X Klopt helemaal

   Zit wel wat in, maar…

   Onzin

De wereld bestaat uit landen die vrij zijn of niet vrij, met leiders die goed zijn of slecht. Oorlogen zijn gerechtvaardigd of niet, beleid is juist of verkeerd. De wereld bestaat uit goed en uit kwaad. In de woorden van George W. Bush: wie niet voor ons is, is tegen ons. Het valt niet te ontkennen dat Amerikanen blijk geven van een ietwat simpel wereldbeeld. Een wereld waarin grijs niet bestaat maar alles zwart of wit is.

Ze doen het als vanzelf. Amerikanen wíllen de wereld eenvoudig houden. Europa niet. Europa ziet zichzelf graag als een continent van realisten, die met een koel, helder en niet door moralisme gekleurd oog naar de wereld kijken. Europa acht zichzelf wijs, of in elk geval wijs geworden, door zijn bloedige geschiedenis. Misschien is Europa echter zó wijs geworden dat het de wereld bij voorbaat neemt zoals hij is. Amerikanen doen dat niet. Zij vragen: waarom zouden we de status-quo accepteren? Laten we er wat aan veranderen.

De Amerikaanse visie op de wereld heeft de kracht van zijn eenvoud. Het probleem is dat het soms zo kan tegenvallen. De werkelijkheid is zoveel gelaagder, zoveel ingewikkelder. Complexiteit is moeilijk te verwerken als je helemaal gericht bent op eenvoud. Als je naar eigen idee altijd het goede vertegenwoordigt al of niet met Gods zegen dan zijn de tegenvallers meteen enorme dompers. Het was verleidelijk en daarom gemakkelijk te accepteren dat Irakezen de Amerikaanse troepen juichend zouden verwelkomen in Bagdad. Wie zou dat niet willen geloven? Natuurlijk was het wishful thinking en hopeloos naïef en van de kant van de mensen die wel beter wisten, was het misdadige misleiding. Bovendien was het een schot in eigen doel. Want versimpeling mag effectief zijn om de oorlog te verkopen, het kan uiteindelijk alleen maar op een teleurstelling uitdraaien. Maar wat moet je anders? Hoe krijg je een groot land in beweging? Niet met gecompliceerde boodschappen met veel nuances. Wel met een enthousiast en relatief eenvoudig verhaal. Maar vervolgens is het moeilijk om de gecompliceerdheid weer terug te brengen zonder het enthousiasme te dempen. Het is een van de problemen van presidentiële macht die Bush niet heeft kunnen oplossen (zie cliché 28).

De kunst van het eenvoudig maken

Simplisme is geen exclusief Amerikaanse eigenschap. Overal vereenvoudigen mensen de wereld tot behapbare proporties, Nederlanders kunnen er ook wat van. Als in Europa het beeld bestaat dat de Amerikaanse president een infantiele idioot is, die voor zijn ontbijt het liefst een doodvonnis tekent, die de gevangene is van allerlei economische belangen, die niet weet waar Kopenhagen of Amsterdam liggen, kortom, die een halve randdebiel is, dan is dat beeld minstens zo simplistisch. Het dient eenzelfde doel: het nodigt niet uit tot verder nadenken. Ook Europa denkt in goed en slecht, zonder die woorden te gebruiken.

Voor een deel zijn dat soort termen niet meer dan retoriek, een factor die Europeanen altijd onderschatten. Omdat de Verenigde Staten over de hele wereld zoveel belangen moeten behartigen met de een of andere vorm van actie, moet de president vaak zijn bevolking overhalen om te handelen waar ze liever niets zouden doen. Dat valt niet mee, vooral niet als het gaat om zaken die allesbehalve vanzelfsprekend zijn, zoals het sturen van troepen naar rare landen in het Midden-Oosten of Zuidoost-Azië. Vereenvoudiging helpt. Marketing is de kunst van het eenvoudig maken. Of het nu gaat om beleid, een auto of een wasmiddel, verkopen is gemakkelijker als je het simpel houdt. Het probleem is dat politici die te lang iets verkopen, zelf in hun boodschap gaan geloven. Als alles door dezelfde lens moet worden gezien, dan raken nuances uit het zicht. Vijftig jaar lang moest communisme alles rechtvaardigen, nu is het terrorisme. Zo eenvoudig is het natuurlijk niet.

Moreel benoemen

Ik ben er niet van overtuigd dat het altijd beter is de wereld in grote complexiteit te zien. Soms is het verstandiger zaken terug te brengen tot hun essentiële elementen. Wie te veel nuances ziet, doet niets. Te veel kennis verlamt.

Ik moet toegeven dat ik Ronald Reagan wat al te simpel vond met zijn kwalificatie van de Sovjet-Unie als een ‘evil empire’. Maar Reagan weigerde te accepteren dat een land zijn eigen burgers in gijzeling hield. Hij vond dat je dat niet mocht sanctioneren door zo’n land als gelijke te behandelen. ‘Wij specialisten’ wisten wel beter (ik had internationale betrekkingen gestudeerd, dus ik had de wijsheid in pacht). Wij wisten precies hoe het moest: de relatie met de Sovjet-Unie was een kwestie van management. Détente was beter dan confrontatie, onderhandelen beter dan niet praten. Wij accepteerden de Sovjet-Unie als een fait accompli.

Reagan had het beter gezien. Hij gooide alles ondersteboven. Dit was niet zomaar een empire, het was een evil empire. De ‘vuilnishoop van de geschiedenis’, daar moest het heen. Ongenuanceerd was dat ongetwijfeld, maar het leidde tot een beleidswijziging die de Koude Oorlog op zijn minst bekort heeft. Zaken moreel benoemen kan heel verhelderend werken. Het maakt duidelijk wat er goed is en wat er fout is in de wereld. Nederlanders weten dat als de beste, alleen hoeven wij er nooit consequenties aan te verbinden.

Maar met alle respect, zeker achteraf, voor Reagans activisme, het is wel zo dat Amerikanen er soms wat onvoorzichtig mee omgaan. Misschien is het inderdaad zo dat zowat alle wereldburgers de Amerikaanse waarden en normen, idealen en verworvenheden zouden omarmen als ze daartoe de kans kregen. Het is een aantrekkelijk soort naïviteit dat de hele wereld ziet als snakkend naar democratie, een eigen huis en een auto, maar naïef blijft het. Juist Amerikanen die zo diep geloven in hun eigen gelijk, hun eigen voorbeeld, zouden zich moeten kunnen voorstellen dat er andere ideeën en idealen zijn waarin mensen net zo hard en net zo diep kunnen geloven. Een rigide islamitische samenleving bijvoorbeeld.

Het Amerikaanse optimisme, de can do-mentaliteit, de neiging te denken dat voor elk probleem een oplossing bestaat, houdt geen rekening met de weerzin die Amerika oproept. Amerika zit zichzelf soms in de weg. Dan verzetten mensen die eigenlijk maar al te graag die Amerikaanse normen en waarden zouden accepteren, zich tegen al te arrogante betweters die proberen ze op te leggen. Amerikanen begrijpen daar dan weer niets van – het was allemaal toch zo simpel?

Wat mij betreft moeten de Amerikanen de wereld vooral in eenvoudige termen blijven zien. Het is een van hun meer aansprekende eigenschappen en een mooi antigif tegen Europees cynisme en pretentieus geneuzel zonder actie. Het probleem ontstaat pas als ze zich erdoor laten verblinden als het op handelen aankomt. Maar ja, ze handelen tenminste.