The Destructionists. The Twenty-Five-Year Crack-Up of the Republican Party door Dana Milbank. New York, 2022. 

Dana Milbank, politiek commentator van the Washington Post, is boos, kwaad, woedend. Op de mensen die Amerika kapot gemaakt hebben, die het democratische stelsel in in zijn huidige precaire toestand hebben gebracht. Die de maatschappelijke conversatie hebben vergrofd tot kras taalgebruik en hebben versmald tot een wij-zij verhaal. Die de mogelijkheid tot compromis in het politieke midden de nek om hebben gedraaid. Die racisme, blank superioriteitsdenken en ressentiment hebben getolereerd, vergroot en aangewend voor politiek gewin. Die leugens tot waarheid hebben verheven, en de feiten tot opties. Op de Republikeinse Partij, kortom.

Milbank documenteert tamelijk volledig hoe Amerika zijn ziel verloor toen de kwade genius van dit alles, Newt Gingrich, in 1994 met al deze elementen de Republikeinen voor het eerst sinds 1954 een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden verschafte. Gingrich had zich die positie verworven door de Democraten tot vijand te verklaren. Niet simpelweg mensen met een andere opinie maar vijanden van Amerika. Hij schold, hij beschuldigde, hij overdreef en hij won.

Newt Gringrich mag een uitzonderlijk specimen zijn van leugenachtigheid, kwaadwillendheid en vijandigheid aan het publieke goed, hij kwam niet uit de lucht vallen. Milbank heeft zich beperkt tot 25 jaar Republikeinen maar hij had gemakkelijk terug kunnen gaan naar 1968, toen Richard Nixon met zijn ‘Southern Strategy’ blanke woede over de burgerrechtenwetgeving omzette in stemmen voor de Republikeinen. Republikeinen omarmden racisme. Ook in andere opzichten begon de rot met deze president.

Milbank had ook Ronald Reagan kunnen belichten. Voor veel Amerikanen geldt Reagan nog steeds als een optimistische, vriendelijke man die het beste voorhad met het land. Maar hij opende zijn campagne in 1980 in Alabama, op de plek waar drie burgerrechtenstrijders waren vermoord en hij deed dat niet om hen te herdenken. Zijn ‘welfare queen’, de vrouw die met een dure auto haar bijstand op kwam halen, was geen blanke dame. Reagan maakte van de overheid de vijand. Als we nu horen over de FBI en de Deep State als vijanden van het gewone volk, dan was Reagan daarvan de bron. Reagan en de oude Bush waren geen racisten, zoals Donald Trump dat is. Ze gebruikten racisme. Zelfs de keurige George H.W. Bush deinsde er in 1988 niet voor terug met de Willie Horton-commercial onversneden racisme te gebruiken om zijn tegenstander te ondermijnen.

Dit is een verontrustend boek. Verontrustend omdat wat we zien gebeuren in een periode van 25 jaar nu zo normaal is geworden. Dagelijks laten de Republikeinen zien dat ze een partij zijn die de democratie heeft opgegeven en nu een cult is geworden, in de ban is van een psychopaat die niet alleen alle normen schendt maar ook de rechtsstaat aan zijn laars lapt. Inmiddels hebben twee generaties van politici het politieke klimaat verziekt en de Republikeinse leiders, Mitch McConnell in de Senaat en Kevin McCarthy in het Huis, hebben daar zo ijverig aan meegewerkt dat ze nu paladijnen zijn geworden in Trumps spiegelpaleis. De beloning voor destructie en morele rot: politieke macht.

Obstructie en grofheid werden de dagelijkse norm toen Obama aantrad en op de grofste beledigingen werd getrakteerd. Het aantreden van een zwarte president maakte het gemakkelijk voor deze Republikeinse Partij om verzet tegen wat voor beleid en wat voor belastingen dan ook te combineren met racisme. Zeker, veel Trump kiezers vinden zichzelf slachtoffer, al weten ze niet precies waarvan.

Het is de omkering aller waarden. Zei je vroeger dat Amerikanen nooit bij de pakken neerzitten en altijd hopen en verwachten dat ze het beter gaan doen, nu vonden diezelfde mensen een schuldige voor hun falen: Obama. Terecht wijst Milbank op racisme als de dominate factor in de verkiezingen van 2016. Niet sociaal economisch ongenoegen, maar het gevoel dat de blanke status, armzalig als hij was, werd bedreigd door zwarte Amerikanen. En van vooral door die perfecte, intelligente, welsprekende en alle Amerikaanse idealen vertegenwoordigende Barack Obama. Een zwarte die liet zien dat zij pathetische losers waren.

Een boek als dit leidt automatisch – bij mij althans – tot overpeinzingen over de aard van Amerika, niet enkel onder deze Republikeinen, maar in haar grondslagen. Waar zijn Amerikanen toe in staat? Hoe gek of hoe verstandig kunnen ze zijn? Het presidentschap zet een toon en in de handen van een kwaadwillend iemand kan dat veel schade aanrichten. Leugens door een president worden al gauw waarheden. Kijk naar de Amerikaanse burger. Als George W. Bush als buikspreekpop van zijn vicepresident Dick Cheney beweert dat Saddam verboden wapens heeft, dan gelooft Amerika dat. Als de vicepresident zelf liegt dat Saddam achter 9/11 zit, dan accepteert een meerderheid van de Amerikanen dat als feit. Als Trump goede maatjes is met Poetin stijgt het percentage burgers dat Poetin wel een goede vent vindt. Als Trump liegt dat de verkiezingen hem zijn ontstolen, vindt binnen de kortste keren een derde van alle Amerikanen dat. Het is een gevaarlijk fenomeen, gemakkelijk te misbruiken.

De weeffouten in het Amerikaanse politieke systeem beginnen dat hele systeem te ontrafelen. Een grondwet die 235 jaar oud is toont zijn gebreken. Een minderheid heeft de meerderheid. Legaal. Een vijfde deel van bevolking heeft een meerderheid van de politici in de Senaat als vertegenwoordigers. Om een meerderheid in het Huis te kunnen halen moeten Democraten zeven procent meer stemmen halen dan de Republikeinen. In zeven van de zeven acht presidentsverkiezingen haalden de Republikeinen geen meerderheid van de stemmen.

Het heeft ook de Republikeinen zelf kapot gemaakt. Zelfs als ze nog iets tot stand willen brengen (een programma hebben ze niet) dan moeten Republikeinen tegenwoordig over hun schouder kijken. In het huidige klimaat binnen hun eigen club kunnen ze het zich niet permiteren gezien te worden als politici die bereid zijn een compromis te sluiten. Zodra ze het maar durven te denken, staat er in hun eigen district of eigen staat een nog rechtsere opponent op om de voorverkiezingen te betwisten. ‘Veilige’ Republikeinse districten en staten zijn dat nog steeds, maar ze hebben steeds rechtsere vertegenwoordigers. Het resultaat is een Congres met Gingrich naäpers. Vraag het maar aan Marco Rubio, Ted Cruz en andere Republikeinen die in 2016 nog hun afschuw uitspraken over Trump en nu zijn gescheld hebben overgenomen.

Het is een nutteloos spel om je af te vragen of de Amerikaanse samenleving zo vervelend, zo gewelddadig en disfunctioneel is geworden door de Amerikaanse politiek, of dat de politiek een reflectie is van een disfunctionele samenleving. De twee grijpen naadloos in elkaar, versterken elkaar. Tot nu kon de republiek overleven. Maar geweld in een gewelddadige samenleving zal toenemen, politiek extremisme zal groeien, verkiezingen zullen betwist worden tot het allemaal klapt en een autoritair leider wordt verwelkomd om de brokstukken op te zuigen.

Als ik u dit boek niet kan aanraden dan is het omdat het zo depressief stemt. Een wandeling door 25 jaar opstapelende ellende, uitlopend op Milbanks korte versie van Trumps vreselijke presidentschap. Hoe een partij zichzelf bekeerde tot de cult van Donald Trump. Wie wil dat allemaal nog eens nalezen? Ik verbaasde mezelf door het boek weg te leggen en toen ik heb weer oppakte sneller dan gebruikelijk door te werken. Nee, niet weer die waslijst van idioten die Trump bedienden, niet weer het racisme.

Milbank verdient meer dan wat ik hem kan geven. Iemand moest de balans opmaken van de teloorgang van de Republikeinse Partij. For the record: Milbank doet dat uitstekend. Maar hij hoefde mij niet meer te overtuigen. Ik wist het al. En ik ben ook boos, woedend zelfs. Maar als u wilt weten wat er is gebeurd en waarom laat dan de boeken van Trump hielenlikkers liggen en schaf dit boek aan.

Milbank had ook een boek kunnen schrijven over wat de Republikeinen sinds hun overwinning in 1994 voor goeds tot stand gebracht hebben. Wetgeving voor het algemene goed. Iets anders dan belastingen verlagen voor de rijken. Het zou een boek zijn met enkel lege pagina’s. Niets maar dan ook niets positiefs hebben deze mensen tot stand gebracht. Nou ja, meer wapens en meer ongewenste kinderen.