De Groene is bezig met een reeks, zo lijkt het. In de uitgave van 4 juli schreef Mars van Grunsven, de correspondent in Brooklyn die een aanhanger is van Bernie Sanders, een tirade over de VS. Het was nooit goed, het is niet goed en het wordt nooit wat met dat land. Amerika is nooit great geweest en volgens de boventitel van het verhaal ‘een shitshow’. Het is een nogal onsamenhangend verhaal dat allerlei problemen aanstipt, nogal oppervlakkig, om te laten zien dat, zoals de slotregel betoogt, ‘Amerika nog heel lang een shitshow [zal] blijven’.
Om een van BS-redeneringen eruit te lichten: volgens Van Grunsven bevinden ‘veel tevreden Republikeinen’ zich in de politie en de National Guard, ‘de geüniformeerde klasse die [buitenparlementaire] massabetogingen in goede banen moet leiden’. Dat kan gemakkelijk tot geweld leiden zoals in 1970 op Kent University, meent Van Grunsven zonder enige rechtvaardiging. Hij citeert een dame van de actiegroep Refuse Fascism die al het vertrouwen in de legale orde heeft verloren.
Het verhaal rolt dan naar een voorspelling dat de Democraten in 2018 misschien wat terug kunnen winnen en de Republikeinse agenda kunnen frustreren. Dat verandert niets, zegt Van Grunsven, het blijft een shitcountry. De suggestie van geweld door Republikeinse uniformdragers slaat werkelijk nergens op.
De reden dat ik het een interessant verhaal vond was dat ik me afvroeg hoe het de hoofdredactie van de Groene heeft kunnen passeren. Van Grunsven heeft zich al vaker laten kennen als een boze, gefrustreerde bewoner van Amerika. Soms schrijft hij daar inzichtelijk over, maar vaak zoekt hij het spectrum op van zijn Brooklyn vrienden op links en krijg je dit soort onzin verhalen of zou je haast gaan denken dat Bernie de toekomst is, democratisch socialisme Amerika’s voorland.
Enfin, het Refuse Fascism clubje sluit aan op een ander verhaal dat me verbaasde, deze week in de Groene. Casper Thomas betoogt aan de hand van een aantal boeken dat eind jaren dertig Amerika een voorbeeld was voor Hitler Duitsland. De insteek is in eerste instantie vooral de segregatie, waar de Amerikanen inderdaad goed lieten zien hoe je legaal burgers kunt dwarsbomen in hun rechten. Hij gooit het op een hoop met etnisch centrisme dat in de honderd jaar tussen 1840 en 1940 heel gebruikelijk was in het immigratieland dat Amerika was.
Katholieke Ieren, donkere Italianen, arme Jiddisch sprekende Russische joden, ze werden allemaal wel gediscrimineerd, bejegend als tweederangs burgers en met de nek aangekeken. En ja, toen Amerika in 1882, de grenzen sloot voor Chinezen was dat puur racisme. Theodore Roosevelt, een van de progressieve presidenten (toen Republikeinen daarvoor nog in aanmerking kwamen) sloeg regelmatig praat uit over rassen als hij het over etniciteit had. Woodrow Wilson was een racist. Het Amerikaniserings-programma van de jaren tien, tijdens de Eerste Wereldoorlog, leek veel op onze inburgering. Toen Amerika in 1924 de grenzen sloot voor de meeste immigranten omdat het land genoeg had van zuidelijke en oosteuropese types, was dat verwerpelijk al zou het misschien nuttig kunnen zijn om deze houding te vergelijken met die van Europa anno 2018 – misschien beginnen we het te begrijpen. Overigens was het opengooien van de grenzen in 1965, toen met de gedachte dat alleen maar Europeanen zouden komen, een van de redenen voor de huidige stemming – daar heeft Trump gelijk in. Maar laat ik niet afdwalen zoals Thomas geregeld doet.
Het verhaal gaat vooral over fascisme en kan dat ooit in de VS ontstaan? Acute vraag, zegt de schrijver, nu Trump aan het bewind is. Zoals hij zelf na vier pagina’s erkent, ontbreekt het aan een goede definitie van fascisme, ook in Madeleine Albrights boek dat vergelijkingen trekt met de jaren dertig in Europa. Philip Roth heeft in zijn fantasiewereld van het Complot tegen Amerika de protofascist of in elk geval pro-Duitse Charles Lindbergh president worden. Het gebeurde niet en Roth maakt er geen geloofwaardig what if-verhaal van (overigens werd het in het Bush-Cheney tijdperk ook populair als waarschuwing over het dreigende fascisme … zo kunnen we eindeloos doorgaan, bij iedere Republikein). Lees hier waarom ik het geen goed boek vond.
Sinclair Lewis was er vroeger bij en interessanter met zijn It can’t happen here (1935). Kan het gebeuren in de VS? ‘Het’ leent zich voor veel speculatie vooral zolang ‘het’ ongedefinieerd blijft. Mij dunkt dat Trump ‘het’ niet is. Er was een tijd, in de jaren zestig, dat de Democraten het Congres, het presidentschap en het Supreme Court domineerden en deden wat ze wilden (nou ja, dwarsgezeten door racistische Democraten). Daar zijn we nu, met Republikeinse invulling.
In november 2018 gaat dat alweer veranderen. Ik zie geen fascisme, hoe dan ook gedefinieerd, maar domheid en slimheid. Boerenslimheid. Trump is geen voorstander van segregatie, ook al geeft hij legitimiteit aan de alt-right groepen die dat wel willen – en erger. Trump steunde de antisemitische demonstranten in Charlottesville niet omdat hij antisemitisch is (Jeruzalem is nu de erkende hoofdstad van Israël). Hij gebruikt hen om de zaak op te juinen, kiezers aan zich te binden met grove gedachten en verder te doen wat de Republikeinse elite altijd al heeft willen doen. Dit geen fascisme, dit is het systeem spelen tot eigen voordeel. Nee, Trump komt niet eens in de buurt van de voorwaarden voor fascisme – hoe je het ook definieert. Ondermijnt hij de instituties? Jazeker, maar zonder ander doel dan dat het hem pleziert en zijn machtspositie versterkt. Dat is gevaarlijk, zie Erdogan, Orban en kornuiten.
De Groene houdt niet van historische verhalen, heb ik vaak gehoord als ik er een voorstelde. Maar het zou wel goed zijn om dit historische broddelwerk onderuit te halen. Wie fascisme roept ziet niet wat Trump werkelijk betekent, namelijk de ondermijning van de rechtsstaat ten behoeve van de mensen die het voor elkaar hebben. Daar hoef je fascisme niet bij te halen.
Historisch is het wel interessant dat Franklin Roosevelt, die voor veel conservatieven na 1934 een dictator werd gevonden (en dat versterkte door in 1937 het Supreme Court op eigen houtje te willen uitbreiden) juist heel geïnteresseerd was in Duitsland. Op een wat perverse manier was ook FDR (net als Lindbergh) geïnteresseerd in hoe die Hitler dat deed: autowegen aanleggen, werkloosheid oplossen, tevreden burgers creëren. Hij vroeg mensen die in Duitsland reisden om informatie. De Amerikaanse ambassadeur maakte rapporten. De Kennedy-jongens vertelden via hun pro-Duitse vader, ambassadeur in Londen, wat er gaande was. Het was, zou je kunnen zeggen, tweerichtingverkeer. Corporatistisch organiseren als voorbeeld voor de New Deal, racistische wetgeving maken als voorbeeld voor Hitler, want zegt Thomas ‘rassenleer is een onmisbaar kenmerk van fascisme’ – wat overigens zijn link met de huidige Republikeinen, verwerpelijk als die zijn, danig ondermijnt. Ik geloof niet dat rassenleer populair is, de Republikeinen hebben het veel te druk met zakkenvullen. Segregatie is geen deel van de Amerikaanse geschiedenis dat Amerika overslaat of liever niet hoort, zoals Thomas stelt, al is het goed ons te realiseren dat pas ruim vijftig jaar geleden ons democratisch, rechtstatelijk voorbeeld nog tweederangsburgers kende.
Het is wat overdreven om Trump daar met de haren bij te slepen (en ook de in 1935 door een corrupte aanhanger vermoorde Huey Long, een populist en geen fascist, was van een andere orde – er is op zich niets mis met het campagne voeren onder slogan ‘Every man a King’ zoals Thomas lijkt te suggereren). Veel gevaarlijker in die jaren was de katholieke radiopriester Charles Coughlin, een fan van Mussolini en daadwerkelijk een promotor van Amerikaans fascisme en een man met een grote aanhang.
Een auteur moet niet verantwoordelijk gehouden worden voor de door de redactie bedachte koppen maar op de voorpagina staat ‘Fascistisch Amerika. Naar welk verleden keren de VS van Donald Trump terug?’ Een BS-kop die in het verhaal ook absoluut niet wordt waargemaakt – de vraag wordt niet beantwoord. Het gaat feitelijk over wat anders.
In dit verhaal zitten wel tien verhalen opgesloten, maar door het zo op elkaar te stapelen, zonder veel context, en dan naar Trump door te trekken, doet Thomas de lezer geen genoegen. Meer historische verhalen in de Groene, dat zou helpen, anders passen we slappe mallen om hedendaagse ontwikkelingen en zien we niet wat er werkelijk gebeurt.