Donald Trump heeft sinds zijn inauguratie zo´n 14.000, misschien 15.000 leugens, halve waarheden en complete onzin verteld, te beginnen met de lachwekkende poging om ons wijs te maken dat meer mensen zijn toespraak bijwoonden dan die van Obama in 2008. De afgelopen week was hij in buitengewone vorm. De coronacrisis ging niet over virussen, zieken en doden maar over Donald J. Trump, wiens beleid superb was en deskundigen versteld deed staan van zijn kennis en begrip, misschien wel omdat een oom van hem ooit professor aan MIT‌ was.

Het was een soort griep, dat ´caronavirus´, zoals hij het noemde. Het zou vanzelf overgaan in de lente. De mortaliteitscijfers van de Wereld Gezondheids Organisatie klopten niet want zijn ´gut feeling´ vertelde hem wat anders. Deskundigen die waarschuwden werden opzij uitgekafferd of opzij gezet. De gouverneur van Washington, de staat met de eerste uitbraken, was ´een slang´ omdat hij de regering Trump had opgeroepen zich aan de wetenschap te houden. The Washington Post publiceerde een hilarisch artikel over de medische en wetenschappelijke vaardigheden van de president: ´Heeft u een medische vraag?‌ Dr. Trump geeft antwoord!´.

Je kunt er om lachen maar het is een drama. Een president, elke leider van een land, is in een tijd van crisis degene die vertrouwen moet wekken, wiens woorden serieus genomen worden. Iemand naar wie de burgers luisteren, wiens opdrachten, vermaningen en aansporingen gewicht hebben. Iemand van gezag die partijpolitieke overwegingen terzijde schuift.

De coronacrisis laat pijnlijk zien hoe weinig vertrouwen Donald Trump geniet. Het optreden waarmee hij drie jaar lang wegkwam – schieten van de heup, onzin uitkramen, hoger waarderen dan wetenschap of expertise – verergert de crisis. Trumps eerste reactie was dat er geen crisis was, dat de Democraten en de media onterecht angst aanjoegen. Het was een ´hoax´ riep Trump, een fantasieprobleem, zoals alle andere beschuldigingen van misbruik tijdens zijn presidentschap.

Hij was er vroeg bij geweest, zei Trump – een claim die hij overneemt van de Chinese president Xi, met even weinig bewijs. En trouwens, wisten we wel dat president Obama de schuld was van slechte testprocedures? Trumps eerste aanvechting is iemand anders de schuld geven, zijn tweede aanvechting om het aan president Obama te wijten, die welhaast een obsessie lijkt in Trumps dagelijkse leven. Zijn standaard modus is om Donald J. Trump als de beste, slimste, verstandigste en meest effectieve Amerikaan te zien – wat heet, in de wereld is er geen betere. Dr. Trump weet alles beter!

Ook al is vicepresident Mike Pence de corona-coordinator, Trump is degene die nieuws maakt. Er is ook niemand anders, Trump voert zijn eigen mediabeleid. Hij heeft geen persafdeling in de normale zin van het woord. Dat blijkt nu problematisch. Op goede gronden hechtten zijn voorgangers wel degelijk belang aan voorlichting en informatie. Je hebt die communicatiekanalen nodig om mededelingen te doen, uitleg te geven en beleid te verdedigen, om geloofwaardigheid op te bouwen. Dat is een lange termijn investering.

Een persfunctionaris moet betrouwbaar zijn voor de journalisten met wie hij of zij werkt. In ruil daarvoor geloven de journalisten de perswoordvoerder op zijn woord, wat in een crisissituatie waarin de feiten belangrijk zijn maar niet altijd toegankelijk cruciaal is. Heeft Iran een boot aangevallen? Was er een directe aanleiding om de Iraanse generaal Suleiman te vermoorden?.

Dat soort van vertrouwen moet opgebouwd worden. In het verleden was het gebruikelijk minstens een paar keer per week de pers te informeren en de gelegenheid te geven vragen te laten stellen. Bij zo´n had de perschef een dikke map bij zich met mogelijke onderwerpen, mogelijke vragen en de gewenste antwoorden. De onderwerpen waren tevoren doorgepraat met de hoogste beleidsadviseurs in het Witte Huis, soms met de president zelf. Een journalist stelde een vraag, de perschef bladerde en las op. Kwam er een onverwachte vraag dan klonk ‘daar kom ik later op terug’ en dat gebeurde ook. De verklaringen van de perschef kregen daardoor iets van een officiële verklaring. Dat was nuttig voor de regering, het zette de toon en de richting. Er was over nagedacht.

Er zijn geen regels voor dit soort activiteiten en er is geen plicht briefings of persconferenties te houden. Maar vanaf die eerste dag met de nonsens over de bezoekersaantallen heeft Trump deze praktijk genegeerd of gesaboteerd. In de loop van zijn presidentschap werden press briefings steeds geringer in aantal, in het derde jaar hielden ze op. Zijn huidige perschef tweet alleen maar agitprop en heeft nog nooit een persconferentie gehouden of serieuze vraag beantwoord.

De media hebben geen andere keuze dan de president op het grasveldje voor de helikopter vragen toe te roepen. Trump vindt het heerlijk. Zo heeft hij de regie, hij pikt eruit wat hij wil en loopt weg als hij er genoeg van heeft. De risico’s van deze benadering zijn inmiddels duidelijk. Een halfuur orakelen tegen journalisten leidt tot ongecontroleerde uitspraken en soms beschamende wartaal. Consistentie of mediabeleid is niet de doelstelling, het gaat om de Trump-show en niemand kan die beter houden dan de grote Trump zelf.

Omdat Trump verder niet toegankelijk is voor journalisten lopen persconferenties met buitenlandse bezoekers vaak uit op scheldpartijen en verwijten waarbij de gast beschaamd de andere kant op kijkt. Inmiddels zijn de tweets van de president het persbeleid en maar al te vaak neemt hij daar stellingen in die niet verenigbaar zijn met het officiële regeringsstandpunt, nog afgezien van de botte, vulgaire en onpresidentiele tirades die zijn geloofwaardigheid a;s president van alle Amerikanen geen goed doen.

Het resultaat van ruim drie jaar Trump is dat letterlijk niemand vertrouwt wat zijn Witte Huis te berde brengt. Trump is druk bezig te falen in een van de belangrijkste taken van een president: het geruststellen van het land dat de overheid weet wat zij doet, inclusief het vertellen wat er precies gaande is. Dat Trump die overheid op dit terrein (en vele andere terreinen) ondermijnd heeft, is een van de redenen dat zijn regering gewantrouwd wordt.

Maar de belangrijkste is dat niemand het woord van Donald Trump serieus neemt. De aandelenmarkt, Trumps geliefde maatstaf voor succes, schrikt zich een ongeluk elke keer als de president iets zegt of doet. Zelfs zijn trouwste aanhangers zien een crisis mishandeld door hun held. We hebben eerder gedacht, dat het presidentschap van Donald Trump zou verkruimelen. Het coronavirus kon wel eens een buitengewoon prominent slachtoffer treffen. Frans Verhagen is de auteur van Het Amerikaanse presidentschap (met Paul Verhagen).