De absurditeit van de kieswijzer – of kieskompas, ik weet niet hoe ze heten – werd me pas echt duidelijk bij de stelling: ‘Zwarte piet is racistisch’. Vijf mogelijkheden, van helemaal mee eens tot helemaal mee oneens, met geen mening in het midden. De gedachte dat een punt op dit continuüm zou kunnen bepalen op welke partij ik zou moeten stemmen, lijkt me absurd.
Maar misschien nog absurder is, bij nader inzien, de stelling zelf. Het is een complex verhaal, samengebald in vier woorden. Bedoeld werd, dat denk ik tenminste: vindt u het racistisch om nog steeds het fenomeen zwarte piet, eeuwenlang in blank Nederland gebruikt rondom het sinterklaasgebeuren, te accepteren als probleemloos. Tja, past niet op een bumpersticker, zullen we maar zeggen. Ik heb me altijd geërgerd aan de reductie die voor- en tegenstanders van ‘zwarte piet’ (wat betekent dat eigenlijk?) omarmen.
In een beschaafde samenleving is het alleszins gerechtvaardigd om te luisteren naar donker gekleurde mensen die onaangename gevoelens krijgen bij de clichée’s rondom de manifestatie van zwarte piet in Nederland. Ik kan me voorstellen dat het niet leuk is om een karikatuur te zien van je ras, zoals ik het ook niet kon waarderen dat iemand als Donald Trump een spastische journalist nadeed, of een bekende Nederlander Aziaten typeerde met gebrekkig Nederlands spreken en opgetrokken ooghoeken. Nog beschaafder is het om rekening te houden met andere mensen en je te onthouden van gedrag dat pijn kan doen.
Ik denk dat die hele zwarte piet discussie een verkeerde afslag nam toen de mensen die moeite hadden om afscheid te nemen van deze traditie als racistisch werden weggezet. Dat deed noch de discussie noch het bewustzijn van racisme enig goed. Ik weet niet of de weinig invoelende burgers ervan overtuigd hadden kunnen worden dat het niet leuk is om beledigd te worden – of te beledigen –, maar ze zagen zichzelf niet als racistisch en vonden dat ze zelf beledigd werden. Koren op de molen van onze haatzaaier, iemand die in elke andere zin een groot deel van onze medeburgers beledigd.
Persoonlijk denk ik dat als zwarte piet, black face in het algemeen, door medeburgers van welke kleur dan ook als denigrerend, schofferend, zelfs als vervelend wordt opgevat, het tijd is om die traditie opzij te zetten. ‘Vervelend’ is een vervelend woord omdat het de lat erg laag legt, maar in deze specifieke praktijk van onze sinterklaasviering is volstrekt duidelijk dat een flink deel van ons dit deel ervan ervaart als een belediging op basis van huidskleur. De regenboog variant van zwarte piet komt me voor als idioot. What’s the point? Sinterklaas had een paar hulpjes, slaven misschien, en nu zijn die niet zwart maar roze of roet of paars. De enige echte oplossing was de traditie afschaffen. Ik had er niet van wakker gelegen.
Oh ja, en die kieswijzers zijn vergif. Ze reduceren het ontwikkelen en uitwerken van ideeën over hoe een samenleving in elkaar zou moeten zitten tot dertig stellingen. Dat is maar een kleine variatie op een reductie tot welke lijsttrekker je vertrouwt. Helaas lijken die kieswijzers in een ontzuild, ideologieloos tijdperk onmisbaar. De partijen hebben weinig andere keuze dan eraan meedoen. Ze zouden moeten weigeren. Het is een belediging van hun spankracht.