Tekst Adriel Heisley

Niet ver van het punt waar Route 160 de San Juan River oversteekt, staat een wegwijzer. Volgt u die, dan komt u bij een officieel monument, een halve kilometer verderop. Het gaat om een plaat van beton waarin de officiële zegels zijn aangebracht van vier staten: Utah, Colorado, New Mexico en Arizona. Het monument markeert het punt waar de hoeken van deze vier staten samenkomen. Het is de enige plaats in de Verenigde Staten waar zoiets gebeurt. Dit is Four Corners.

Op een middag in het midden van januari, wandel ik rond op dat stuk beton, van staat naar staat. Over de bergen, die liggen onder een hoge hemel van grijze wolken, snijdt een ijskoude wind. Hij dwarrelt door het verlaten toeristencentrum, een wolk van sneeuw en kauwgumpapiertjes opwerpend en venijnig bijtend aan de vier klapperende vlaggen. Het is zo’n dag waarop je kunt zien zover als de horizon reikt. Terwijl ik het monument rondloop, is het gevoel van ruimte haast tastbaar. Ik ben een kompasnaald voor meer dan 250.000 vierkante kilometer van Amerikaans land, rijk aan kleur, eindeloos gevarieerd en fascinerend in zijn beelden en vormen. Dit gebied ben ik in de loop der jaren als mijn eigen land gaan beschouwen, maar op dit moment voelt het alsof ik me voor het eerst realiseer wat de ware omvang ervan is.

Encyclopedie van eeuwige verandering

Al jaren verken ik dit westelijke land, erdoorheen rijdend, erboven vliegend, wandelend in de canyons, kamperend langs de rivieren, het opzuigend, soms erover schrijvend, maar meestal simpelweg mediterend over zijn vormen en zijn kluwen van lucht en rots. Dit is geen loze bezigheid. Hij komt uit een diepgevoelde overtuiging dat het gebied van de Four Corners ons iets fundamenteels heeft te bieden, als individuen en als een samenleving van menselijke wezens die proberen een balans te vinden tussen wat wij willen en wat de aarde heeft te bieden.

Ik ben bepaald niet de enige die deze plaats liefheeft of de enige die er zoekt naar diepere betekenis. Voor veel mensen is een deel van de verleiding van dit landschap het comfort dat je vindt in die rustige, lege, onmenselijke ruimte. Dit zijn de zaken die hele generaties toeristen en mediteerders hebben aangetrokken. Ernie Pyle, de journalist die in de Tweede Wereldoorlog beroemd werd, kwam hier zestig jaar geleden voor het eerst, toen het Four Corners-monument niet meer was dan een kleine betonnen post en op zijn hoogst ‚‚n auto per week de slingerende zandweg probeerde af te rijden vanuit het stadje Shiprock. ‘De enige manier om het land te ondergaan, is door dat in alle rust te doen’, schreef Pyle. ‘Ik ben niet een van die fanatici die denken dat alles opgelost kan worden door je ogen en oren te sluiten en niets te weten. Maar waarschijnlijk zal de woestijn je ervan doordringen dat ons dagelijks leven in de steden wel erg vol zit met zien en horen, en met zorgen over een hoop dingen die er hier geen mallemoer toe doen.’

Aan het genoegen van de afzondering kunt u het pure genieten toevoegen van deze ongeëvenaarde schoonheid, want dit landschap is een aloud geologisch slagveld, getekend met de wonden van de tijd en met overal de restanten van onvoorstelbaar natuurgeweld. Opeenvolgende golven van sedimentatie hebben gezorgd voor veelkleurige plateaus en mesa’s van zandsteen, leem en leisteen. Het rijzen van de aarde schiep de San Juan Mountains in Colorado. Vulkanen bliezen de toppen van de San Francisco Mountains in Arizona. In Utah brak opborrelend magma het oppervlak, zodat er grote laccoliths ontstonden, zoals de Abajo Mountains en de grote bult van Navajo Mountain. Diatremen, gasgestuwde erupties van magma, zorgden voor rotsformaties als Ship Rock in het noordwesten van New Mexico.

De laatste hand in al dit geduw en getrek hadden weer en de erosie. Door de wind voortgedreven, schurend zand boetseerde de rotsen in onwezenlijke vormen. Temperatuurwisselingen zijn zo groot dat ze steen doen splijten, er steeds lagen vanaf pellend. En dan zijn er de rivieren, altijd die rivieren die in dit droge terrein hun eeuwige arbeid verrichten om zand naar de zee te dragen, beetje bij beetje. De San Juan, de Dolores, de Virgin, de Escalante, de Dirty Devil en zo nog een stuk of tien: ze voeden bijna allemaal de grote stroom van de Colorado River en lieten hun sporen achter op de steeds hoger reikende steenmassa’s. Ze hebben de meest imponerende canyonsystemen gekerfd die op de planeet zijn te vinden: Dark Canyon, Marble Canyon, Grand Canyon en honderden meer, hun namen allemaal genoteerd in de encyclopedie van de eeuwige verandering.

Alkoven van gebeeldhouwd steen

Dit is een plaats van aardse trauma’s, waar de krachten van de tijd decors schiepen die ontzag wekken en die mensen aan het denken zetten over de nietigheid van hun eigen levens. Maar er zijn ook rustige momenten, plotselinge verrassingen, zoals ik meer dan tien jaar geleden meemaakte in een vrij onbekende plek nabij de grens van Arizona en Utah, in Water Canyon. Op de meeste kaarten staat deze plek niet aangegeven en onze groep wandelaars werd erheen gebracht door een paar gidsen uit Colorado City. Hoe hoger we uit de bedding klommen van de kreek die deze canyon had uitgeschuurd, des te nauwer werd hij. Rode rotswanden sloten je aan beide kanten in, zo nu en dan zich openend in elegante kleine alkoven van prachtig gebeeldhouwd steen, doortrokken met blauwe en ivoren banden. De witte oevers van de kreek lagen zacht en onberoerd als een strand bij zonsopgang, varens geclusterd in donkere natte hoeken, water en helgroene stukjes mos zich draperend langs de rotswanden.

Allemaal heel mooi, koel en uitnodigend, maar niet echt iets nieuws. Tot we uiteindelijk de top van de canyon bereikten en bij een dik bos van esdoornbomen kwamen. Het was aan het einde van de herfst en de bladeren waren al van kleur veranderd. Maar kleuren zoals deze had ik nog nooit gezien: de bladeren waren een dun, bijna doorzichtig paars en er leken er miljoenen rond onze hoofden te dwarrelen, als een enorme vlucht paarse vlinders. Opeens stond ik daar met mijn armen in de lucht, ronddraaiend, lachend en in alle eenvoud genietend van een zo totaal onverwachte schoonheid.

Spirituele tradities van een volk

Pelgrims naar de Four Corners zoeken hier afzondering, omdat ze die bijna nergens anders kunnen vinden, zeker niet in de steden die steeds drukker en steeds beangstigender worden. Ze ontdekken dat isolement hen kan helpen om zichzelf te hervinden. Ze proberen iets te leren over het verleden van de aarde en vinden dat in de rotsen geschreven.

Natuurlijk vonden mensen het niet voldoende om Four Corners enkel te ervaren. Maar al geef je het land namen, meet je het op, bouw je er stadjes, blokkeer je de waterwegen met dammen en doorkruis je het met snelwegen, daarmee wordt het nog niet van ons en evenmin verschaft het ons het inzicht om de ware betekenis ervan te doorgronden.

De Navajo, wier enorme reservaat bijna een kwart van het hele Four Corners-gebied omvat, hebben hun eigen manier om daarmee om te gaan en die komt waarschijnlijker dichter bij de essentie van de magie van het landschap. Als een Navajo in het centrum van zijn thuisland staat, kijkt hij naar de La Plata Mountains in Colorado, de Blanca Peak in de Sangres de Christo Mountains, naar Mount Taylor in New Mexico en de San Francisco-toppen in Arizona. In het denken van de Navajo zijn dit niet enkel geografische punten die de vier hoeken vastpinnen van de plek waar hij toevallig woont, maar zijn het de grenzen waarbinnen de oude spirituele tradities van zijn volk liggen. In de kosmologie van de Navajo is het landschap hier zwanger van betekenis en kracht en men zegt van een persoon die met zijn land en zijn geest in harmonie leeft, dat ‘he walks in beauty’.

Net als andere Indiaanse volkeren die dit land goed kennen, wonen de Navajo hier al lang. Zij hebben die mengeling van liefde, respect en vrees behouden die hen in staat stelt hun menselijke behoeften aan te passen aan de behoeften van het land zelf. U kunt een idee krijgen hoe traditionele Indianen geïnvesteerd hebben in dit land als u vanuit Gallup, New Mexico, Highway 666 neemt in noordelijke richting. Ga links op Indian Route 13 in de noordoostelijke hoek van de Navajo Reservation, rijd acht kilometer naar het westen en parkeer dan uw auto bij het begin van een klein zandpad dat de weg hier kruist.

Wandel een kilometer of twee over het pad onder de hoge, smalle vin van steen die leidt naar Ship Rock, dat met zijn gebeeldhouwde massa zeshonderd meter uitsteekt boven de omringende vlakte, als een schoener onder vol zeil. Als u daar staat, luister dan naar de wind die over het vlakke land veegt en kijk omhoog naar de fa‡ade van die buitengewone uitstulping van geërodeerde en gekraakte vulkanische rots. Laat de simpele kracht ervan diep in uw beenderen zinken, denk aan elementaire krachten die het door de aardkorst heen duwden in de wachtende lege hemel en voel iets van de fundamenten waarvan de aarde is gemaakt.

Wilt u een idee krijgen van de plaats van de mens in dit geheel, laat een Navajo-gids u dan meenemen naar de groene bodem van Canyon de Chelly National Monument. Volg de haarspelden van de drie belangrijkste canyons, wandel langs de oevers van zijn door bronnen gevoede kreken, kijk omhoog naar de muren van slickrock, beschilderd met woestijnvernis, die hier aan beide kanten driehonderd meter recht omhoog steken. Hier op de bodem groeien populieren en sage, woestijnwilgen en Mormoonse thee, naast keurige velden met bonen, squash en maïs, producten die hier al eeuwenlang worden geteeld.

Vlakbij de velden staan de moderne hogans, rook kringelend uit hun plompe, ronde architectuur. Weggestopt in de wanden hierboven liggen echter ook de ru‹nes van de mensen die hier leefden voor de Navajo, de Anasazi, de ‘oude vijanden’, die hier generaties lang woonden voor ze zeven- of achthonderd jaar geleden om onbekende redenen vertrokken.

De organische kracht van Ship Rock en de voortdurende symbiose van Canyon de Chelly herinneren ons eraan, net als veel bekende en spirituele plaatsen in het gebied van de Four Corners, dat we te veel kennis hebben verloren van mensen die eens heel goed wisten hoe ze in dit land moesten leven.

De belangrijkste waarheid van dit landschap is dan ook dat het de combinatie was van menselijk inzicht en de kracht van de aarde die een lange geschiedenis opbouwde. Wellicht kunnen we, als we bereid zijn te aanvaarden wat het land ons kan leren over grenzen en de mogelijkheden, deze geschiedenis terugvinden, juist hier, in een plaats waar de aarde de hemel ontmoet.