dom van me, want de voorspelbaarheid van Trump en zijn bende is geweldig. Je kunt er de klok op gelijk zetten – zie het artikel van Jane Mayer dat ik hierboven aanhaalde.

Helaas denk ik dat ik de bedreigingen voor Amerika, de erosie van het land als samenleving, goed heb ingeschat. En helaas moet ik ook verwachten dat daar in de komende vier jaar niets aan gaat veranderen. Ons voorland is een stagnerend politiek bedrijf, een ruziënde Democratische Partij, een weinig effectieve president. En op de achtergrond meer sinistere types die de Trump erfenis voor zichzelf willen opeisen, racisten als Tom Cotton, opportunisten als Lyndsey Graham en Ted Cruz, de weerzinwekkende Trump kinderen en hun aanhang. Ze zullen proberen, in de termen van McConnell, om Bidens presidentschap een één termijn presidentschap te maken (ik verwacht dat Kamala Harris het overneemt, dat terzijde). Een land in de neergang, hopeloos verstrikt in zijn eigen contradicties.

Ik verwacht er weinig van maar ik hoop dat ik het net zo fout heb als ik het had bij andere gelegenheden, zoals die hierboven weergegeven.