Vrijdenker, patriot, sjacheraar en revolutionair die het lichaam heilig verklaarde en haar geneugten het dichten waard. Walt Whitman was een voorstander van een republiek van gelijken, van proleten tot presidenten. Zijn meesterwerk, Leaves of Grass, werd matig gewaardeerd in zijn dagen, maar een eeuw later klinkt Whit­man's stem nog steeds – fris en levendig als een branding. Wie herinnert zich niet de jongens uit de film Dead Poets Society, op zoek naar de magie in het gedicht, bovenop hun tafels Whitman declame­rend: "O Captain! My Captain!"?

Door Marko Cortel

Walt Whitman betekende voor de poëzie wat Miguel Cervantes voor de roman, Bertolt Brecht voor het theater en Pablo Picasso voor de schilderkunst betekenden: hij herdefi­nieerde de regels. Wat stijl en onderwerp betreft, zijn de meeste twintigste-eeuwse Amerikaanse dichters zijn nakomelingen. Sterker, gedichten uit Leaves of Grass zijn verplichte kost op de leeslijsten op Amerikaanse scholen en zijn in tientallen talen vertaald.

Broadway

Walt Whitman werd op 31 mei 1819 geboren. Zijn vader was een timmerman en parttime boer. Rond Walt's geboorte woonden de Whitmans al 200 jaar op Long Island. Patriottis­me doordrenkte het huis. Eén van Walt's broers heette George Washington Whitman, een ander Thomas Jefferson Whitman en een derde Andrew Jackson Whitman. Alhoewel de familie een paar dagen voor Walt's geboorte naar Brooklyn verhuisde, werd Walt toch verliefd op de zee *1. Hij zwierf veel over de verlaten stranden van Coney Island, waar hij Shakespeare en Homerus aan de golven voordroeg. Hij sprak met de golven. Golven leven, altijd bereid tot luisteren en antwoorden. Walt zag het leven – en zichzelf – in heroïsche proporties.

De invloed van zijn familie leek klein. Zijn moeder las vooral religieuze publicaties. Zijn vader was ruw en een zware drinker. Drie van hun zeven kinderen hadden emotionele problemen. Ook school was niet belangrijk: Walt ging ervan af toen hij 11 was. En toch leende en las hij de boeken van James Fenimore Cooper en sir Walter Scott. Van grote invloed op Walt was de dagelijkse trip op de veerboten tussen Brooklyn en Manhattan. In die dagen vervoerden deze schepen miljoenen mensen per jaar.

Op Manhattan werkte Whitman als journalist, na enkele mislukte betrekkingen als leraar en drukkersassistent. Zijn journalistiek – verslaggeving van branden, misdaad, plaatselijke politiek en slavernij, wat hij een "fearful crime" noemde – was gedegen maar niet indrukwekkend. Whitman schreef ook korte verhalen en een novelle, Franklin Evans. Zijn eerste gedichten verschenen in diverse Newyorkse kranten, maar waren nog erg amateuris­tisch.

Vanwege zijn lakse werkhouding – een collega zei ooit dat "he is so lazy that it takes two men to open his jaws when he speaks" – en omdat hij teveel vragen stelde over arbeids­omstandigheden en overheidscorruptie, werd Whitman bij verschillende kranten op straat gezet. Tussen 1842 en 1845 werkte hij bij maar liefst tien Newyorkse kranten.

De drukste straat in New York was Broadway, die liep van de veerbootsteiger tot 14th Street, zo'n vijf kilometer. Er waren theaters, opera's, hotels, restaurants – "I swim in it as in the sea", schreef Whitman. Hij ging vaak naar de opera en zong zelf graag Rossini, Bellini, Mozart en Verdi. Zijn voornaamste passie was echter het gesprek met mensen die de tijd hadden. Hij babbelde met de menners van de Broadway Stagecoach en met de brandweer­lieden in Canalstreet, net off-Broadway. Hun heldendaden maakten grote indruk. Whitman was een indrukwekkende verschijning. Ruim één meter tachtig, brede borst, negentig kilo. Hij droeg zijn wijde broek in zijn laarzen en zijn handen in de zakken van zijn zware jas. Zijn shirt stond altijd open om zijn borsthaar de ruimte te geven. Zijn baard was al vroeg wit geworden en zijn grote ogen met zware leden lagen in de schaduw van een enorme hoed. Het waren deze ogen die uitnodigden tot een ge­sprek.

Deze indrukwekkende reus vertelde niemand dat hij begonnen was Leaves te schrijven. Velen beginnen hun problemen of misère van zich af te schrijven. Whitman niet. Zijn inspiratie was hetgeen hem blij maakte, de mensen die hij `absorbeerde'. Zijn gedichten werden een persoonlijke conversatie. De bijbel, klassieken, opera, patriottisme, zijn ervaringen als journalist en zijn liefde voor de natuur droegen bij tot zijn ogenschijnlijk moeiteloze verandering in dichter. Het gebeurde gewoon.

Leaves of Grass

In 1855, na vijf jaar, publiceerde Whitman Leaves of Grass, waarbij hij om geld te bespa­ren zelf de letters zette in de drukkerij. Twaalf gedichten op 83 pagina's, met op de omslag in plaats van zijn naam, slechts een klein fotootje van zichzelf – zwierig, met een hand op zijn heup. Met het weglaten van zijn naam benadrukte Whitman dat de stem in Leaves van iedereen kon zijn.

Vóór Whitman's tijd waren gedichten vooral serieus, volgens bijna wiskundige regels voor rijm en metrum opgebouwd en behandelden ze grootse, romantische onderwerpen. In Leaves was rijm ver te zoeken en gingen de gedichten veelal over wereldser zaken – "Blacksmit­hing, glass-blowing, nailmaking, coopering, tin-roofing, shingle-dressing," vertelt `A Song for Occupations'. Erdoorheen geweven was de verkondiging dat de Amerikaanse democratie een nieuwe en onweerstaanbare kracht is: "Unscrew the locks from the doors! / Unscrew the doors themselves from their jambs! / …I speak the password primeval…I give the sign of democracy." Whitman wilde dat zijn landgenoten Leaves in hun dagelijks leven inbetten.

De teleurstelling kwam al snel. Whitman's moeder, bij wie hij nog steeds woonde, vond de bundel maar een rommeltje. Vanwege de inhoud wilden maar een paar boekwinkels de bundel verkopen. Whitman verkondigde namelijk dat arme mensen even waardevol waren als de rijken en dat vrouwen gelijk waren aan mannen. Erger nog, in deze ascetische tijd verheerlijkte Whitman het menselijk lichaam. `Whitman', zei een criticus, `plaatst de toiletemmer in de salon'. Whitman liet zich niet ontmoedigen en zijn sceptische broer George omschreef hem als "stubborner than a load of bricks."

Whitman stuurde een exemplaar van Leaves naar Ralph Waldo Emerson, hèt voorbeeld voor de Amerikaanse dichters halverwege de vorige eeuw. Aangezien de twee elkaar nooit hadden ontmoet, verwachtte Whitman geen antwoord. "I rubbed my eyes a little to see if this sunbeam were no illusion," schreef Emerson aan Whitman. "[Leaves is] the most extraordinary piece of wit and wisdom that America has yet contributed."

De nooit bescheiden Whitman schreef zelf anonieme recensies, die prompt in diverse kranten verschenen. "An American bard at last!"; "We announce a great Philosopher – perhaps a great poet." Meer bekendheid kreeg hij echter omdat hij zo makkelijk te parodiëren was. In 1857 schreef de Londonse Examiner een eigen versie van een Whitman-gedicht: "The teapot, five coffee cups, sugar basin and cover, four saucers and six cups."

In de jaren vijftig van de vorige eeuw keken maar weinig mensen om naar Leaves. Whitman ging stug door met het schrijven van nieuwe gedichten. Nog steeds ging hij zoveel mogelijk naar Broadway, maar ook naar Pfaff's bierkelder, waar de Newyorkse geletterden zich aan de stamtafel verzamelden om te zingen en te discussiëren. De dichtwedstrijden duurden vaak tot zonsopgang.

Whitman hield zich meestal afzijdig. Veel `Pfaffianen' vonden hem een genie – ze volgden Emerson en schreven lovende kritieken – en moedigden hem aan gedichten voor te dragen.

Robin Williams

In zijn voorwoord bij Leaves geeft Whitman levensinstructie: "Love the earth and sun and the animals, despise riches, give alms to everyone that asks, stand up for the stupid and crazy, devote your income and labor to others, hate tyrants, argue not concerning God, have patience and indulgence toward the people, take off your hat to nothing known or unknown or to any man or number of men, go freely with powerful uneducated persons and with the young and with the mothers of families…re-examine all you have been told at school or church or in any book, dismiss whatever insults your own soul, and your very flesh shall be a great poem."

Daarnaast gaf hij aan hoe de gedichten het best tot hun recht kwamen: "Go out in the open air."

In Dead Poets Society draagt Robin Williams zijn leerlingen op om de inleiding uit hun poëzie-tekstboek te scheuren. "Learn to think for yourselves," zei Williams. Hij vertelde hen dat poëzie de romantiek bevorderde en vatte Whitman samen op het schoolbord: "I sound my barbaric YAWP over the rooftops of the world." Sam Pickering, de echte docent uit de waargebeurde film wàs Whitman; een man continu op zoek naar plezier, denkend met zijn hart. Whitman maakte gedichten om dingen die gewoonlijk niet poëtisch waren, te verheffen. Zijn boodschap was: `Kijk om je heen, het gewone is ongewoon'.

Zoals de film toont, waren Whitman en zeker zijn gedachten over poëzie in de jaren vijftig en zestig van deze eeuw nog helemaal niet geaccepteerd. Tegenwoordig zijn er nog zo'n 150 van de 795 orginele Leaves over, die elk rond de $40.000 doen op een veiling.

Lincoln en de Burgeroorlog

Lang voordat Abraham Lincoln aan de macht kwam, schreef Whitman verlangend over een "redeemer President" uit "the real West, the log hut, the clearing, the woods, the prairie." En toen verscheen Lincoln ten tonele. De twee hebben elkaar nooit ontmoet, maar Whitman zag hem ooit van een afstand. "None of the artists or pictures have caught the deep, though subtle and indirect expressions of this man's face," schreef hij. Er was een groot schilder nodig om Lincolns gezicht – "so awful ugly that it becomes beautiful" – te portreteren. De president die het land nodig had, was gearriveerd. Nu zou alles beter worden. Maar de euforie was van korte duur.

Krantenjongens op Broadway schreeuwden dat de Confederaten Fort Sumter hadden aangevallen. Whitman begreep al gauw dat Amerika voor een dodelijk gevaar stond. Hij besloot mee te lijden met het land, maar ook met de Amerikanen, door op water en brood te gaan leven.

In december 1862 las Whitman in de krant dat ene George Whitman – officier in het 51ste New York Regiment – bij Fredericksburg, Virginia, gewond was geraakt. Per boot en trein ging hij op weg om zijn broer te zoeken.

De commandanten van de Union hadden hun hoofdkwartier betrokken in Chatham House, net buiten Fredericksburg. Toen Whitman arriveerde, hoorde hij dat zijn broer slechts een schapschot had opgelopen. Maar hij zag de gevolgen van de charges die Generaal Ambrose Burnside zijn mannen liet uitvoeren op de stellingen van de Confederaten. In kuilen, `battle pits', lagen gesneuvelde soldaten en duizenden gewonden lagen soms meer dan vijf dagen in de sneeuw. Voor arm- en beenwonden was meestal maar een oplossing: amputatie. Whitman kotste van de stapels ledematen buiten de operatietenten.

Wat hij zag veranderde hem voor altijd. Hij vergezelde de gewondentransporten naar Washington, waar meer mensen in provisorische ziekenhuizen lagen dan er in de hele stad woonden. Hier huurde Whitman een kamer en vond hij werk als kantoorklerk. Tijdens zijn vrije uren bezocht hij de gewonden. De zalen lagen vol schreeuwenden of juist muisstille mannen met etterdende wonden, sommigen niet ouder dan vijftien jaar.

Whitman sprak met hen, troostte waar hij kon. Aan zijn moeder schreef hij: "[The men] hunger and thirst for attention; this is sometimes the only thing that will reach their condition." Waarschijnlijk heeft Whitman's aanwezigheid voor velen meer betekend dan de sumiere behandeling van de artsen. Tussen de gewonden werd Whitman blootgesteld aan tyfus, diarree, longontsteking en infecties. Hij begon last te krijgen van slapeloosheid, werd ongedurig en was niet in staat nog een strofe op papier te krijgen. Tegenwoordig zou dit worden omschreven als post-traumatisch stress syndroom.

Opkrabbelen

Op 6 maart 1865 woonde Whitman in het Patent Office (waar nu het National Museum of American Art en de National Portrait Gallery zijn gevestigd) Lincoln's tweede inaugurale bal bij. Twee jaar eerder was het nog een noodhospitaal. "Tonight," zo schreef hij, "beautiful women, perfumes, the violins' sweetness, the polka and the waltz; but then, the amputation, the groan, the glassy eye of the dying, the clotted rag, the odor of wounds and blood, and many a mother's son amidst strangers."

Na de oorlog staakte Whitman zijn bezoeken aan de ziekenhuizen. Hij was 46, maar zag eruit als een oude man. De Britse dichter Alfred, Lord Tennyson, met wie Whitman correspondeerde schreef in deze dagen Charge of the Light Brigade – "Flash'd all their sabres bare,/ Flash'd as they turn in air …/ O the wild charge they made!" Whitman reageerde met: "[war is] ninety-nine parts diarrhea." "The real war will never get in the books."

Om het ware verhaal van de oorlog te vertellen, stapte Whitman over op proza. Meest opvallende werk was Specimen Days: "After the battles at Columbia, Tennessee, where we repuls'd about a score of vehement rebel charges, they left a great many wounded on the ground, mostly within our range. Whenever any of these wounded attempted to move away by any means, generally by crawling off, our men without exception, brought them down by bullet. They let none crawl away…"

Langzaamaan begon Whitman weer te dichten. Hij schreef nieuwe gedichten voor Leaves, herschreef oude en ging door met zijn tomeloze zelfpromotie. Toen hij aan Dartmouth College een gedicht zou voordragen, vergeleek een criticus hem met Homerus en Shakespeare. Precies: Whitman schreef het artikel.

In 1873, slechts 53 jaar, kreeg Whitman een hartaanval. Hij verhuisde naar Camden, New Jersey, en trok bij zijn broer George in. In de volgende jaren had Whitman nog meer hartaanvallen en werd hij steeds moeilijker ter been. Pijnlijke infecties hadden zijn botten vergiftigd. Hij zocht verlichting in een nabij gelegen kreek. "After you have exhausted what there is in business, politics, conviviality, love, and so on – have found that none of these finally satisfy, or permanently wear – what remains?" vroeg Whitman. "Nature remains."

Slot

Al met al heeft het schrijven Whitman slechts een paar duizend dollar opgeleverd. Ondanks de tegenvallende verkoop van Leaves bleven de censoren hem op de huid zitten. In 1882 beval de Officier van Justitie van Boston hem om `A Woman Waits for Me', `To a Common Prostitute,' The Dalliance of the Eagles' en regels uit andere gedichten uit Leaves te schrappen. Whitman weigerde. "The dirtiest book, is the expurgated book."

Zijn leven lang focusden critici en censors op "I turn the bridegroom out of bed and stay with the bride myself" en andere heterosexuele strofen. "I never read his book – but was told that he was disgraceful," schreef schrijfster Emily Dickinson aan een vriendin.