The Presidency of Donald J. Trump. A First Historical Assessment, Julian E. Zelizer, editor. Princeton, 2020. ISBN 9780691228938. $ 77 (bespreking gebaseerd op Kindle uitgave, $ 21,60)
Hoewel oud-president Donald Trump vanuit Florida de mogelijkheid van een terugkeer openhoudt en in elk geval zorgt dat hij in de aandacht blijft, is het mogelijk, verstandig en nodig zelfs, om zijn presidentschap als geheel te interpreteren. Dat is wat de historici in dit boek doen. Historici zijn daar beter in dan journalisten en auteurs die Trump als fenomeen behandelen, en vier jaar als vier jaar.
Wat de essays in dit boek laten zien is dat Trump past in een ontwikkeling van de Amerikaanse samenleving en de Amerikaanse politiek die veel verder terug wortelt. In veel opzichten zover terug als de New Deal, toen de sociaal politieke orde voor de twintigste eeuw tot stand kwam. Zover terug als Nixons opening naar China, als de immigratiewetgeving die in 1965 alle poorten openzette, de anti-overheidsdraai onder Ronald Reagan, en de ook door Republikeinse presidenten onderkende en gebruikte uitbreiding van presidentiële macht. In de woorden van de editor van het boek: Trumps presidentschap ‘was niet een unieke gebeurtenis die automatisch zal leiden tot een koerscorrectie, maar een periode van diep geworteld conflict dat ons politieke systeem pijnlijk verwond heeft’.
Zelizer had zelfs een interview met Trump, door de narcist zelve aangeboden toen hij las over het project. Het zou Trump niet zijn als hij niet dacht zelf de analyse te kunnen beïnvloeden. Hij is uiteindelijk, in eigen ogen, een geweldig succes en komt dat graag bevestigen. In het interview gaf Trump met zoveel woorden toe dat hij de verkiezingen van november 2020 had verloren, daarmee maakte Zelizer nog nieuws. Officieel heeft Trump nooit zijn verlies erkend.
Er staan mooie analyses in van de structuur van Amerika’s extreem rechtse clubjes. Van de mediawereld die Trump, schrijft Nicole Hemmer, al voor zijn campagne in zijn zak had. Dat bleek in zijn aanvaring met Megyn Kelly. In een debat tijdens de voorverkiezingen stelde deze Fox journaliste vragen over Trump seksisme. Naderhand verklaarde Trump: ‘Je kon zien dat er bloed uit haar ogen kwam, bloed uit haar overal’. De Fox nieuws bazen hielden zich gedeisd, niemand verdedigde Kelly.
James Mann, de schrijver van de Rise of the Vulcans over het nationale veiligheidsteam van George W. Bush (die dankzij Trump niet zo slecht lijkt als hij daadwerkelijk was), vast de karakteristiek van Trumps buitenlandse politiek samen al een gepersonaliseerde benadering, waarin hij meende met zijn persoonlijke charme het nationale veiligheidsbelang van onderhandelingspartners kon pareren. Dat lukte natuurlijk niet en de transactionele benadering van het buitenland, en de afkeer van multilateraal overleg ten faveure van bilateraal bakkeleien leverde weinig op. Het dumpen van het Trans Pacific Partnership als middel om landen rond de Pacific te binden met Amerika als leider was een eigen doelpunt. Nu zou zo’n verdrag wonderen doen (ik moet erbij zeggen dat Hillary tijdens de campagne ook afstand had genomen, onder druk van de antiglobalisten, die het in dit geval helemaal fout hadden).
Angus Burgin maakt een scherpe observatie over Trumps anti-intellectualisme: ‘In plaats van het bespotten van “eggheads”, zoals normaal onder McCarthy types in de jaren vijftig, claimde Trump dat zijn eigen kennis die van de experts en wetenschappelijke autoriteiten oversteeg’.
Niet alle hoofdstukken zijn mij analytisch genoeg. Veel hervertellingen van wat is gebeurd, met van tijd tot tijd een mooie observatie of verder reikende conclusie dan dat Donald Trump in het pantheon van presidenten op plek 41 terecht komt. Alleen Franklin Pierce, Andrew Johnson en James Buchanan staan lager. Dat neemt niet weg dat Trump, dat blijk in dit boek ook maar weer eens, behoorlijk invloedrijk zal blijken (maar dat was de burgeroorlog prutser Buchanan ook). Trump heeft normen overboord gezet, de grondwet naar eigen inzicht aangepast en het politieke systeem van checks and balances weten te ondermijnen – met hulp van de Republikeinen.
Een van beste analytische hoofdstukken is dat over Trumps Midden Oosten-beleid, een voorbeeldige filering van Trumps voorkeur voor wat binnenlands steun opleverde, roepen per tweet, en tactische manoeuvres ten koste van een strategie. Afgezien van de Abraham-akkoorden tussen Israël en Arabische landen, die toch al in de pijplijn zaten, heeft het niets opgeleverd. Volgens Daniel Kurtzer kan Trumps nalatenschap worden samengevat als ‘een lege, doelloze propositie van Amerikaanse almacht, zonder enig blijvend gevolg’.’
Het laatste hoofdstuk over impeachment, of beter gezegd, de mislukte pogingen om Trump af te zetten en wat die ons vertellen over deze ultieme maatregel om van een president af te komen is dreigend. Trumps erfenis (of misschien moet je het McConnells erfenis noemen: de Republikeinse senator was rücksichtloos effectief in het voorkomen dat Trump werd gedumpt) is, in de woorden van Gregory Downs dat het falen om Trump te veroordelen ‘met onbetwistbaar bewijsmateriaal op tafel’ alle opvolgers van de 45ste president kunnen overtuigen ‘dat ze vrijwel straffeloos kunnen optreden zo lang als de steun van hun politieke basis behouden, ongeacht wat de grondwet zegt’.
Een boek als dit, een round up door specialisten op verschillende terreinen, maakt het onvermijdelijk dat niet alle bijdragen even sterk zijn, hoewel ik moet zeggen dat het niveau zonder uitzondering hoog is. En dat er enig overlap is. Drie hoofdstukken over immigratie illustreren het laatste, al wordt mooi de rol duidelijk dan Stephen Miller, Trumps adviseur die als enige een lange termijn beleid in zijn hoofd had (afkeer van alle vormen van immigratie) en daar ook werk van maakte. Andere auteurs geven een nuttige samenvatting van de gebeurtenissen zonder daar al te veel analyse aan toe te voegen.
In middels is een schier eindeloze stroom van ‘ik was erbij’ boeken verschenen. Deze maand nog aangevuld met Trumps minister van Defensie Mark Esper (ook zo iemand die bleef om de schade te beperken in plaats van af te treden om de schade te laten zien) en volgende week Kellyann Conway, zij van de ‘alternative facts’. En de journalisten, onder leiding van patriarch Bob Woodward, hebben ook al hun verhaal gedaan. Zij maakten, zoals dat heet, ‘de first draft of history’. Deze historici maakten een second draft maar het laatste woord over Trumps historische presidentschap is nog niet gezegd.