Door Kathryn Black Swain

Voor zover ze er nog staan, is de Victoriaanse huizen aan Highland Avenue hun leeftijd aan te zien. Het huis waar James Agee opgroeide, is al lang verdwenen en in deze buurt wonen niet langer gezinnen met jonge kinderen. Je ziet hier geen zesjarige jongens in het gras liggen of met hun vader wandelen. De studenten die nu de huizen bewonen, weten waarschijnlijk niet dathier eens een kind woonde dat Rufus heette, zijn vader verloor en een wereld achterliet die hij nooit meer zou terugvinden.
In Knoxville: Summer of 1915 schreef James Agee, zoals Rufus zich later noemde, echter niet over een plaats, maar over een kort en sindsdien verloren moment van harmonie in zijn jeugd – een delicaat evenwicht dat voorgoed werd verstoord door de dood van zijn vader. Agee schreef vanuit het perspectief van een man die lang en zonder succes had geprobeerd de harmonie en veiligheid terug te vinden die deze plaats voor hem was gaan betekenen.

Idyllische periode

A Death in the Family, de roman waarvan het al in 1938 gepubliceerde Knoxville de proloog vormt, was Agee's gedenkschrift voor zijn vader. Hij beschrijft er zowel zijn gelukkige jeugd in als de tragische gebeurtenis die de toen zesjarige Rufus de rest van zijn leven zou meedragen: de dood van zijn vader. Het boek, postuum gepubliceerd in 1957, lijkt te bewijzen hoe centraal deze ervaring was voor Agee.

Agee ervoer zijn jonge jaren als comfortabel en geborgen, ondanks de spanningen tussen zijn ouders. Behalve verschillen in opleiding en sociale afkomst, hadden zijn ouders nogal tegengestelde karaktertrekken. Laura Whitman Tyler Agee was een vrome en toegewijde Anglo-katholiek. Jay was niet kerkelijk, al respecteerde hij Laura's wens de kinderen gelovig op te voeden. De strengheid die samenging met Laura's strikte geloof contrasteerde scherp met de joviale persoonlijkheid van Jay die juist heel warm en tolerant overkwam. Jay's opgewekte humeur won het meestal van Laura's serieuze aard en de jonge Rufus leidde een zorgeloos leven, zich koesterend in de liefde van een vader die hij verafgoodde, en omringd door uitgebreide familie.

Aan deze idyllische periode kwam plotseling een einde op 18 mei 1918: Jay Agee werd op slag gedood toen zijn auto van de weg raakte na een nachtelijk bezoek aan zijn zieke vader. De titel A Death in the Family verwijst behalve naar Jay's dood ook naar wat voor de jonge Rufus de ontbinding van het gezin leek. Het verlies van zijn idool werd gevolgd door het vertrek uit de hechte kring van de naaste familie die hem in Knoxville omringde. Drie jaar na de dood van haar man verhuisde Laura namelijk naar St. Andrew's School nabij Sewanee. Agee's moeder geloofde dat haar zoon behoefte had aan mannelijke rolmodellen en dat hij daar tevens een goede religieuze basis kon opdoen. Zijn moeder ging zelfs zover dat hij haar maar een keer per week mocht bezoeken. Hoewel Agee zijn hele leven contact hield met de Tylers in Knoxville (de familie van zijn moeder) ontviel hem de constante liefde en aandacht die hij gewend was.

Onvoorwaardelijke liefde

Verstoken van een normaal gezinsleven, stortte Agee zich op het onderwijs. Docenten en studenten van St. Andrew's ervoeren hem als uitzonderlijk intelligent. Op St. Andrew's begon Agee ook zijn levenslange vriendschap met Father James Flye, een van de docenten. In hem trof hij de onvoorwaardelijke liefde en emotionele steun die hij nodig had: Flye, die bijna net zo oud was als Jay Agee bij zijn dood, deelde de interesses van de jongen en praatte uren over natuur, literatuur en religie. De correspondentie tussen beiden bleef belangrijk in Agee's leven en zou later in een succesvol boek worden gebundeld.

Pas op Phillips Exeter Academy, een beroemde prep school in New Hampshire, beving James Agee het verlangen een groot schrijver te worden. Hij liet zijn naam Rufus vallen en gebruikte alleen nog maar James of Jim. Zijn prestaties waren matig, afgezien van literatuur en opstel waarin hij altijd uitblonk. Hij won een aantal literaire prijzen en schreef voor de Phillips Exeter Monthly.

Parodie op Time

In 1928 ging Agee naar Harvard. Hij werd direct in literaire kringen geaccepteerd en in 1931 werd hij hoofdredacteur van The Harvard Advocate. Hij publiceerde ook eigen werk in verschillende genres: het was een tijd van veel literaire experimenten. De sterke wisselingen in zijn gemoedsstemming die zich op Phillips Exeter voor het eerst hadden geopenbaard, bleven terugkomen. Enerzijds had Agee een grenzeloos zelfvertrouwen dat zijn geloof in eigen kunnen versterkte, anderzijds leed hij aan zelfkleinering die hem zijn eigen capaciteiten deed onderschatten.

In zijn laatste jaar aan Harvard organiseerde Agee als hoofdredacteur van The Harvard Advocate een succesvolle parodie op Time magazine, waarmee hij zijn entree in de journalistiek verdiende. In 1932 begon hij als verslaggever voor Fortune, een blad dat toen net was opgezet door Henry Luce. In eerste instantie voelde Agee zich gestreeld en dankbaar dat hij midden in de depressie zo'n baan kon krijgen, maar al snel ontdekte hij dat journalistiek hem weinig tijd liet voor zijn poëzie en fictie. Hij concludeerde dat geen enkele baan echt met schrijven viel te combineren, maar wist ook geen betere oplossing.

Chronische twijfel

Veel critici wijten Agee's geringe literaire produktie aan zijn journalistieke werk. Dat zou wel eens een misvatting kunnen zijn. In zestien jaar werk voor Fortune, Time en The Nation publiceerde hij behalve veel ongesigneerde artikelen inderdaad maar twee 'literaire' werken: een poëziebundel Permit me Voyage (1934) en het moeilijk te rubriceren Let Us Now Praise Famous Men (1941). Maar Agee had juist behoefte aan de discipline van een deadline, meer dan aan vrijheid. Het stimuleerde juist de gedreven schrijver die geplaagd werd door chronische twijfel.

Agee's produktie leed ook onder zijn privé-leven. Een stabiel huwelijk zou veel van zijn onzekerheid wegnemen en iets terug kunnen brengen van de geborgenheid die hij als kind verloor, maar tot zo'n huwelijk was hij niet in staat. Zijn liefdesleven was al net zo gevarieerd en druk als zijn talent en creatieve energie. De aantrekkelijke Agee was nooit lang tevreden met een vrouw. Iedere nieuwe liefde leidde tot een haast puberachtige adoratie en emotionele overgave. Het duurde nooit lang, al maakte Agee, paradoxaal genoeg, zelden een definitief eind aan een relatie, ook niet als hij al weer wat anders was begonnen. Hij kwelde zichzelf en de vrouwen die hij liefhad door aarzeling en emotionele wisselvalligheid.

Wroeging en schaamte

Op 28 januari 1933 trouwde Agee met Olivia Saunders, wier familie voor hem een soort surrogaatgezin was geworden. Het is onduidelijk of hij echt van haar hield, of zichzelf daarvan overtuigde, maar hij nam het huwelijk serieus. Groot was zijn wroeging en schaamte toen duidelijk werd dat het huwelijk geen stand kon houden. Dat weerhield hem evenwel niet om een relatie te beginnen met Alma Mailman, een familievriendin. In 1938 trouwden ze, al liet Agee aan Father Flye weten dat hij eigenlijk niet kon kiezen en wel met beiden getrouwd wilde zijn.

Het tweede huwelijk zou korter duren dan het eerste. Ergens in 1940, terwijl hij probeerde 'Three Tenant Families' geplaatst te krijgen, het artikel over de drie keuterboeren in het Zuiden dat zou uitmonden in Let Us Now Praise Famous Men, èn tijdens Alma's eerste zwangerschap, begon hij een nieuwe affaire met Mia Fritsch, een researcher bij Fortune. In de winter van dat jaar vertrok Alma, met medeneming van zoon Joël.

Het huwelijk dat Agee in 1944 met Mia Fritsch sloot, zou nog zijn beste poging blijken om in een rustiger vaarwater te komen. Mia was een sterke en onafhankelijke vrouw die ongetwijfeld beter in staat was met Agee om te gaan dan haar voorgangers. Als een intellectueel gelijkwaardige, kon zij zijn kwaliteiten appreciëren en begrip hebben voor de moeite die het hem kostte een journalistieke loonslaaf te zijn.

Excessen

In de periode tussen 1940 en 1950, toen hij naar Hollywood vertrok om voor John Huston te werken, kon Agee eindelijk al zijn energie op zijn werk loslaten. Hij rondde Let Us Now Praise Famous Men af in boekvorm (het werd pas bij herlancering in 1960 de klassieker die het nu is), schreef The Morning Watch (1951) en werkte door aan A Death in the Family dat in 1957 postuum zou uitkomen. Maar noch Mia's liefde noch Agee's eigen dynamiek en bevlogenheid kon hem behoeden voor de gevolgen van zijn excessen.

Al tijdens zijn schooljaren had Agee schier grenzeloze energie in zijn leven gestopt. Hij investeerde onevenredig veel inspanning in iedere opdracht. Naarmate hij ouder werd, ontaardde Agee's onvoorzichtigheid met zijn gezondheid in rechtstreekse zelfvernietiging. Hij bleek niet in staat tot enige vorm van zelfbeheersing en leefde onder het motto: een klein beetje te veel is net genoeg voor mij. Naarmate hij de leeftijd bereikte waarop zijn vader was gestorven, maakte zijn depressieve melancholie plaats voor de overtuiging dat hij ook op zijn zesendertigste zou sterven. Zijn drinken, roken, werk en ook zijn buitenechtelijke relaties ondermijnden zijn gezondheid.

Het begin van het einde

De trip die Agee in 1951 en 1952 naar Hollywood maakte, waar hij het grootste deel van het script van The African Queen voltooide, markeerde de bevrijding van wat hij ervoer als de slavernij van de journalistiek. Helaas was het ook het begin van het einde.

In Hollywood, zonder Mia, sloeg Agee weer helemaal los. Hij werkte te hard, dronk en rookte te veel. Zijn seksuele uitspattingen stelden zelfs het geduld van Mia op de proef. Hoewel hij zich goed bewust was van zijn ouder worden, gedroeg Agee zich als een jonge man, zonder enige restrictie vanwege zijn gezondheid. Op 15 januari 1951 kreeg hij zijn eerste hartaanval. Hij wist hoe lastig zijn gedrag voor anderen was, maar weigerde aanpassingen. Zelfs zijn terugkeer bij Mia, over het algemeen een goede invloed, hielp niet. In 1955, op 45-jarige leeftijd, twee dagen voor de sterfdag van zijn vader, stierf James Agee aan een hartaanval. Hij liet een bijzonder intense en poëtische autobiografische roman achter, die een paar jaar later als A Death in the Family, een Pulitzer prijs zou winnen. Zijn onclassificeerbare meesterwerk over zuidelijke pachtboeren Let Us Now Praise Famous Men werd, ook postuum, een klassiek boek. Verder bleven achter een kortere roman en een aantal korte verhalen, gedichten en scenario's; veel artikelen en besprekingen voor Time, Fortune en andere bladen; en het blijvende gevoel dat, had hij meer discipline gehad, of meer geld, meer terughoudendheid, of had hij een ander leven geleid, Agee een hoop meer had kunnen achterlaten.

 

Biografische gegevens

1909 27 november: James Rufus Agee wordt geboren in Knoxville, Tennessee

1916 18 mei: Hugh James Agee op slag dood bij auto-ongeluk

1919 herfst: Laura Tyler Agee verhuist met haar gezin naar Sewanee, Tennessee

1924 James Agee terug in Knoxville op de Knoxville High School. Zijn moeder hertrouwt en verhuist naar Rockland, Maine

1925 herfst: Agee naar Phillips Exeter Academy in Exeter, New Hampshire

1928 herfst: Agee toegelaten tot Harvard

1932 maart: publikatie parodie van Time magazine in The Harvard
Advocate, waarvan Agee hoofdredacteur is; Agee krijgt baan bij Fortune

1933 28 januari: Agee trouwt met Olivia Saunders

1934 herfst: publikatie van Permit Me Voyage, een poëziebundel

1935/1936 oktober tot mei: Agee met verlof van Fortune; schrijft
Knoxville; Summer of 1915, gepubliceerd in the Partisan Review in 1938

1936 zomer: opdracht van Fortune om samen met fotograaf Walker Evans reportage te maken over zuidelijke pachtboeren

1937 zomer: Agee weg bij Fortune, gaat free-lancen

1938 december: Agee trouwt Alma Mailman

1939 Agee beëindigt samenwerking met Fortune; Harper's weigert Three Tenant Farmers; begint met boekbesprekingen voor Time

1940 winter: Alma verlaat Agee, vertrekt met zoon Joël naar Mexico

1941 herfst: na veel aarzeling publiceert Houghton Mifflin Let Us Now
Praise Famous Men; besprekingen zijn matig en verkoop is slecht

1942 december: Agee begint filmrecensies voor The Nation

1944 herfst: Agee trouwt met Mia Fritsch

1945 herfst: Agee begint features te schrijven voor Time

1948 9 april: première van Samuel Barbers Knoxville: Summer of 1915, Song for Orchestra and Soprano

1950 herfst: John Huston haalt Agee naar Californië om het scenario voor The African Queen te schrijven

1951 januari: eerste hartaanval; april: publikatie van The Morning Watch

1955 16 mei: fatale hartaanval in de taxi naar zijn dokter

1957 Publikatie van A Death in the Family

1958 Postume Pulitzer Prize voor A Death in the Family; publikatie van Agee on Film: Reviews and Comments

1960 Publikatie van Agee on Film, volume 2; heruitgave Let Us Now
Praise Famous Men; theaterversie van A Death in the Family opent op
Broadway onder de naam All the Way Home, krijgt Pulitzer Prize

1962 Publikatie van The Letters of James Agee to Father Flye

1963 Première filmversie van All the Way Home

1968 Publikatie The Collected Poems of James Agee en The Collected Short Prose of James Agee

1985 Publikatie James Agee, Selected Journalism, edited by Paul Ashdown

1988 Heruitgave van Let Us Now Praise Famous Men