Ineens was hij de leidende Republikein. Terwijl in november 2022 de verkiezingsleugens verkondigende Trump-kandidaten vrijwel overal verloren, werd gouverneur Ron DeSantis glorieus herkozen in Florida, ooit een betrouwbaar Democratische staat. DeSantis werd dankbaar omarmd door een Republikeinse elite die na de aanval op het Capitool te laf was geweest om Donald Trump te dumpen.

Misschien was DeSantis hun redding. Met zijn 44 jaar zou hij mooi de bejaardheid van Biden onderstrepen. Iemand die de brug kon slaan tussen Trumpies en anti-Trump Republikeinen. Een onversneden conservatief. Een aan Yale en Harvard opgeleide populist die agressief culturele oorlogen voert. Een man die provoceert en dramt als Trump, zonder diens destructieve praatjes en morele leegte. DeSantis kreeg het stempel ‘een Trump met hersens’ opgeplakt, suggererend dat dit een verbetering zou zijn.

De overwinning van DeSantis was geen verrassing. In Florida profiteerde DeSantis, gouverneur sinds 2018, toen hij met steun van Trump krap werd gekozen, van een flonkerende economie. Hij had tijdens de coronacrisis aanvankelijk keurig centraal beleid gevoerd, maar daarna de kont tegen de krib gegooid. DeSantis weigerde een mondkapjesplicht, opende de scholen, zette kanttekeningen bij vaccinatie en verbood ondernemingen die verplicht op te leggen. De oversterfte was niet buitenproportioneel. De werkloosheid bleef laag.

We kennen Florida als een paradijs voor bejaarden, ‘waar je ouders heengaan om te sterven’. Dat beeld is misleidend. Zon en lage belastingen lokken ook veel techbedrijven en entrepreneurs naar Miami. Meestal gelden Texas en Californië als leidende staten, ontegenzeggelijk heeft DeSantis Florida op de kaart gezet. Ook als de ster van de gouverneur snel zou uitdoven kunnen we in de Sunshine State zien wat de Republikeinen met Amerika willen doen. De Florida-blauwdruk noemt DeSantis het. Nadere beschouwing stelt niet gerust.

In zijn blauwdruk lijken twee woorden DeSantis in de mond bestorven: vrijheid en woke. Als afgevaardigde in Washington, tussen 2013 en 2019, was hij een van de oprichters van de superconservatieve Freedom Caucus, een variant van de anti-overheid Tea Party. Tegenwoordig noemt DeSantis zich ‘gouverneur van de vrije staat Florida’. Zijn recente campagneboek heet The Courage to Be Free. De begroting is een ‘budget for freedom’. U ziet waar hij heen wil.

Fascinerend, want in de praktijk is DeSantis er vooral op uit de vrijheid te beperken voor iedereen die anders in het leven staat dan hij. DeSantis is frontsoldaat in de cultuuroorlogen, waar de strijd gaat over emotie-onderwerpen zoals abortus, homohuwelijk, onderwijs en de nieuwe favoriet: seksualisering van jongeren. De Republikeinen zijn dol op dit soort ‘wedge issues’ die de aandacht afleiden van sociaal economische zaken.

Een cruciaal wapen in die oorlogen is het begrip ‘woke’. Ooit gebruikt om structurele verschillen in de samenleving en de oorzaken ervan aan de kaak te stellen met een Cruijffiaans ‘je ziet het pas als je het begrijpt’ is woke nu een scheldkreet geworden, ongedefinieerd en gemakzuchtig, zoals in ‘je mag ook niets meer zeggen tegenwoordig’. Met woke kun je progressieven om de oren slaan, het maakt niet uit waarover.

DeSantis is er dol op. Bij zijn tweede inaugurele rede in januari ging hij vol op het orgel. ‘Wij verwerpen deze woke ideologie. We willen normaalheid, niet filosofische idioterie. … Florida is waar woke heengaat om te sterven.’ Woke is een soort hondefluitje: het bereikt degenen voor wie het bedoeld is, verongelijkte types die denken dat ze betutteld worden. Zoals veel hoogopgeleide Republikeinen toont DeSantis, zelf Yale en Harvard Law School, populistische afkeer van ‘de elite die zijn woke-waarden opdringt’.

Bovenaan de oorlogsagenda staat onderwijs. De reden is simpel: het loont. In november 2021 won Greg Youngkin er in Virginia de gouverneursverkiezingen mee. De openbare scholen bieden volgens de Republikeinen ‘marxistische indoctrinatie’. Erger nog, ze doen aan ‘grooming’, ook zo’n begrip voor alle doeleinden maar vooral om progressieven te stangen. De term suggereert dat praten over seksualiteit en sekse alleen maar ten doel heeft kinderen klaar te stomen homo of trans te worden, deel van de samenzweringsidioterie die Republikeinen hebben omarmd.

DeSantis’ eerste stap was de Parental Rights in Education Act van maart 2022, door critici omgedoopt in Don’t Say Gay. De wet verbiedt openbare scholen te praten over seks, seksuele geaardheid of geslachtsidentiteit met kinderen tot tien jaar oud, inmiddels opgerekt tot zeventien jaar. Scholieren mogen alleen aangesproken worden met de sekse die op hun geboortecertificaat staat, niet wat ze zelf willen. En begin niet over toiletten.

De volgende stap was het verbieden van boeken in openbare scholen en bibliotheken onder de vlag ‘parental rights’. Boeken waartegen een ouder bezwaar maakt omdat ze pornografisch, schadelijk voor minderjarigen zouden zijn, of een seksuele activiteit verbeelden of beschrijven, moeten binnen vijf dagen uit de schoolbibliotheek of uit de klas verwijderd worden tot de klacht is bekeken en dat kan lang duren. In de praktijk betekent het dat één enkele ouder kan beslissen welke boeken ontoegankelijk zijn. De actiegroep Moms for Libery klaagt aan de lopende band.

Net als bij Don’t Say Gay zijn de regels zo vaag dat ze uitnodigen tot zelfcensuur en dat is precies de bedoeling. Je weet nooit precies wanneer je ze overtreedt, maar het kan zomaar vijf jaar cel opleveren. Geen wonder dat docenten en bibliothecarissen overdreven voorzichtig zijn. Geen wonder dat de boekenkasten werden uitgeruimd, foto’s van lege planken bewijzen het. Een docent kunstgeschiedenis die een foto toonde van Michelangelo’s David werd ontslagen: een naakte man. Boeken van Nobelprijswinnares Toni Morrison zijn verboden.

Woke en vrijheid vinden elkaar in de Individual Freedom Act, beter bekend als de Stop WOKE Act. Deze wet verbiedt onderwijs dat ertoe kan leiden dat studenten zich schuldig of verantwoordelijk voelen voor enige activiteit van hun voorouders. Volgens DeSantis gaat het om ‘terugvechten’ tegen ‘woke indoctrinatie’ en Critica Race Theorie (CRT), ook zo’n ongedefinieerde term die ouders schrik aanjaagt. CRT is een complexe academische theorie die nergens op scholen wordt onderwezen, maar de subtekst dat racisme overal wordt bijgehaald, is gemakkelijk te verkopen.

Lesprogramma’s worden aangepast, opgeschoond en soms van betekenis ontdaan. Mocht een docent claimen dat slavernij een basisonderdeel was van de Amerikaanse ontstaansgeschiedenis en dat daar sprake was van systematisch racisme, dan dreigt ontslag. Een uitgever maakte van de zwarte Rosa Parks die in de bus weigerde op te staan voor racisten gewoon een dwarsig type. De scholieren moeten maar raden waarom ze bleef zitten.

Ook anti-trans wetgeving is een Republikeinse favoriet geworden. Tien staten namen al wetgeving aan die het gebruik van puberteitsblokkers, cross-sekse hormonen en transitie operaties voor jongeren onder de achttien blokkeert. In Florida vaardigde de state mediaal board een ruling uit die dat doet. Het argument is dat deze zorg experimenteel en schadelijk is, en dat kinderen niet rijp genoeg zijn om permanente beslissingen te nemen. Critici zien het als overbodige bemoeizucht en een inbreuk op de rechten van jongeren, ouders en doktoren, en stellen vast dat gebruik zeer beperkt is.

Don’t Day Gay leverde een conflict op met Disney Corporation, de grootste werkgever in Florida. Onder druk van de 73.000 werknemers, de ‘Disney familie’, liet het bedrijf weten de wet af te wijzen. DeSantis zag een mogelijkheid zijn agenda te pushen, voor straf maakte hij een einde aan belangrijke regelgevende voordelen die Disney kreeg toen het in de staat investeerde. Het conflict escaleerde tot een rechtszaak en verder stuntwerk van DeSantis: hij dreigde naast Disney World een gevangenis te bouwen.

Het leverde DeSantis veel kritiek op, onder meer in The Wall Street Journal. Zoals de conservatieve krant hem voorhield: Disney maakte zijn opinie kenbaar, DeSantis had zijn wet. DeSantis kon nu, kapittelde de krant, ‘in alle vrijheid zijn volgende voorstelling geven in het opzetten en vervolgens omvergooien van de stropop die hij “wokeness” noemt’. Het was een veeg uit de pan uit een onverwachte hoek.

In zijn bemoeizucht verbood DeSantis cruise ondernemingen om vaccinatie te eisen. Bud Light kreeg ervan langs omdat het een een trans influencer op een bierblikje zette. Bedrijven die zaken doen met de staat, zoals het pensioenfonds, mogen geen criteria van klimaat of andere maatschappelijke doelen hanteren. DeSantis nam de dranklicentie af van de Orlando Philharmonic Plaza Foundation, omdat daar een show werd opgevoerd met drag queens, een nieuwe obsessie van Republikeinen, altijd bevreesd voor bedreigingen van de tere kinderziel.

Vorige maand draaide Florida het recht op abortus terug van vijftien naar zes weken zwangerschap. Het kostte DeSantis een Republikeinse megadonor, die klaagde dat de Republikeinen met dit soort standpunten zichzelf buitenspel zetten. Op een ander omstreden terrein tekende DeSantis een wet die het toestaat om geladen wapens verborgen te dragen zonder vergunning, training en of controle.

DeSantis hield zich gedeisd over Trumps Big Lie, maar hij speelt graag het spel mee van de massale verkiezingsfraude. Hoewel sinds 2016 in Florida welgeteld 26 gevallen van verkiezingsfraude zijn vastgesteld, gebruikt hij Trumps aantijgingen om politieke punten te scoren. Vorige zomer liet hij met veel vertoon twintig mensen arresteren die na het uitzitten van hun gevangenisstraf te goeder trouw dachten dat hun stemrecht was hersteld. Kiesdistricten zijn opnieuw ingedeeld en het is moeilijker gemaakt stembiljetten te krijgen en te retourneren. Een Office of Election Crimes and Security zoekt naar stemfraude die er niet is.

Natuurlijk bespeelt DeSantis ook het anti-immigratie gemoed. In 2022 stuurde hij op staatskosten migranten naar Martha’s Vineyard, een eiland voor de kust van Massachusetts waar vooral rijke Democraten vakantie houden. Het was een typische DeSantis-stunt, schadelijker is een pakket regels dat het leven voor illegale migranten moeilijk maakt. Zo moeten ziekenhuizen data verzamelen over de status van patiënten, waardoor mensen zorg mijden. Het is strafbaar gemaakt een ongedocumenteerde immigrant onderdak of werk te geven of zelfs maar te vervoeren.

Het zelfverzekerde, arrogante optreden van DeSantis leverde meteen problemen op zodra hij zich buiten Florida waagde. Zo verklaarde hij dat de oorlog in Oekraïne ‘een grensconflict’ was waar Amerika weinig mee te maken had. Hij blies haastig de aftocht, maar de schade was al aangericht. Het liet zien dat DeSantis niet klaar is voor het grote werk. Een reparatiereis naar Japan, Zuid-Korea, Israël en Groot-Brittannië leverde vooral clichés op. En toen hij naar Washington kwam om de steun te vragen van de afgevaardigden van Florida bleken die al het hof gemaakt door Donald Trump, die beter is in wining and dining en mensen onder druk zetten.

Het imago van Ron DeSantis is de afgelopen zes maanden danig beschadigd. Hij mag succesvol zijn als gouverneur, erg populair is hij niet. Volgens velen is DeSantis een antisociaal type – hij zou als afgevaardigde zijn earbuds ingehouden hebben om casual conversation te voorkomen. Zelfs met zijn staf heeft hij een slechte relatie; zijn vrouw, een voormalig televisiejournaliste, is zijn belangrijkste adviseur. Optredens van DeSantis zijn allemaal gescript, zonder spontaniteit of verrassing. Als hij handenschuddend een zaal ingaat, is de tegenzin op zijn gezicht te lezen. Een toespraak is een bezoeking.

Als DeSantis dacht dat zijn record als gouverneur voldoende was om de Republikeinse nominatie te verwerven, dan waren de afgelopen maanden een onaangename reality check. Donald Trump pakte zijn voormalige supporter hard aan. De bijnaam Ron DeSanctimonious was een misser, maar de afgekorte versie Ron DeSanctus werkt beter: DeSantis is een moralistische en hypocriete zeurpiet en wat je ook van Trump vindt, hij brengt leven in de brouwerij. Privé schijnt Trump Ron Meatball te gebruiken.

Trump schold DeSantis al uit voor pedofiel en, jazeker, ook groomer. Laat het maar aan Trump over om een tegenstander neer te zetten voordat die dat zelf kan doen. De rechtszaken tegen Trump dwongen Republikeinen kritiek in te slikken en de man te steunen. Trump profiteerde, de opiniepeilingen voor DeSantis daalden. En dit is nog maar het begin. Iedereen weet dat Trump Ron DeSantis, of welke andere Republikein dan ook, kapot zal maken.

Het was te voorzien. De premisse van een DeSantis kandidatuur was immers dat hij Trumpisme kan brengen zonder de naamgever. Nog los van de vraag wat Trumpisme anders is dan schaamteloos populisme en vulgaire praat, is hier sprake van een fatale denkfout. Waarom zouden Trump-stemmers, de die hard-types, hun favoriet afvallen en voor een mildere versie kiezen? En als DeSantis denkende Republikeinen wilde aanspreken, waarom profileerde hij zich dan als een mini-Trump?

Buitenstaanders die zo naïef waren te denken dat DeSantis de Republikeinen weer min of meer gezond kon maken, doen er verstandig aan nog eens goed naar de gouverneur kijken. Gegeven zijn wetgevende prioriteiten, moet je je afvragen of hij niet erger zou zijn dan Trump. DeSantis’ autoritaire neigingen en het genadeloos uitbuiten van politieke macht om minderheidsopinies erdoor te drukken, geven te denken.

Een effectievere Trump, een Amerikaanse illiberale Victor Orbán: het is niet direct wat je Amerika zou toewensen. Maar mocht DeSantis alsnog sneuvelen op het veld van falende frontrunners, dan is het gevaar nog niet voorbij. Zijn blauwdruk is wel degelijk wat Republikeinen voor Amerika wensen. Zijn eventuele teloorgang garandeert niet het verdwijnen van zijn onfrisse ideeën.