De commissie die Trumps staatsgreep onderzoekt, blijft interessante gedetailleerde weergaves op tafel leggen van de ontwikkelingen na 4 november 2020. De dronken Giulliani die Trumps oor kreeg en het ‘normal team’ zoals Republikeinse campagne operator Bill Stepien zichzelf noemde. Het outchecken van Kushner en Ivanka. En vandaag in de Washington Post het uitgebreide verhaal van hoe een mid level mannetje in het ministerie van Justitie, Jeffrey Clark, Trump aanbood om de juridische staatsgreep te leiden.

Eerst even vaststellen dat een flink aantal van de mensen die nu zichzelf als kritisch en Trump waarschuwend afficheren, in de maanden na de verkiezing muisstil waren. Bill Barr, waarschijnlijk de slechtste minister van Justitie ooit, maakte goede sier met zijn verhaal dat hij Trumps verkiezingsfantatieën ronduit bullshit had genoemd. Hij vertrok in december, met achterlating van een brief waarin hij Trump de hemel in prees. Dit jaar publiceerde hij een boek met kritiek op de president, maar tegelijk liet hij weten dat als de psycho in 2024 presidentskandidaat zou zijn, hij op hem zou stemmen. Een ware held, die Barr!

Bill Stepien, die van het normale team, is inmiddels als gun for hire, campagne adviseur, weer gewoon aan het werk voor kandidaten die Trumps verkiezingsleugens propageren. Hij is onder meer de campagne adviseur van de tegenstander van Liz Cheney, een van de weinige Republikeinen die nog een geweten lijkt te hebben, Deze held helpt dus in de Republikeinse voorverkiezingen in Wyoming om iemand die campagne voert op basis van de Trumpleugens om Cheney te torpederen. Schoonzoon Kushner hield heldhaftig zijn mond en bouwde zijn contacten met Saoedische moordenaars uit om grof geld te verdienen. Ivanka, in de video optredend als een steriele modepop, had inderdaad, zoals haar vader het zei, ‘checked out’.

Geen helden in dat verhaal en dan hebben we het nog niet over Mitch McConnell en de ultieme slijmbal Kevin McCarthy die de Republikeinse congrespartij aanvoeren. Of de 140 Republikeinse afgevaardigden die op 6 januari tegen de verkiezingsuitslag stemden. Het vervelende is dat er geen helden nodig zijn om de Republikeinen in november weer meerderheden te geven. Het rapport van de commissie zal waarschijnlijk niet leiden tot een afrekening.

Even terug naar de poging tot juridische staatsgreep op 3 januari 2021. Een acting head van de civil division, Jeffrey Clark, gespecialiseerd in milieurecht, schreef een memo voor Trump hoe het ministerie van Jusititie de verkiezingsuitslagen kon delegitimeren en de staten ‘alternatieve kiesmannen’ kon laten sturen. Het enige dat Trump hoefde te doen was acting minister van Justitie Rosen (die acting werd toen Barr vertrok) en de rest van het team dat deze kant niet op wilde wegsturen door Clark minister te maken.

Het verhaal van de ontmoeting in het Witte Huis is onthullend en beangstigend. Clark ging minstens twee maal naar Trump, op eigen houtje, zonder toestemming van of informatie aan zijn baas, Rosen. Gewaarschuwd na de eerste keer zei Clark dat het niet weer zou gebeuren en vervolgens ging hij weer naar Trump. Tijdens de sessie met de hele top van het ministerie (daar moest die top op staan, Trump had er niet om gevraagd) dreigden ze met zijn allen te zullen aftreden als Clark formeel hun baas werd. Het leek op een gekwadrateerde versie van de Saturday Night Massacre in oktober 1973, toen Richard Nixon, de vorige crimineel in het Witte Huis, eiste dat de speciale Watergate aanklager door de minister zou worden ontslagen. De minister en zijn directe assistent ministers weigerden, Nixon ontsloeg hen en de vierde man, Robert Bork, was wel bereid de aanklager te ontslaan (Bork werd later Supreme Court kandidaat van Reagan en door de Senaat daarvoor afgewezen).

De massacre kwam er niet omdat Trump, die blijkbaar heel goed in staat was de consequenties van zijn daden in te zien, zich realiseerde dat het tot enorm gedoe zou leiden en niet tot het gewenste resultaat, namelijk dat vicepresident Pence zou weigeren om te ratificeren. Er is al ruim gespeculeerd of de commissie kan bewijzen dat Trump bewust richting staatsgreep ging, of dat hij, zoals Barr in een voor de psycho behulpzaam terzijde opmerkte, inderdaad geloofde in wat hij zichzelf had wijsgemaakt. Hier lijkt hij zich volledig bewust van wat er gebeurde.

Het verhaal is beklemmend, bijna net zo angstwekkend als de staatsgreep zelf. Hoe dicht kwam Amerika bij het einde van het democratisch proces. Hoe schaamteloos immoreel was en is Donald Trump, hoe opportunistisch de mensen om hem heen en hoe dankbaar moeten we zijn voor die vertegenwoordigers van de deep state, in dit geval nota bene door Trump benoemde bureaucraten op justitie, die beroepseer en zorg voor het land de doorslag deden geven bij hun beslissingen. Het is een interessant onderwerp, de noodzaak en tegelijk het probleem, van deep state, van niet politieke institutionele krachten met een diep geheugen en ervaring, om een grote organisatie, die van de VS als staat, te laten functioneren. Ik kom er nog op terug in een later stadium.

De vraag blijft of de commissie in staat zal zijn de enorme aantallen Republikeinen die Trumps leugens nu als waarheid omarmen ervan te overtuigen dat ze zichzelf voor de gek houden. Dat geven mensen niet graag toe. De commissie doet werk dat noodzakelijk is in een constitutineel systeem. Of de kiezers die grondwet willen behouden is uiteindelijk weer aan hen zelf. Ik ben sceptisch.

Die Clark vind ik fascinerend. De foto laat een kalende vijftiger zien, met dikke brilleglazen, en een uitstraling van niets. Het baasje was jurist geweest in dienst van een groot kantoor, waar hij milieurecht beheerde – het helpen van bedrijven om de regels te ontduiken, ontgetwijfeld. Hij werd in 2018 onderminister voor milieu recht en in 2019 toen er ontslagen waren gevallen, hoofd van de civil division.

Misschien had Clark niets te doen toen hij de door de Washington Post gemelde memo’s opstelde en zichzelf presenteerde als iemand die potentieel Trumps deus ex machina kon zijn. Wat bezielt zo’n man? Geen geweldig licht maar ook niet dom, Harvard en Georgetown. Frustatie omdat hij geen kans had hogerop te komen in het ministerie? De wens om een historische rol te spelen? Ware Trumpliefde? Een diep gevoel zoals dat alleen een supernarcist als Trump kan oproepen (nog een ongeëploreerd terrein: hoe kan iemand die zo disloyaal is zoveel mensen achter zich aankrijgen)? Of gewoon, een staatsgreep pleger?

Menigeen vraagt zich dan ook af of Clark niet door anderen werd aangestuurd. Ik zie nu al uit naar een stuk in de New Yorker dat het leven van deze zielige man blootlegt.