Morgen in de NRC en de Standaard
De opdracht voor de Democraten die vanaf 3 januari de leiding hebben in het Huis van Afgevaardigden is complex. Ze moeten Donald Trump het leven moeilijk maken zonder hem zo obsessief te achtervolgen dat hij het tegen hen kan keren. Ze moeten hun controlerende taak vervullen en een veelheid aan onderzoeken uitvoeren naar wangedrag en corruptie in de uitvoerende macht zonder wraakzuchtig te lijken. Ze moeten het geduld hebben om speciale onderzoeker Mueller zijn werk te laten doen en de resultaten voor zich te laten spreken. En ze moeten een positieve, inclusieve en creatieve wetgevende agenda zetten die laat zien wat het alternatief is voor de Republikeinse kaalslag, ook al weten ze dat elk voorstel sneuvelt in de Republikeinse Senaat of stuit op een presidentieel veto.
De sessie op 3 januari begint met de verkiezing van Nancy Pelosi tot Speaker van het Huis. Alle gemonkel over deze oude dame ten spijt mogen de Democraten zich gelukkig prijzen dat Pelosi hen door dit mijnenveld voert. Als de publieke confrontatie in het Oval Office tussen Trump, Pelosi en Democratisch senator Chuck Schumer iets liet zien dan is dat zij met al haar 78 jaren gewaagd is aan deze president. De humeurige Trump, voorover hangend in zijn ‘man spread’ en patroniserend ‘Nancy’ de les lezend, werd afgetroefd in zijn eigen favoriete spelletje intimidatie, live op televisie.
Aangezien zelfbeheersing niet de meest courante kwaliteit is in politici zal Pelosi meer enthousiaste jonge honden in haar partij moeten afremmen. Dat betekent vooralsnog geen impeachment procedure tegen de president. Wel een gestadig opbouwen van materiaal dat laat zien dat de man ongeschikt is, een moreel kompas ontbeert, corrupt is in de klassieke zin.
Maar de eerste opdracht is om de overheid weer functionerend te krijgen zonder toe te geven aan Trumps eisen over zijn muur. Het Amerikaanse begrotingsproces is zelfs voor insiders nauwelijks te volgen maar Pelosi moet in staat zijn de overheid weer te laten functioneren zonder toe te geven. Trumps winst zit hem in de tijdverspilling waardoor andere onderwerpen blijven liggen. Als de Democraten een deal over de Dreamers erin kunnen fietsen zouden de Republikeinse senatoren wel eens met hen mee kunnen gaan.
Wetgevend zal het voor Trump weinig uitmaken dat de Democraten het nu in het Huis voor het zeggen hebben. Hij had zijn binnenlandse agenda al overgedragen aan de Republikeinse leiders van Huis en Senaat en de kapitaalkrachtige belangengroepen die hen steunden. Behalve cadeautjes voor die belangengroepen en het uitkleden van de overheidsfinanciën kwam er weinig tot stand.
De Democraten wacht ondankbaar wetgevend werk. Ze moeten uitgewerkte voorstellen doen die praktisch uitvoerbaar zijn terwijl ze van tevoren dat de Republikeinse Senaat ze af zal stemmen. Toch is dat wat hen te doen staat: laten zien wat er mogelijk is als er serieus bestuurd wordt, als een overheid functioneert. Twee onderwerpen springen onmiddellijk in het oog: Obamacare en infrastructuur. Trumps Republikeinen hebben ondanks herhaald pogen Obamacare niet kunnen torpederen, wel maakten ze het verzekeringsklimaat opnieuw lastiger dan het voor 2010 was. Wat is veranderd is de houding van de gemiddelde Amerikaan. Obamacare is populair. Democraten kunnen een jaar lang spelen met de mogelijkheid van een ziektekostenverzekering voor iedereen, de favoriet van links, maar beter zou het zijn om Obamacare praktisch aan te passen. De Republikeinen zullen alles zullen afstemmen waardoor het vooral gaat om piketpaaltjes voor 2020.
Dat de Amerikaanse infrastructuur hoognodig moet worden opgewaardeerd is onomstreden. Zowel Trump als Clinton beloofden in 2016 actie. De Republikeinen hebben deze kans om iets positiefs tot stand te brengen glorieus gemist. Het probleem voor de Democraten is dat Trumps belastingverlagingen elke vorm van overheidsinvesteringen hebben gehandicapt en uitgaven lastig te financieren zijn. Een mix van publieke en private financiering voor wegen en bruggen is mogelijk maar het wantrouwen dat private partijen daarvan misbruik zullen maken is groot, en terecht. Het gebrek aan overheidsinkomsten geldt op alle relevante terreinen, van onderwijs tot natuurbeheer, en zal alleen maar erger worden als de economie vertraagt. Republikeinen zijn al decennia verantwoordelijk voor de enorme begrotingstekorten en je kunt er vergif op nemen dat ze daar weer over beginnen. Misschien durven sommige Democraten gewoon te zeggen wat nodig is: een stevige belastingverhoging voor de hoge inkomens.
Niet alleen het Huis kan wetgeving indienen, ook de Senaat kan agenderen. De Democraten moeten dan ook oppassen dat de Republikeinse Senaat onder leiding van de echte kwade genius in Washington, Republikeins leider Mitch McConnell, niet wetgeving indient die het Huis dan moet afwijzen. Het is een spel dat beide partijen kunnen spelen. Gegeven Trumps labiele geestestoestand en behoefte aan scoren valt meer activiteit te verwachten op buitenlands gebied. Daar kunnen de Democraten hoogstens kanttekeningen bij zetten – de Senaat heeft hier de meeste macht. Aan de andere kant hebben de Republikeinen er komende twee jaar belang bij afstand te nemen van het ongeleide projectiel in het Witte Huis. Daar kunnen de Democraten op inspelen.
Het is zaak om een mix van positieve en kritische elementen te maken die de Amerikaanse kiezer het gevoel kan geven dat de heilloze polarisatie kan worden doorbroken. Als Trump zelfs zijn hondentrouwe aanhang kwijt raakt, moet die kunnen zien dat er een alternatief is dat hoop biedt op behoorlijk bestuur. Totdat zich min of meer uitkristalliseert wie in 2020 de Democratische presidentskandidaten zullen zijn – een afvalrace die vooral aandacht zal opeisen door prominente duikelaars (zie het bejaardenchohort Biden, Sanders, Bloomberg en Warren struikelen) – zullen de Democraten moeten leven met het verwijt dat ze weinig te bieden hebben tegenover de Trump-bulldozer. Dat verwijt is tegelijk terecht en onterecht. In een presidentieel systeem is het vaak moeilijk te tonen waar de oppositie mee bezig is. In de achtergrond is er meer aan de gang dan we zien. Dit jaar gaat het vooral om het direct zichtbare gedeelte en dat is Donald Trump begeleiden naar de afgrond, zover dat hij geen duwtje nodig heeft maar er zelf in loopt.