woensdag 25 oktober in De Standaard

De mare is dat Donald Trump in vier jaar weinig tot stand heeft gebracht. Zeker, hij heeft de belastingen voor de rijken en voor ondernemingen verlaagd en veel conservatieve rechters benoemd. De rest was vooral negatief. Hij legde het coronavirus niets in de weg. Hij ondermijnde relaties met bondgenoten. Serieuze wetgeving was er niet. Trump slaagde er niet in Obamacare af te schaffen, laat staan het te vervangen tot ‘iets veel beters’.

Verschuif de lens echter en Trump was buitengewoon succesvol. Het was destructief, negatief en schadelijk voor het land, maar gemeten aan zijn doelstellingen en die van degenen die hem steunden, boekte hij grote successen. De rijke sponsors van de Republikeinen, zoals de gebroeders Koch, de Mercer-familie, de casinobaas Seldon Adelson: zij kunnen tevreden zijn.

In een opzicht is ook de verder zwijgende Republikeinse Partij blij: de belastingverlaging was klassiek Republikeins, zij het niet per se wat Trump had beloofd. De belastingverlagingen ondermijnden de overheidsfinanciën en schiepen tekorten, verveelvoudigd door de uitgaven tijdens de coronacrisis. Het betekent dat tot in lengte van jaren de ruimte voor assertief overheidsbeleid minimaal is. Een oud Republikeins doel, de overheid de nek omdraaien, komt daarmee in zicht.

In een overmoedige bui zei Trumps assistent Steve Bannon ooit dat ‘de deconstructie van de administratieve staat’ de doelstelling was. Trump zelf praat nog steeds over de ‘deep state’ die hem zou ondermijnen. Hij speelt in op een diep wantrouwen van zijn achterban tegen expertise en publieke instellingen, tegen ‘elites’. Hij heeft dat versterkt door zelf deskundigheid en ervaring verdacht te maken. De coronaproblemen waren daarvan een pregnant voorbeeld.

Trump heeft meer gerealiseerd van Bannons ‘belofte’ dan we ons soms realiseren: hij heeft de federale bureaucratie voor jaren gehandicapt. De president benoemde als ministers en hoofden van bureaus tegenstanders van de doelstellingen van de door hun geleide organisaties. Vaak lobbyisten van het omgekeerde. Deskundigen die de ruggengraat van iedere organisatie vormen, zijn vertrokken omdat ze niet konden of wilden werken met deze leiding. Soms werden ze weggejaagd door een bureau te verplaatsen naar, pak weg, Kansas.

Zo heeft Trump carrière-ambtenaren zoals meteorologen, gezondheidsspecialisten, het openbaar ministerie en milieudeskundigen onder vuur genomen. Hij dwong metereologen zijn eigen onzin als serieus te accorderen. Het werken voor overheid is bijzonder onaantrekkelijk geworden. Een goed voorbeeld is het ministerie van Buitenlandse Zaken dat zo vijandig werd voor zijn topdiplomaten dat meer dan honderd oud-ambassadeurs en hoofden van afdelingen vertrokken. Minister Pompeo is een acoliet van Trump, hij deed geen moeite in 2018 zijn eigen ambassadeur in de Oekraïne te verdedigen toen ze werd besmeurd door Trump-getrouwen.

Of neem het milieubureau dat alle deskundigenpanels de nek omdraaide en probeerde de door het Congres ingestelde regels waarop het draait te negeren. Het ministerie van Onderwijs promoot privaat onderwijs met winstoogmerk. Het ministerie van Gezondheid nam tijdens de coronacrisis politieke besluiten, opgejuind door een onkundige president. Een opmerkelijk aantal van Trumps benoemingen bleek niet alleen incompetent maar maakte ook misbruik van het ambt. Inspector generals die dat soort gedrag moeten opsporen werden geïntimideerd of, als dat niet lukte, ontslagen.

Het ministerie van Justitie is gecompromitteerd omdat minister Barr zich opstelt als huisjurist van de president in plaats van als jurist van de natie. Hij stopte hoogstpersoonlijk het Rusland-rapport in de doofpot door er een pro-Trump interpretatie aan te geven. Schendingen van burgerrechten worden niet meer werden aangepakt. De minister greep in in de normale procesgang, adviseerde zelfs een lagere straf voor de veroordeelde Trump-assistent Roger Stone.

De FBI is verdacht gemaakt, veel agenten zijn wat anders gaan doen. De CIA idem. Het totale overzicht van informatievergaring, binnen- en buitenlands, is gepolitiseerd, zodat Poetin en blanke racisten buiten schot blijven. Het ministerie van Binnenlandse Veiligheid is nu het centrum van immigratiebeperking en het opsluiten van illegalen.

De coronacrisis liet zien dat de Amerikaanse overheid slecht is georganiseerd, niet klaar voor onverwachte gebeurtenissen. De door president Obama opgezette eenheid voor mogelijke pandemieën werd ontmanteld. Trump zette deskundigen zoals Dr. Fauci op een zijspoor en benoemde een ideologische niet-epidemiologische specialist als zijn assisten. Hij raaskalde over vermeende geneesmiddelen. Hij tweette en retweette onzin. Je kunt niet vertrouwen op wat de president van Amerika zegt (of doet).

Deze week zette president Trump een kroon op dat werk met een executive order die de beschermde positie van ambtenaren ondermijnt tegen politieke invloed. Voor het eerst sinds in 1883 de ambtenarij werd gedepolitiseerd kunnen straks federale ministeries en bureaus naar believen mensen ontslaan. Trump wil alleen loyale ambtenaren, niet per se deskundige mensen. Het is een uitbreiding van wat hij al met de top van federale instellingen heeft gedaan, met de 4000 posities die een president altijd al kan vervullen, een terugkeer naar negentiende eeuwse ambtelijke corruptie.

Nog los van het weghalen van de bescherming van ambtenaren, die vaak minder kunnen verdienen dan ze in de markteconomie zouden kunnen, betekent dit soort anti-actie dat veel studenten of jonge academici hun heil elders zullen zoeken. De diplomatieke dienst heeft al te maken met een terugloop van aanvragen voor de examens die daarvoor nodig zijn.

Het gaat misschien te ver om dit een politieke agenda te noemen, hoewel een deel van de Republikeinen altijd al uit was op het wurgen van de overheid, maar dit is wat vier jaar Trump heeft opgeleverd. Sommige dingen kunnen direct ongedaan gemaakt worden door een president Biden, maar het wantrouwen tegen overheidsbureaus die belangrijke beslissingen moeten begeleiden, zoals de medische diensten maar ook de CIA, is zo snel niet gerepareerd. Ministeries zijn disfunctionele plekken geworden. Sommige adviesorganen zitten nu vol met mensen die een bepaalde termijn kunnen blijven zitten.

We hebben de neiging om Trump weinig succes toe te schrijven, zeker sinds zijn niet exceptionele economische groei (niet veel hoger dan onder Obama) door corona is getorpedeerd. Maar mensen rondom Trump met een heldere agenda van overheidsondermijning kunnen tevreden zijn. Het moeras, de ‘swamp’, is niet drooggelegd. Het is gepolitiseerd. De schade die Trump heeft aangericht zou je ‘succes’ kunnen noemen, maar dan krijgt ook dat woord een slechte reputatie.