Geschreven in week 49, de week van Jan Terlouw

De haal je gelijk cultuur

De afgelopen weken had ik twee aha-momenten. Het eerste was toen Wilders die zich al jaren wentelt in zijn slachtofferrol de net als hij bedreigde, beledigde en uitgescholden Sylvana Simons met kenmerkende tweet-gratie adviseerde uit de politiek te gaan. Van empathie is Wilders nooit verdacht maar zelfs met zijn gebrek aan elementaire beschaving getuigde dit van beschamend gebrekkig inlevingsvermogen. Dit moment volgde op de verbijsterend vulgaire aanval op Simons, op zich al opmerkelijk.

Het tweede was Jan Terlouws pleidooi voor vertrouwen, inclusiviteit en algemeen belang. Zijn ‘touwtje uit de brievenbus’ was een mooie zij het niet probleemloze metafoor voor afgenomen vertrouwen. Er is al veel over geschreven maar ik zag twee weinig belichte aspecten. Het eerste was dat de 85-jarige Terlouw de kleine krabbelaar Henk Krol en zijn kortzichtige belangenbehartigers te kakken zette. Terlouw pleitte voor het behartigen van een algemeen belang, stelde dat beleid zowel voor huidige als toekomstige generaties relevant moet zijn. Een bejaardenpartij is verkalkt egoïsme.

Minder geslaagd vond ik Terlouws referentie aan een verdwenen samenleving, een vermeend paradijs. We herkennen ons niet meer in het nu. Zijn verwoording van die veelgehoorde klacht stemde me ongemakkelijk want samenlevingen staan niet stil en Terlouw echode een verhaal dat hij, denk ik, juist niet wilde aanmoedigen: een onbehagen verwoord door groepen die de ‘wij’ ‘zij’ tegenstellingen opjuinen en uitvergroten, vertrouwen ondermijnen door het ‘wij’-begrip in te perken.

Hij echode dat we terecht gekomen in een cultuur van je gelijk halen, over alles, over niets, over nu, over lang geleden, over belangrijk en over triviaal: je pijn, je klacht, je woede, moet worden erkend. Afrekenen is de basishouding van deze haal je gelijk cultuur. Je vindt hem overal. PVV kiezers halen hun gram over een complexe en diverse samenleving die onbehaaglijk aanvoelt maar die niet meer weggaat. Dieper zit woede over hun sociaal economische positie waarover ze geen controle hebben maar die ze ervaren als vijandig, waarin ze altijd op achterstand staan. Ook de andere kant van het politieke spectrum wil afrekenen. Linkse anti’s getuigen evenzeer van hun diepe ongenoegen, al gaat het niet zozeer hun eigen situatie maar de onrechtvaardigheid dat een klein aantal anderen te veel profiteren. Zij koppelen hun gram aan inkomensongelijkheid en PC Hooft-consumptie. Roep ‘bankiers’ en u heeft het idee. Voor beide zijn globalisering en de EU gemakkelijk doelwitten.

Samenlevingsbreed wordt het eigen gelijk opgeëist. Rechts wilde na de Koude Oorlog een knieval van hen die niet anti-communistisch genoeg waren geweest. Op diverse momenten wiesten degenen die altijd al hadden gewaarschuwd dat islam en democratie niet samengaan hun gelijk op. De onheilsprofeten over gastarbeiders: zie je nou wel? Islamhaters claimen bij iedere aanslag hun gelijk.

Op links willen slavernij herinneraars niet alleen het gelijk van verontschuldigingen maar ook compensatie. Zwarte piet wordt geproblematiseerd. Blank privilege wordt een bizarre breinkraker voor blanke burgers die nooit enig privilege gehad hebben. Holocaust herdenkers willen nog een extra, supergroot monument in Amsterdam, impliciet en soms expliciet en altijd beledigend de rest van de samenleving verwijtend dat we anders zullen vergeten. Welbespraakte activisten, kien op publiciteit, dringen hun agenda op.

De tegenstemmen zijn pijnlijk voorspelbaar. Dan wordt zwarte piet ineens een cultuurgoed, zijn zwarten en joden permanente klagers, kunnen borreltafels met uitgezakte voetbaltypes als vertegenwoordigers van de vox populi zeggen wat er in op komt. Veel meer dan racisme, seksisme en andere –isme’s verklaart ergernis over aandachtzoekers de afkeer van de zegslieden. Wanneer gaat het eens over ons? Simons werd er indirect het slachtoffer van.

Al dat obsessieve gelijk halen is erger dan polarisatie, het is stelselmatige, vaak opzettelijk tegen elkaar opzetten van de samenstellende onderdelen van onze samenleving. Dit is het werkterrein van haatzaaiers. Dit is waar een wij-zij houding op uitdraait: niet accepteren dat een samenleving de samenstelling en de geschiedenis heeft die hij heeft. Die willen veranderen, of in elk geval vastgesteld willen hebben dat jíj niet verantwoordelijk bent voor die ongewenste situatie. Never mind dat je geen oplossingen biedt, gelijk halen is het doel.

Onze tolerantie voor verdeeldheid zaaiende roeptoeters, zogenaamd zich verzettend tegen politiek correctheid maar in werkelijkheid gewoon onbeschaafd en onbeschoft, is te groot. We dreigen Amerika achterna te gaan. Dan wordt de opeenstapeling van incidenten, beledigingen, grofheden, onjuistheden, leugens en smeercampagnes zo hoog, zo afstompend dat hij gewoon wordt. Een pussygraber, een alles en iedereen beledigende kletsmajoor wordt president omdat een murw gebeukte menigte al die onaangenaamheden terzijde schoof in een verhaal van ressentiment, ongenoegen, gelijk halen en de ander aftroeven. Daar! Ik zal je eens hebben.

Het kan hier ook gebeuren. Voor VVD-leider Rutte is het nu al voldoende als Wilders zijn ‘minder minder’ uitspraak terugneemt. Een hellend vlak als er ooit een was want dat was enkel een tandje bijgezet op de haatversnelling die Wilders al jaren hanteert en Rutte blijkbaar wel acceptabel vindt. Hij geeft een slecht voorbeeld. We moeten politici en andere maatschappelijke actoren die ‘wij’-‘zij’ tegenstellingen creëren en ongenoegens versterken niet normaal gaan vinden. We moeten precies het omgekeerde doen: mensen omarmen die het ‘samen’ in de samenleving benadrukken. Dat is voor mij de echte boodschap van Terlouws touwtje: er waren altijd tegenstellingen en conflicten in de samenleving, maar er was een tijd dat we die samen probeerden op te lossen. De politieke polarisatie in zijn actieve jaren, was niet een doel op zich. Het doel was een betere samenleving. Op haatzaaiers kun je geen samenleving bouwen.