Het rangschikken van presidenten is een leuk gezelschapsspel. Wie was de beste? Wie de slechtste? Wat heeft het te betekenen?

Deze laatste vraag is misschien de meest relevante. Vorige week publiceerden de historici die dit regelmatig doen de nieuwste lijst van presidenten, gebaseerd op een puntensysteem dat aspecten van het presidentschap waardeert. Tot niemands verrassing stond Lincoln bovenaan en James Buchanan, de president die niets deed om de burgeroorlog te voorkomen, stevig onderaan.

Lang niet alles staat vast in deze beoordelingen. Zo zijn de in de loop van de jaren presidenten als Harry Truman en Dwight Eisenhower, relatief laag gewaardeerd toen ze afscheid namen, opgestoomd tot de top tien. Hun prestaties worden nu hoger ingeschat dan net na hun presidentschap. Andrew Jackson en Thomas Jefferson dalen gestadig omdat ze last hebben van beoordeling met de ogen van nu. De eerste was verantwoordelijk voor het over de kling jagen van tienduizenden indianen. De tweede, schrijver van de woorden ‘all men are created equal’, krijgt de rekening gepresenteerd voor zijn leven als slavenhouder – en vader van zes kinderen bij zijn huisslavin.

Donald Trump, de 45ste president, slaagde er niet in de laagste plaats voor zichzelf te reserveren. Onder hem staan nog drie presidenten. De labiele pro-slavernij noorderling Franklin Pierce, aangetreden in 1853, hielp de slavenhouders in de aanloop naar de burgeroorlog. Andrew Johnson, de opvolger van de in 1865 vermoorde Lincoln, maakte een puinzooi van de afwikkeling van de burgeroorlog. En James Buchanan, die niet eens viool speelde toen Amerika begon te branden maar gewoon de andere kant op keek, in 1860, toen zuidelijke staten zich afscheidden. 

Trump komt op plaats 41 (er zijn 45 genummerde presidenten, maar slechts 44 presidenten: Grover Cleveland was nummer 22 en 24 maar wordt slechts een keer historisch beoordeeld).

Je kunt er badinerend over doen, deze lijst bagatelliseren, maar het is interessant om te denken over wat de kwaliteit van een presidentschap historisch betekent. De historische erfenis van Lincoln, George Washington (op 2) en Franklin Roosevelt (op 3) staat buiten kijf. Niet onomstreden in hun tijd, maar wat ze nalieten was positief. Het zou echter een fout zijn de historische erfenis van de slechtste presidenten te onderschatten. Deze lijst vertelt lang niet alles over invloed.

Of Buchanan de burgeroorlog had kunnen voorkomen, valt te betwijfelen, maar hij wordt verantwoordelijk gehouden voor de grootste binnenlandse kladderadatsch in de geschiedenis, goed voor 600.000 doden en een schaduw die nog minstens honderd jaar over Amerika zou liggen – misschien nooit is weggegaan. Richard Nixon, op plaats 31, staat in mijn pantheon van invloedrijke presidenten veel hoger dan hij ooit in de historische top 44 zal komen. Zijn intense slechtheid, corrumpering van het systeem en het opzetten van de ene helft van het land tegen de andere liggen aan de wortel van hoe Amerika er nu uitziet.

Ik vermoed dat Donald Trump op het terrein van invloed alle records gaat breken. Een winnaar! Nu al valt te voorzien dat de 45ste president een erfenis nalaat waar Amerika nog jaren mee zal worstelen. Hij beperkte zich niet tot het ondermijnen van het gezag en het aanzien van het presidentschap, het corrumperen van de nationale bureaucratie, en was mede verantwoordelijk voor de coronacrisis die Amerika harder trof dan nodig. Meer dan welke president dan ook zette hij delen van het land tegen elkaar op.

Maar wat echt zal doordreunen, nog jaren, is dat Trump de bijl heeft gezet in de Amerikaanse democratie, het belangrijkste voorbeeld van burgerzelfbestuur in de wereld. Trump is niet de enige een-termijnpresident, hij is wel de enige die zijn nederlaag bij de verkiezingen weigerde te erkennen. Hij is de enige president die zijn aanhang opjuinde om een regelrechte aanval te openen op het Capitool, op het moment dat daar de uitslag van de door hem betwiste verkiezingen volgens de normale democratische regels werd beslist.

Sinds de verkiezingen – eigenlijk als veel langer tevoren, want hij legde de basis voor het aanvechten van zijn nederlaag al in 2016 – roept Trump dat hij bestolen is, dat de verkiezingen door hem waren gewonnen en zijn gepikt door de Democraten. Met succes. De Big Lie heeft diep wortel geschoten. Tweederde deel van zijn aanhang acht Joe Bidens presidentschap niet legitiem. Hij heeft zijn Republikeinse partij overgehaald om de Big Lie niet aan te vechten. Niemand durft zich tegen hem uit te spreken, ambitieuze Republikeinen gaan mee in de leugen om zijn steun te krijgen.

Het meest opmerkelijke is dat de partij van deze loser zich vrijwel volledig achter hem heeft gesteld. Wat je er ook van vindt, politiek gezien is het een huzarenstukje. Maar het heeft consequenties. Nooit eerder heeft een van de twee partijen in Amerika democratie overboord gezet, leugens geaccepteerd en het proces van democratische verkiezingen, opmerkelijke functioneel in de 234 jaar sinds de aanname van de grondwet, op alle niveaus ondermijnd.

In een optimistische visie zullen verstandige burgers hun politici tot de orde roepen en hun bedreigde democratie verdedigen. In een pessimistisch scenario dat helaas steeds realistischer lijkt te worden levert dit Trump en zijn partij het gewenste resultaat op. Dan is het risico groot dat ook de Democraten hun geloof in eerlijke verkiezingen verliezen. Nooit, zelfs niet in de aanloop naar de burgeroorlog, werd de essentie van Amerika meer bedreigd dan we nu meemaken.

Zo bereikt Donald Trump toch de toppositie die hij zichzelf toebedeelt: de meest invloedrijke president die Amerika ooit gehad heeft. Die top 44 is misleidend. De slechtste presidenten hebben minstens zoveel invloed als de beste. Zoals de beste president Amerika redde van zijn slechtste instincten, zo zal de meest invloedrijke president Amerika ten onder laten gaan aan zijn slechtste aanvechtingen. Donald Trump is een winnaar!