Deze dagen is een van de meest gestelde vragen is of de onrust in de VS in het voordeel of in het nadeel werkt van de zittende president, Donald Trump. Er is geen zinnig antwoord te geven op deze vraag behalve de reactie dat hij in toenemende mate irrelevant is.Noch Trump noch Biden acht ik in staat om het land weer een vorm van samenleven te geven.

Dat we de vraag stellen, dat het overleven van Amerika zou afhangen van een relatief klein aantal kiezers ergens in het midden van het politieke spectrum, dat alleen al geeft aan hoe precair de toestand is.

Biden of Trump, natuurlijk maakt het verschil, maar het verandert niets aan de vaststelling dat Amerika als land is vastgelopen. Een keuze voor Trumps herverkiezing betekent dat een meerderheid (via het kiescollege) van de Amerikanen bij volle bewustzijn voor de destructie van hun land hebben gekozen. Maar een krappe keuze voor Biden laat onverlet dat veel Amerikanen Trump blijven omarmen. En Trump zal nog jaren voor stennis zorgen.

Ik vrees dat het allemaal erg teleurstellend gaat worden. Ik zie maar één scenario met een sprank van hoop. Dat gaat zo. Biden heeft een inventieve, assertieve en politiek slimme vicepresident gekozen, zeg Elizabeth Warren of Kamala Harris. Vervolgens wint Biden in november met een ruime meerderheid, zowel in het kiescollege als in het aantal landelijke stemmen. Op zijn slippen verkrijgen de Democraten een meerderheid in de senaat, zelfs een ruime meerderheid, laten we niet overboord gaan, twee of drie zetels meer dan de Trumpistani. Het is absoluut noodzakelijk dat een grote meerderheid van de Amerikanen de Republikeinen verwerpt, ik moet toegeven dat dit het een onwaarschijnlijk scenario maakt.

Maar goed, vervolgens gaat Biden dood en wordt Bidens vicepresident op 20 januari ingehuldigd als 46ste president. Biden heeft in zijn leven aardig wat tragedie meegemaakt, een kroon op die tragedies zou zijn als de rouw-politicus zoals hij wel genoemd wordt, op de drempel van eeuwige roem het loodje legt.

Een uniek geval doet zich voor: niet de president-elect wordt geïnaugureerd maar de vicepresident. Het historisch dichtst bijzijnde geval is de dood van William Harrison in 1841 na 39 dagen presidentschap, of misschien een beter voorbeeld, de dood van FDR op 12 april 1945, 82 dagen na zijn vierde inauguratie. Mijn punt is dat ik niet al te hoge verwachtingen heb van Joe Biden als president en hem een oude man vindt die al lang met pensioen had moeten zijn. Moet hij dood voor echte verandering? Ik wil niemand dat toewensen maar voor Amerika zou het niet slecht zijn. Biden is in alle opzichten een politicus van de oude hap.

Enfin, de vicepresident blijkt een soort reïncarnatie van Franklin Roosevelt, in de zin dat zij in staat is boven partij onderwerpen uit te stijgen, broodnodige structurele veranderingen doorvoert, opgefokte gemoederen over allerlei onderwerpen tempert zonder door beide partijen uitgekotst te worden, en het land weet te verenigen op een breed geformuleerd algemeen belang. FDR deed dat en zo ook de in veel opzichten tragische Lyndon Johnson, die de moord op Kennedy met grote kundigheid wist om te zetten in de meest vergaande wetgeving sinds FDR.

Na deze coronacrisis zijn een paar onderwerpen minder controversieel dan tevoren, met name ziektekostenverzekering (dat moet worden medicare voor wie dat wil) en herstructurering van een duur en onvoldoende functionerend gezondheidssysteem. Infrastructuur krijgt nu eindelijk invulling. Onderwijs wordt breed aangepakt. Economische investering met federale sturing in kansrijke maar niet geziene regio’s. Een minimum inkomen misschien? Bescherming van kwetsbare consumenten (specialiteit van Elizabeth Warren)?

Maar dit is letterlijk het enige hoopvolle scenario dat ik zie voor de voormalige grootmacht. En het vergt al zoveel optimisme, met name over de vraag of de Trump-partij doorgaat met blokkeren of zich erbij neerlegt dat hij dik verloren heeft en dat het land gediend is bij rust (dat vergt meer dan optimisme, gegeven de labbekakkerigheid van de Republikeinen).

Geen van de andere scenario’s, van Trump die wint tot en met Biden die krap wint, zullen de ban niet breken. De vraag is of Amerika überhaupt nog in elkaar gezet kan worden.

Het beeld van de racist-in-chief bij zijn kerkje met een ongeopende bijbel was eerder ridicuul dan verontrustend. Je kunt alles verwachten van deze gevaarlijke clown.

Wat echt verontrustte was dat hij werd vergezeld door de minister van Justitie, William Barr. Nou ja, echt verrassend was dat niet. Barr heeft zich ontpopt als de persoonlijke juridische hulp van Trump in plaats van een professionele handhaver van de Amerikaanse wet. Later bleek dat Barr opdracht had gegeven om het plein voor het Witte Huis schoon te vegen.

Alle alarmbellen moeten echter afgaan voor de derde man in dit onaangename gezelschap, de baas van de Joint Chiefs of Staff, de legerleiders, generaal Milley, in camouflage uniform. Is Trump in staat om het leger in te zetten, tegen de wens van de gouverneurs in, gebruik makend van een obscure wet uit 1807? De vraag is minder of hij het kan, want dat stoort Trump niet erg, maar of het leger doet wat de losgeslagen president wenst.

Milley gaf precies het verkeerde signaal. Hij had bij die photo opp niets te zoeken.

Zo komen we dichter bij de situatie die sommigen hadden voorspeld: een land dat totaal verdeeld is, onrust in de straten, het leger ingezet en de noodtoestand uitgeroepen. Het vaste recept voor autoritaire leiders, zoals in de NYT een CIA-analist het uitdrukte. Hij had dit vaker gezien. Met verkiezingen in aantocht is dit de manier voor een man zonder moreel kompas, omringd door hielenlikkers en acolieten, om in november het kiezen moeilijk en misschien zelfs onmogelijk te maken.

Normaliter zouden een minister van Justitie en de legerleiding die drift tegenhouden. Barr zal het niet doen. Zoals de immer pompeuze Thomas Friedman in de NYT betoogde: Mike Pompeo is de slechtste minister van Buitenlandse Zaken ooit. Hij kon toevoegen dat William Barr de meest gecorrumpeerde minister van Justitie ooit is. Zelfs Robert Kennedy, honderd procent in de zak van JFK, gedroeg zich niet zo. Minister van Defensie Mark Esper kan nu ook in het rijtje ‘slechtste ooit’ met zijn martiale verhalen en zijn klaarblijkelijke instemming met Milley’s onverstandige optreden.

Het past allemaal bij de slechtste president ooit maar dat is iets voor later. Ik schreef eerder dat het racistische white supremacy tuig met automatische geweren op de trappen in Michigan een prelude zouden zijn op Trumps verlies in november. De manier waarop Milley zich laat gebruiken door de president is een prelude op de teloorgang van de democratie, de bedreiging van de verkiezingen in november.

De ironie ontsnapt waarschijnlijk aan de racisten en vuurwapenliefhebbers. Het Tweede Amendement, dat zogenaamd het persoonlijk recht op wapens garandeert (in een idiote interpretatie door het Supreme Court) werd geschreven om militia’s te kunnen bewapenen als strijd tegen een onderdrukkende federale overheid nodig was (of tegen de Engelsen). Die federale overheid, onder leiding van een autoritaire leider, treedt nu op precies op de manier waarop al die onheilroepers waarschuwden dat die overheid dat zou doen: onderdrukking van de burgers, met inzet van militaire middelen. De bewapende militia’s zullen zich er niet tegen verzetten, alles wijst erop dat ze nu al bezig zijn hun doelstelling, een rassenoorlog in de VS, door infiltratie van de demonstraties te verwezenlijken.

Deze week zakte de VS verder af richting gemankeerde democratie. Over het verlies aan aanzien in de wereld hoeven we het niet eens meer te hebben. Dit chaotische land kan helemaal niets. De vijanden van Amerika hebben dat ook gezien. Taiwan moet zich meer zorgen maken dan tevoren.

Gisteravond zat ik in het uitstekende praatprogramma van de Vlaamse televisie, De afspraak. Ook een tafel met drie gasten maar geen tafelheer of -dame, geen bekende Belgen, gewoon praten over het onderwerp op tafel.  45 minuten zonder liflafjes.

Het ging uiteraard over racisme in de VS, over politiegeweld en etnisch profileren en de ontvoering van een 13-jarige jongen door geradicaliseerde moslims (of waren het gecriminaliseerde moslims).

Klik hier om het programma te zien:

https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/de-afspraak/2020/de-afspraak-d20200602/

De artikel-versie van mijn eerder observaties. Vandaag in de Standaard.

Amerika brandt. Het smeult al jaren, nu zijn de vlammen niet meer te stoppen. In Minneapolis werd George Floyd door een politieman gedood, een lynching met de knie, misselijk makend om te zien. Geen wonder dat mensen kwaad zijn. Geen wonder dat Amerikaanse steden branden. Racisme zit diep in de Amerikaanse samenleving en dateert niet van vandaag of gisteren, maar het is alleszins gerechtvaardigd om deze rellen te zien als de oogst van tien jaar onverholen racisme van de Amerikaanse president, voor electoraal gewin getolereerd en gesteund door zijn partij.

Vrijdagnacht moest de Amerikaanse president de nacht doorbrengen in de bunker van het Witte Huis, omringd door brandende auto’s en demonstrerende burgers. In plaats van een einde te maken aan de ‘american carnage’ die Trump diagnostiseerde in zijn inaugurele rede heeft hij het land gevoerd naar een combinatie van pandemiechaos, economische crisis en rassenrellen.

De birther-campagne die Trump vanaf 2010 aanjoeg betoogde dat Barack Obama’s geboortecertificaat vervalst was en zijn presidentschap dus niet legitiem. De onderliggende boodschap was dat deze zwarte man niet een van ons kon zijn, laat staan onze president. Deze aantoonbare onzin ondermijnde de legitimiteit van Obama’s presidenschap bij mensen die daarvoor openstonden en maakten hem na 2010 het regeren onmogelijk. Geen Republikein nam ooit afstand van dit verhaal. Ze besmeurden Obamacare dat, u raadt het, vooral arme zwarte en hispanic Amerikanen ten goede kwam.

Boze blanke Amerikanen waren gevoelig voor deze boodschap en Trump surfte erop naar het presidentschap. De campagne van 2016 was onverholen racistisch, letterlijk beginnend met Trumps kwalificatie van Hispanics als racisten, verkrachters en drug dealers.

Trump kittelde een Amerikaanse onderbuik. Het is niet zo dat deze man Amerika racistisch heeft gemaakt. Daar heeft Amerika geen hulp bij nodig. Wel haalde hij alle remmen weg om dat reflexmatig racisme in te tomen. ‘Eindelijk iemand die zegt wat ik denk’ legt de bijl aan de wortel van beschaving. Zijn partij ging moeiteloos mee met Trumps excessen.

Bij de antisemieten in Charlottesville, bij het zwaarbewapende tuig dat in Michigan het congresgebouw bezette: Trump zag enkel goede lui. Ondertussen gingen de politiemoorden door en namen uitingen van white supremacy, antisemitisme en presidentiële desinteresse toe. Het ministerie van Justitie, nu geleid door Trumps hulpje William Barr, heeft iedere pretentie laten vallen dat het handhaven van burgerrechten een prioriteit is. En probeerde president Trump alles wat president Obama had verwezenlijkt onderuit te halen.

Honderd redenen om kwaad te zijn. Het Supreme Court sloopte in 2013 de controle op wat zuidelijke staten deden uit de kieswet van 1965, omdat dat ‘niet meer nodig’ zou zijn. Overal zagen kiezers hoe het aantal stembussen in arme, hispanic of zwarte wijken werd teruggedraaid, de kieslijsten werden ‘opgeschoond’, het moeilijk werd gemaakt om te stemmen. Ze zagen hoe in Florida en Georgia zwarte kandidaten gouverneursverkiezingen verloren omdat een groot deel van de bevolking niet mocht stemmen.

Ze zagen hoe een zwarte jogger door drie blanken werd opgejaagd, achtervolgd en uiteindelijk doodgeschoten en de schutters, in goed zuidelijke traditie, vrijuit gingen. Hoe een vrouw in Central Park de politie belde dat ‘haar leven’ werd bedreigd ‘door een zwarte man’ die niets anders deed dan haar aansporen haar hond aan de lijn te houden. We hebben geen video’s van de zwarte burgers die in hun eigen appartement werden doodgeschoten. En laten we elkaar niet voor de gek houden, voordat iedereen met een camera rondliep was politiegeweld schering en inslag maar ging het onopgemerkt en vooral ongestraft voorbij.

Voor veel zwarten is dit hun dagelijks leven, zoals de auteur Ta-Nihisi Coates zijn zoon voorhield, waarschuwend dat je tot elke prijs een aanleiding, hoe miniem ook, voor machtsmisbruik moet vermijden. ‘Sir, kunt u me vertellen waarom ik word gearresteerd’, vroeg de zwarte CNN-journalist in Minneapolis braaf toen hij geboeid werd. Hij kreeg geen antwoord.

Ze zijn Ferguson niet vergeten, herinneren zich Eric Garner en zijn ‘I can’t breathe’. Ze zijn Freddy Gray niet vergeten die in Baltimore door politieoptreden werd gedood. Ze zien Trump-aanhangers met vlaggen van de confederatie, dat onmiskenbare symbool van racisme. Ze herinneren zich hoe Trump de football speler Colin Kaepernick besmeurde omdat die, uit protest tegen dit structurele allesdaagse racisme, op één knie ging tijdens het zingen van het volkslied.

Ze horen een president die bij een persconferentie de dood van Floyd negeert. Een president die geen empathie toont maar een zuidelijke kreet produceert, ‘When the looting starts, the shooting starts’, in 1967 door een zuidelijke burgemeester gebruikt over het neerslaan van onrust. Een president die tweet over het gebruik ‘van valse honden’, het beeld oproepend van de politie die in 1963 demonstranten aanviel. Een president die, vanzelfsprekend, linkse Democraten de schuld geeft. Een president die olie op het vuur gooit. ‘I can’t breathe’ is het complement geworden van Make America Great Again.

Ze zien, terwijl het land brandt, een president die de aandacht probeert af te leiden naar de WHO en China. Een president die geen woord van medeleven heeft uitgesproken over de honderdduizend doden, van wie een meer dan representatief deel zwart en hispanic is – zou het kunnen dat de nonchalance van Republikeinse gouverneurs met social distancing daarmee te maken heeft?

Deze rellen zijn een vraag om aandacht. Aandacht voor het racisme in de hoogste kringen van de Amerikaanse regering, tot en met de man die het land zou moeten verenigen. Een vraag? Een schreeuw. Het is te laat om de aandacht af te leiden met China of de WHO. Het is te laat om anderen de schuld te geven.

Amerika komt dezer dagen zichzelf tegen. Een uiteenvallende samenleving geleid door een elite die niet open staat voor de werkelijkheid van het dagelijkse leven in dat buitengewone land waar mensen doodgaan aan slechte gezondheidszorg, armoede en politiegeweld. Volgende week gaat de Reublikeinse senaat zich bezig houden met Hunter Bidens avonturen in Oekraïne en het vermeende Obama-gate. Het land schreeuwt dat er andere dingen belangrijker zijn.

Natuurlijk is Trump niet de enige racist en niet de enige president die racisme gebruikt voor politieke doeleinden. De goedmoedige Reagan deed het voor hem, de vermeend keurige George H.W. Bush gebruikte de Willie Horton commercial in zijn campagne. In de tien jaar die ik hier overzie, heeft geen Republikein ooit geprotesteerd tegen de birther-nonsens. Ze vonden het wel prima. Toen die gemakzucht Trump als president opleverde, durfde niemand zich uit te spreken, senator Mitt Romney uitgezonderd. Het is een te voor de hand liggend beeld maar zo sterk dat je er nauwelijks omheen kunt. Terwijl het land brandt, tweet de Nero in het Witte Huis, omringd door een stal van volgzame paarden die hij tot ministers heeft benoemd.

Ik heb niet de illusie dat Amerikaans racisme en grof politieoptreden enkel aan Donald Trump zijn te wijten. Was het maar zo eenvoudig. Wat mij betreft schoot ook Joe Biden een misser. Het verwijzen naar de ‘original sin’ van Amerika, de slavernij, als verklaring voor structureel en onontkoombaar racisme leidt af van het werkelijke probleem. Ziekelijk Amerikaans racisme vierhonderd jaar na de komst van de eerste slaven heeft te maken met een diep geworteld gevoel dat mensen van een ander ras, inclusief Aziaten en Hispanics, inferieur zijn. Angst dat de dominantie van blanken bedreigd wordt. Dat het rijkste en machtigste land van de wereld die kanker in zijn samenleving zelfs onder de beste omstandigheden niet heeft kunnen aanpakken stemt diep pessimistisch.

Tien jaar van onverholen racisme komen nu als een boemerang terug naar Trump, de top racist van de VS. Ik laat het beginnen met Trumps birther campagne, maar ik had ook met de Central Park (in 1989) five kunnen beginnen toen de failliete onroerend goed boer advertenties plaatste om de vijf jongens de doodstraf aan te smeren. Ze bleken na jaren gevangenschap onschuldig. Trump heeft nooit zijn verontschuldigingen aangeboden.

Dat kan hij ook niet. Een narcist van zijn kaliber kan nooit erkennen dat hij iets fout deed.

Maar we zien hier de oogst van tien jaar racisme. De birther campagne, hoe onzinnig ook, ondermijnde de legitimiteit van Barack Obama en hielp mee om hem vanaf 2010, toen de Republikeinen het Huis heroverden, het regeren onmogelijk te maken. Omdat Romney een relatief keurige politicus was, was de campagne van 2012 niet expliciet racistisch, althans niet van Romneys kant, wel van onderknuppels.

Door het onvermogen van Obama om zijn agenda te verwerkelijken werd de anti-Obama stem, ‘hij is niet een van ons’, steeds luider. Waar sommigen van ons Obama’s Amazing Grace in de kerk waar de slachtoffers van een blanke racist werden geëerd als een hartverwarmend gebaar zagen, daar zagen andere het als een nieuw bewijs dat Obama vooral en boven alles zwart was.

Boze blanke Amerikanen, in de steek gelaten door de Democraten, waren gevoelig voor deze boodschap en de gut van Trump is prima in orde. Het bracht hem de onverwachte overwinning.

De campagne van 2016 was racistisch, te beginnen met Trumps kwalificatie van alle Hispanics als racisten, verkrachters en drug dealers. Eindelijk iemand die het zegt! Uiteraard nooit verontschuldigingen voor de birther nonsens, die hem nu goed van pas kwam. Trump kittelde een Amerikaanse onderbuik. Het is niet zo dat de man Amerika racistisch heeft gemaakt. Daar heeft Amerika geen hulp bij nodig. Wel haalde hij alle remmen om dat knee jerk racisme in te tomen weg. Zijn aanhangers zagen hun kans schoon en gooiden alle remmen los.

In Charlottesville, in Michigan, bij het tuig op de trappen van het congresgebouw: Trump zag enkel goede lui. Beschaafde Amerikanen zagen iemand die racisme aanwakkerde. Ondertussen gingen de politiemoorden door en namen uitingen van white supremacy, antisemitisme en presidentieële desinteresse toe. Het ministerie van Justitie heeft iedere pretentie van het handhaven van burgerrechten als prioriteit laten vallen – het werk dat begonnen werd door Jeff Sessions, een zuidelijke racist in zijn hart. Het Supreme Court had meegeholpen door in 2013 de controle op wat zuidelijke staten deden met kiesregisters uit de kieswet van 1965 te slopen, omdat dat niet meer nodig zou zijn. Neem het zwarte Amerikanen maar eens kwalijk dat ze zich verneukt voelen.

Kiezers overal zagen hoe het aantal stembussen in arme, hispanic of zwarte wijken werd teruggedraaid, de kieslijsten werden ‘opgeschoond’. Ze zagen hoe in Florida en Georgia zwarte kandidaten de verkiezingen verloren omdat een groot deel van de bevolking niet mocht stemmen.

We zagen nog maar een week geleden hoe een zwarte jogger door drie blanken werd opgejaagd, achtervolgd en uiteindelijk doodgeschoten. Hoe een vrouw in Central Park de politie belde dat haar leven werd bedreigd ‘door een zwarte man’ terwijl de video duidelijk laat zien dat hij geen stap in haar richting zette en haar alleen aanspoorde haar hond aan de lijn te houden. We hebben geen video’s maar wel de overlijdensberichten van zwarte burgers die in hun eigen appartement worden doodgeschoten, in een geval omdat de agente, druk bezig aan de telefoon met haar vrijer, het verkeerde appartement in gaat en denkt dat het dat van haar is. We zijn Ferguson en Charleston niet vergeten. We zijn de vlaggen van de confederatie, symbolen van racisme wat zuiderlingen en noordelijke racisten er ook van mogen zeggen, niet vergeten. Ze maken deel uit van de aanhang van de president en worden door hem niet alleen in bescherming genomen maar zelfs omarmd.

I can’t breathe is het complement van Make America Great Again.

En laten we elkaar niet voor de gek houden, voordat iedereen met een camera rondliep was dit schering en inslag maar ging onopgemerkt en vooral ongestraft voorbij. Voor veel zwarten is dit hun dagelijks leven, zoals Ta-Nihisi Coates zijn zoon voorhield, waarschuwend dat je tot elke prijs een aanleiding, hoe miniem ook, voor machtsmisbruik moet vermijden.

We zien, terwijl het land brandt, een president die de aandacht probeert af te leiden naar de WHO en China. Een president die geen woord van medeleven heeft uitgesproken over de honderdduizend doden, van wie een meer dan representatief deel zwart en hispanic is – zou het kunnen dat de nonchalance van Republikeinse gouverneurs met social distancing daarmee te maken heeft?

Deze rellen zijn een vraag om aandacht. Aandacht voor het racisme in de hoogste kringen van de Amerikaanse regering, tot en met de man die het land theoretisch zou moeten verenigen. Een vraag? Een schreeuw. Het is te laat om de aandacht af te leiden. Het is te laat om anderen de schuld te geven.

Amerika komt dezer dagen zichzelf tegen. Een uiteenvallende samenleving geleid door een elite die niet open staat voor de werkelijkheid van het dagelijkse leven in deze bananenrepubliek waar mensen doodgaan aan slechte gezondheidszorg, armoede en politiegeweld. Volgende week gaat de senaat zich bezig houden met Hunter Biden en het vermeende Obama-gate. Het land roept dat er andere dingen belangrijker zijn.

Nee, er kan niets goeds van komen en tegelijk is het hoogst noodzakelijk dat een deel van het land opstaat tegen deze leiders.

De video van de man die door de politie van Minneapolis wordt gedood is onthutsend. Niet alleen vanwege de verantwoordelijke agent die zijn knie op de keel houdt, maar ook vanwege de drie agenten die er omheen staan en ook omdat de mensen die deze opnames maakten en riepen dat hier iemand werd gedood, dat hij zich niet verzette, blijkbaar niet konden of durfden in te grijpen. Niemand duwde de agenten opzij om de moordenaar een zet te geven. Ik kan me dat goed voorstellen maar het is evenzogoed verkillend. Durfden ze niet?

Niet zo vreemd dat de onrust uit de hand loopt. Dit is Ferguson, dit is Washington in 1967, Los Angeles in 1992. Er is niets veranderd. De moord op de zwarte jogger die vorige week het nieuws beheerste (nou ja, niet de moord, maar dat het moord was en dat de moordenaars die eerst gewoon naar huis waren gegaan, in goed zuidelijke gewoonte, eindelijk opgepakt werden) was een voorbeeld, de man die in zijn appartement werd doodgeschoten door een agente die per ongeluk (omdat ze aan de telefoon was met haar vrijer) een man doodschoot omdat ze dacht in haar eigen appartement binnen te lopen. De lijst is eindeloos.

Met een racist in het Witte Huis en 52 goedpraters (of zwijgzame enablers in de senaat) wordt racisme meer en meer een onderwerp in november. Ik denk dat er niet veel goeds van kan komen maar het is in elk geval een serieus onderwerp, in tegenstelling tot veel onzin die de Trumpistani aan de orde willen stellen.

De man in het Witte Huis noemt het ‘sad’, niet eens met hoofdletters. Zoals hij 100.000 doden, waarvan zeker een derde had kunnen worden vermeden als hij eerder had gehandeld, negeerde om een weekendje te golven. Het is te veel om van een narcist empathie te verwachten, maar zou nou niemand anders rondom dat Witte Huis of zelfs in de Republikeinse leiding hem een zetje kunnen geven, of, voor mijn part, zelf wat zeggen? Nee, doodstil.

Over de demonstranten heeft de psycho zijn toon snel gevonden: thugs. No good people daar zoals hij ze zag in Charlottesville bij de antisemitische demonstraties en de neonazi’s op trappen van het congresgebouw van Michigan met hun automatische geweren.

De man die leeft bij de tweet beklaagt zich erover dat twitter conservatieven niet eerlijk behandelt stelt nu voor om twitter te muilkorven. Dat is nogal gewaagd voor iemand die per twitter een journalist van moord beschuldigd zonder een greintje bewijs. Ik had graag gezien dat Twitter die tweets had voorzien van een waarschuwing.

Jammer dat Trump niet verder gaat en twitter verbiedt en zichzelf zo muilkorft. Het zou de wereld een betere plek maken.

Twitter neemt eerste stappen, Facebook vindt dat het niet mag vaststellen wat de waarheid is. BS, je kunt heel goed vaststellen wat leugens zijn. Maar het is interessant hoe Zuckerberg zichzelf steeds meer de hoek in schildert, tot hij helemaal vast zit en niemand hem vertrouwt.

Mij maakt het niet uit. Twitter en Facebook spelen in mijn leven geen rol. Sociale media zijn allesbehalve sociaal, lijkt me. De wereld zou een betere plek zijn zonder deze frivoliteiten.

Okay, laat ik duidelijk maken waar ik sta: Nederland is stupide om niet in te stemmen met het Frans-Duitse hulp plan voor andere EU landen, to the point, de zuidelijke landen. Niet alleen inhoudelijk en moreel maar ook tactisch is de Nederlandse positie onhoudbaar. De FT heeft het al over de ‘frugal four’ en hoe zij steeds meer geïsoleerd raken.

Ik ben helemaal voor hervormingen, met name diepere integratie – nadat we Hongarije, Polen en andere landen die nooit deel hadden moeten worden van de EU (ik reken daar ook Griekenland toe maar dat is op dit moment niet urgent) eruit gegooid hebben of in elk geval hebben afgesneden van de geldstromen die hun dictatoriale leiders gebruiken om de regels te overtreden. Maar tegelijkertijd wil ik dat we genereus en ruimhartig en verstandig zijn over de mate waarin we de EU willen en kunnen behouden. Herverdeling naar het zuiden? Waarom niet?

In de Guardian stond een mooie op ed over de winst die de EU ons heeft opgeleverd, zonder grenzen, vrij verkeer van goederen en mensen, de Euro, jazeker ook de Euro. Dat dreigen we allemaal kwijt te raken. Precies wat de haatzaaier en de provocateur, Wilders en Baudet, willen zonder dat er iets voor hoeven te doen. Het zou fijn zijn als meer Nederlandse politici behalve Jetten hun nek uitstaken voor Europa.

Versoepeling bij wijze van experiment

We maken nu het grootste en gevaarlijkste experiment mee dat we ooit hebben ondergaan: kun je de lock down versoepelen zonder dat er een nieuwe golf infecties komt? De VS gaat het laten zien. Misschien hebben die burgers vol zelfvertrouwen gelijk dat Amerika een speciaal land is en dat zij rustig in drommen in Coney Island kunnen rondlopen zonder dat er iets gebeurt. Misschien zal blijken dat Amerika een speciaal land is in zijn stupiditeit, zijn dwarsheid en arrogantie. Het is een duivels verhaal. Als de infecties zich niet voordoen zullen lockdowns in de toekomst vrijwel onmogelijk worden, doen ze zich wel voor dan is de schade niet te overzien.

Kwaliteitsmedia, niet de Telegraaf

De hoofdredacteur van de Telegraaf monkelde eerder deze week over zijn ongenoegen en verbazing dat zijn wakkere actiekrant niet tot de ‘kwaliteitsmedia’ wordt gerekend. Het was wel amusant want Paul Jansen is intelligent genoeg om te weten waarom dat zo is. De campagnes van de krant (anti pak weg D66 of PvdA of Femke Halsema, al naar gelang de wind waait, anti kilometerheffing, 100 kilometer en dat soort dingen) maken dat je hem nauwelijks serieus kunt nemen. Ik ben geen fan van columnisten, in de kwaliteitsmedia evenmin, maar het roedel dat Jansen bij elkaar gesprokkeld heeft is niet alleen totaal voorspelbaar (dat zijn meer columnisten) maar ook van kwade trouw, dat wil zeggen leugenaars en zaakwaarnemers van foute politici (denk De Winter, Duk en, in minder mate want eerder naïef dan kwaadwillend, de roerselen van Rob Hoogland – obsessief bezig met Halsema en Timmermans).

Hoe idioot is Amerika? Er staat geen maat op.

https://twitter.com/i/status/1263818537132531714

En dan hebben we het nog niet over de psycho die de gouverneurs beveelt om kerken en andere gebedsoorden te openen. Zoals we al eerder vaststelden en ook Trump zelf heel goed weet, heeft hij niet de bevoegdheid om dat te bevelen. Ergo, het is enkel een gebaar naar zijn evangelische kiezers. En tweedens, to the point van besmetting, hij klaagde dat de drankwinkels wel noodzakelijk zijn verklaard: met tientallen, honderden evangelische gelovigen in een ruimte verkeren is wat anders dan een fles whiskey kopen.

Nu ik erover denk: laat al die Trump-kiezers gezellig bijeen komen en elkaar besmetten. Het is een aanslag op het health care systeem maar, shit, waarom zou een verdediger van individuele vrijheid daarom wat geven?

Er zijn ook protesten elders, onder meer van uiterst rechts in Duitsland (het wachten is op Baudet en kornuiten) maar echt, er is geen ander land in de wereld waar deze opnames gemaakt zouden kunnen worden.

Lyndsey Graham is een opportunistische idioot. Wordt hier prachtig geïllustreerd.
Geweldig verkiezingsfilmpje waarin alleen Graham zelf optreedt. Dit wordt het model voor Trump-bashing.

En voor Biden-bashing: de oude man had al lang met pensioen gemoeten. Wordt hier prachtig geïllustreerd.

En Trump is Trump, een zielepoot die niet met een mondkapje gefotografeerd wil worden.

Mike Pompeo is een hielenlikker en geloofsverdwaasde opportunist. En nog corrupt ook – hij ontslaat de persoon die hem op corruptie moet controleren. In de FT wordt hij gefileerd door Edward Luce maar als u die niet kunt openen doet de NYT hetzelfde.

Dit is de lange, ruimer beargumenteerde versie van een blog dat ik eerder maakte, en van een artikel in de Standaard. Ik had het graag in deze versie gepubliceerd gezien maar er is in Nederland nog maar een blad over waar dat kan, de Groene, en daar komen mijn stukken niet meer aan bod (andere stukken uitstaan, veel scribenten etc.). Daarom toch maar zo.

Donald Trump is beangstigend, maar veel zorgwekkender is dat een aanzienlijk deel van de Amerikaanse samenleving zijn debiliserende presidentschap accepteert. Ondanks een dagelijks regime van leugens, racisme, corruptie, ondermijning van de rechtsstaat en schending van democratische normen, incompetentie en het opzetten van Amerikanen tegen elkaar, tegen wetenschap en tegen de feiten – om een niet limitatieve opsomming te geven – klinkt er geen woord van protest of zelfs lichte vermaning uit de kring van de mensen aan wie hij zijn macht dankt. Een president kiezen die fout blijkt te zijn is een ding, een foute president tolereren en zelfs aanmoedigen door hem niet te corrigeren en nog eens vier jaar te geven, is heel wat anders.

Laten we het onderkennen: Amerika is niet meer wat het geweest is. Het land dat de wereld leidde, het land dat een voorbeeld was van democratische waarden, genereus internationalisme en economische dynamiek is niet meer. Wie dacht een bondgenoot te hebben treft een land dat enkel met zichzelf bezig is. We hebben dan ook geen andere keuze dan ons denken over Amerika te veranderen. Zelfs voor degenen die van het land houden, tot wie ik mezelf reken, is het onontkoombaar de conclusies te trekken die zich de afgelopen jaren hebben opgedrongen.

Lange lijst

Het is niet de coronacrisis die tot deze bespiegelingen leidt, zelfs niet de vulgaire, haatzaaiende president die sinds januari 2017 in het Witte Huis zit. Het is ook niet enkel de schuld van de perfide Republikeinen. De trends lopen al veel langer maar beide crises, of het samenvallen van beide, maken duidelijk dat we een point of no return hebben bereikt. Ik weet niet wat ‘het nieuwe normaal’ gaat worden maar Amerika is al heel lang niet normaal meer. Amerika vertoont vele kenmerken van een derde wereld land, inclusief het beschamend lage niveau van de leiders ervan. We kunnen een lange lijst maken, een doorwrocht betoog opstellen hoe dat de afgelopen pak weg vijftig jaar zo is gekomen.

Hoe het rijkste land van de wereld stuitende armoede en ongelijkheid kent, niet in staat is te voorzien in de minimale behoeften van een beschaafde samenleving. Hoe beide partijen hun energie verspilden in destructieve culture wars of identiteitscompetities en sociaal-economisch beleid werd verwaarloosd. Hoe de politieke en economische elite vooral bezig was met zichzelf, met zelfverrijking en schaamteloos misbruik van het systeem. Hoe vijftig jaar anti-overheidsactivisme het orgaan dat een samenleving bijeenhoudt heeft uitgekleed. Hoe een land dat de wereld runde, niet uit genereuziteit maar omdat het in zijn belang was, de luiken sluit en bondgenoten negeert, beledigt en afstoot.

We kennen die lijst en hij valt eindeloos uit te breiden. Tot nu toe trokken we er geen conclusies uit. Maar de vraag is nu onontkoombaar: bevindt dit Amerika op een glijpad omlaag? Is het land niet alleen zijn allure kwijt maar ook zijn mojo, als je dat zo mag zeggen. Is Amerika terminaal?

In 1987 verscheen het boek van Paul Kennedy, The Rise and Fall of Great Empires, dat de neergang van de VS voorspelde. Zoals alle grote rijken had het zichzelf te ver uitgerekt (overstretch), waren de ambities groter geworden dan de basis waarop ze waren gevest kon dragen. Zoals president Eisenhower als waarschuwend had laten horen, had inderdaad het militair-industrieel complex te veel macht gekregen. Zoveel macht dat een enorm deel van de Amerikaanse begroting aan defensie werd besteed door president Reagan nog uitgebreid met de verspilling van Star Wars. Het was geld dat niet kon worden gebruikt om het dagelijks leven van Amerikanen te verbeteren.

Er werd flink de draak gestoken met deze analyse toen de muur viel en de koude oorlog ten einde kwam. Amerika was opeens de enige supermacht. Bewees dat niet dat de investeringen in defensie terecht waren geweest? En, klonk her en der, zouden die uitgaven nu niet kunnen dalen? Er was sprake van een peace-dividend. Inmiddels weten we dat de defensiebegroting als deel van de overheidsuitgaven alleen maar is gestegen. De oorlogen in Irak en Aghanistan waren niet alleen strategische rampen, ze kostten ook honderden miljarden dollars die niet werden gefinancierd met extra inkomsten door hogere belastingen maar juist met het uitmergelen van de Amerikaanse overheid. Nog steeds heeft de VS een defensiebegroting die absurd hoog is en die vol zit met gegarandeerde winsten voor het bedrijfsleven. Het is de moeite waard om Kennedys’s voorspelling van teloorgang opnieuw te bekijken.

Als grote rijken en leidende landen een levenscyclus hebben, en de geschiedenis lijkt daarop te wijzen, zien we dan nu het definitieve bewijs dat de Verenigde Staten over zijn hoogtepunt is? Het is niet de uitdaging van een andere grootmacht dat deze vraag oproept ook al port China de zaak graag op, maar het schouwspel van zelfdestructie. Het is erger dan niet kunnen kiezen tussen guns or butter, het is uitholling van een natie. Het is geen proces van vandaag of gisteren. Trump is niet degene die het verval heeft veroorzaakt. Hij is er het symptoom van en in zijn incompetentie ook het bewijs.

Kijken naar de wereld zonder de oogkleppen die Trump oplegt

Daarom moeten we een stap terug doen. Trump negeren kunnen we niet maar het is goed om een breder perspectief te houden, al stemt dat niet direct positief. Anno 2020 is Amerika behalve een armoedig land ook een gesegregeerd land en dan heb ik niet over ras – ook al is en blijft het een intens racistisch land. Nee, gesegregeerd in de zin dat de mensen die het goed vergaat nauwelijks contact hebben en meestal ook geen compassie met de vele Amerikanen die nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden. Ze wonen in verschillende wijken, gaan naar verschillende winkels, ervaren een verschillend dagelijks leven.

Ze stemmen anders, dat wil zeggen, het overgrote deel van de lage inkomens stemt niet. De rest wordt bedrogen. Neem de belastingverlaging voor de rijken (die van 2001 of die van 2017, maar laten we dichtbij blijven): daar had Trump geen campagne op gevoerd. Sterker, niets van wat in de campagne van 2016 een rol speelde is door hem als prioriteit opgevoerd, met uitzondering van zijn immigrantenhaat en de deregulering waarom zijn sponsors hadden geroepen. In de praktijk is er een grote discrepantie tussen de agenda’s waarop politici worden gekozen en wat ze daadwerkelijk doen. Dat geldt voor alle geledingen en voor alle partijen, en al heel wat jaren. Ook een Democraat als Bill Clinton stelde teleur, in veel opzichten.

Ik heb lang betoogd dat de VS een samenleving is die steeds meer als los zand aan elkaar hangt. Mensen die het goed hebben, hebben het goed. Ze keren zich af van de mensen die het slecht hebben. De hulpvaardigheid van Amerikanen voor mensen in hun directe omgeving heb ik altijd gewaardeerd als tegengif voor de Nederlandse instelling dat de overheid wel voor hen zorgt. Inmiddels bouwen rijke Amerikanen een muur om hun landhuis of hun wijk met landhuizen. Ze zullen elkaar vast nog wel helpen maar het lijkt erop dat een eroderend egoïsme nu de overhand heeft.

Het orgaan dat een samenleving samenhang geeft door taken te vervullen die anders blijven liggen, de overheid, is in de VS systematisch uitgekleed in de vijftig jaar dat de conservatieve ideologie het Amerikaanse beleid bepaalt. Maar conservatief is hier een misplaatst woord, een belediging voor echte conservatieven. Echte conservatieven zouden voorzichtiger met hun samenleving omspringen dan deze anti-overheidsactivisten voor wie niets heilig is dan hun eigen portemonnee. Ordinair behartigen van eigenbelang, niet eens zozeer in het scheppen van een plezierige leefomgeving maar simpelweg in het opstapelen van zoveel mogelijk voordelen, is de norm van de machthebbers.

In zijn stemgedrag sinds 1970 is de Republikeinse Partij verder afgedwaald naar rechts dan de Democraten naar links zwierden; ik zou zelfs eerder betogen dat links in Amerika sinds de jaren zestig op apegapen ligt. Je kunt te hoop lopen tegen de Republikeinen en ze dragen een zware verantwoordelijkheid maar dat neemt niet weg dat de Democraten medeverantwoordelijk waren, met name in de jaren negentig.

Onder Clinton hervormden ze het sociale stelsel, stemden ze in met verregaande deregulering van het financiële systeem met de crisis van 2008 als gevolg, en misdaadbestrijding die leidde tot overvolle, geprivatiseerde gevangenissen, alles onder vlag van triangulering of derde weg opportunisme. Ziektekostenverzekering hielpen ze naar de mallemoer. De Democraten maakten in de culture wars die ze mede aanjoegen ook de fundamentele fout om zich te concentreren op onderwerpen als geslacht, ras en seksuele identiteit in plaats van klassieke sociaal economische onderwerpen. Als boze blanke kiezers in 2016 klaagden dat de Democraten hen zo goed als genegeerd hadden dan hadden ze een punt. Hillary Clinton had deze mensen niets te bieden, behalve de stupiditeit om hen ‘a basket of deplorables’ te noemen.

Er is niets ideologisch aan

De coronacrisis laat zien dat er geen sprake is van een ideologische grondslag voor Amerikaans beleid. Bernie Sanders en anderen mogen te hoop lopen tegen neoliberalisme, de crisis toont eens te meer dat de drijvende kracht voor degenen die de macht hebben puur eigenbelang is. Donald Trump is enkel bezig met zijn populariteitscijfers en zijn herverkiezing, de Republikeinen onder leiding van senaatsleider Mitch McConnell dienen enkel de belangen van sociaal conservatieve belangengroepen en van hun geldschieters, de ondernemingen melken het systeem, zelfs in een crisissituatie, burgers laten zich opnaaien met argumenten die suggereren dat het gaat om grondwettelijke vrijheden. Ze installeren een rechtelijke macht die op vrijwel alle terreinen uit de pas loopt met de meerderheid van Amerika.

Er is niets ideologisch aan, het gaat puur om de macht en om wat je met die macht kunt doen. De Republikeinen gebruiken niet eens meer het argument van vrije markten, wereldhandel en burgerlijke vrijheden. Ze hebben de pretenties opzijgezet. Trump zelf erkende dat als de kiesrechtregels zonder beperkingen werden toegepast, geen Republikein meer verkiezingen zou winnen.

Trump won met opzijzetten van het Republikeinse establishment. Maar binnen de kortste keren schaarde de hele partij zich achter een president die misschien wat ideeën had die hen tegenstonden maar die gewoon deed waarvoor zij macht nodig hebben: belastingen verlagen, regulering ondermijnen en de rechtelijke macht voor de lange termijn in hun zak stoppen. Politiek rechts voert al decennia veldslagen tegen de federale overheid en zuigt al decennia het geld weg voor effectief algemeen beleid. De samenleving is uiteengevallen, geholpen door een president die verdeeldheid aanjaagt en gebruikt als dagelijks politiek middel. Het land, de kiezers, ook zijn kiezers, zijn cynisch, wantrouwend, elkaar verwerpend, en hebben geen beeld van een gezamenlijke toekomst.

We hebben het niet over de zichtbare corruptie van Trump die de overheid rekeningen stuurt voor gebruik van faciliteiten, of die paaseieren verstopt in belastingmaatregelen die onroerend goedboeren zoal hijzelf en zijn schoonzoon bevoordelen, of van de Republikeinse senator Burr (en de Democratische senator Feinstein) die medio februari zijn aandelenportefeuille opschoonde nadat hij uitgebreid gebriefd was over de zich ontwikkelende coronacrisis.

Omkoping of geld onder de tafel gebeurt niet veel meer dezer dagen. Corruptie van politici is subtieler en dieper. Belangengroepen hebben andere manieren gevonden om wetgevers in te kapselen en hun invloed ondermijnt de democratische open samenleving. Oud-lobbyisten leiden ministeries. De economische elite is bezig met zelfverrijking, uitbuiting van de zwakke kanten van de Amerikaanse samenleving of het kopen van appartementen in New York of landgoederen in Nieuw Zeeland. Er is geen intellectueel leven dat doordringt in de samenleving.

De politici die Amerika verdient

Klagen over de kwaliteit van de Amerikaanse politici is van alle tijden. Alexis de Tocqueville stelde in 1835 al vast dat mensen die werkelijk een talent hebben dat in de bruisende economie te gelde maken. Ze gaan niet in de politiek. Wie de voorverkiezingen en verkiezingen van 2016 en 2020 zich zag ontrollen, kon dat gebrek aan kwaliteit gemakkelijk vaststellen. Niemand onderscheidde zich. Het is geen nieuw probleem en inmiddels ook niet meer het grootste probleem. Want zelfs capabele leiders kunnen van dit land geen succes meer maken.

Barack Obama stak en steekt met kop en schouders uit boven de rest. Het was een oprisping in de roetsj omlaag. Maar zelfs Obama kon in het politieke klimaat dat zich in Amerika had ontwikkeld geen ijzer met handen breken. Het Amerikaanse politieke systeem leent zich voor obstructie en dat is het enige waar de Republikeinse Partij goed in is. Na de verkiezingen van 2010 moest Obama zich beperken tot kleinere initiatieven, maar ook al voor die tijd ondermijnden de Republikeinen in de senaat zijn pogingen de klappen van de crisis van 2008 te dempen. Obama deed wat hij kon en hij is zelfbewust genoeg om te weten dat het beter had gekund, maar hij liep stuk op de obstructie waartoe het Amerikaanse politieke systeem zich leent. Hoop ging verloren, sloeg om in cynisme.

Misschien krijgt Amerika de politici die het verdient. De coronacrisis heeft andermaal laten zien dat een niet gering deel van de Amerikanen ongelooflijk dom is. Je kunt ze van alles wijsmaken en er is een bende van kwaadwillende lieden die daar gebruik van maakt, president Trump voorop.

Het is verleidelijk te denken dat een andere president met meer fatsoen en meer communautaire idealen Amerika kan redden. Ik heb er een hard hoofd in. Joe Biden zal het niet doen. Misschien kan zijn vicepresident het wel, misschien weet iemand het moment te grijpen en het land weer aan elkaar te knopen. Franklin Roosevelt voerde in 1932 campagne op een fantasieloze, traditionele agenda maar toonde zich als president creatief en krachtdadig. Het is nooit te laat voor optimisme maar het heeft veel van het reiken naar strohalmen.

Dit is de derde crisis deze eeuw. Het begon met 9/11. Het onmiddellijke gevolg was nationale eenheid en solidariteit (en een onophoudelijke kramp), het eindresultaat was verdeeldheid, verspilling en verkwanseling van Amerikaanse reputatie, zowel binnenlands als buitenlands. In 2008 redde het congres het financiële systeem maar toen het aankwam op structurele veranderingen om de factoren die de crisis hadden veroorzaakt aan te pakken, gebeurde er weinig of niets. De bankiers werden gered, bleven arrogant en zeven miljoen Amerikanen verloren hun huis. Een blijvend gevolg was de polarisatie van de samenleving – niet de politieke polarisatie maar degenen die goed af waren en weinig last hadden van de crisis van 2008 en degenen die er nooit meer uit kwamen. Waarom zou het nu beter aflopen?

Het beeld van neonazi’s met automatische geweren in het gebouw van het congres van Michigan – alles legaal en door de racist in het Witte Huis gekwalificeerd als ‘goed volk’ – zegt het allemaal. Het is een onontkoombaar gevolg van een president die wetenschap onzin vindt en iedere tweede zin van een leugen voorziet. Historici weten dat polarisatie een vast deel is van het Amerikaanse politieke systeem maar nooit was er een president, een partij, die de ene helft van Amerika tegen de andere helft opzette. Zelfs de presidenten in de aanloop naar de burgeroorlog waren niet zo grof. Amerika heeft zijn deel aan slechte presidenten, is misschien zelfs overbedeeld maar gered door zijn politieke systeem. Het had echter nooit een president die dagelijks verdeeldheid zaait en een toch al wankelend gevoel van samenleven structureel ondermijnt. Niet omdat hij er ideeën over heeft maar omdat hij het kan. Niemand houdt hem tegen.

Aan de voeten van de beste president

Typerend genoeg onderstreepte Donald Trump eerder deze maand het Amerikaanse verval door zijn bevriende omroep een interview te geven in het monument van Abraham Lincoln. Het beeld van Amerika’s slechtste president gezeten aan de voeten van het gigantische beeld van Amerika’s beste president was veelzeggend op vele niveaus. Lincoln had als president maar één doelstelling en dat was het bijeenhouden van de Unie, van de Verenigde Staten. Hij was bereid er alles voor te doen, zichzelf weg te cijferen en zette zijn niet geringe intellect in om een goed resultaat te bereiken. Het kostte hem zijn leven.

Hoe klein en hoe kleinzielig toonde zich de wortelkleurige zeurpiet die zichzelf neerzette als de meest opgejaagde en tegelijk de meest succesvolle Amerikaanse president. Hoe groot was het contrast met de teksten die in het Lincoln-monument op de muren staan. Het is onwaarschijnlijk dat de 45ste president de 273 woorden – een dubbele tweet – van het Gettysburg Adress ooit tot zich heeft genomen. Government of the people, by the people, for the people: het zijn frases die hem vreemd zijn.

Een land koestert zijn mythes, zijn helden. Op de mall waar Lincolns monument staat, vinden we ook memorials voor Washington, Jefferson en Franklin Roosevelt. Dat Donald Trump, in een daad van historisch vandalisme, zichzelf tussen deze giganten plaatste, vertelt alles over de krimp die de Verenigde Staten ondergaat. Het was eens een groot land, die tijd komt niet weer. Abraham Lincoln was de eerste Republikeinse president, gegeven de huidige staat van zijn partij zat aan zijn voeten hopelijk ook de laatste Republikeinse president.

Laten we ons geen illusies maken. Amerika als Amerika zoals we het kenden is reddeloos verloren. Het is hoog tijd dat we de consequenties daarvan onder ogen zien en ons instellen op een wereld waarin we het zonder verlicht leiderschap moeten doen. Op dit moment schuift Amerika alles wat maar neigt naar internationale samenwerking terzijde, misschien is het tijd om Amerika terzijde te schuiven. Klinkt dat overmoedig voor een wereld die niet gewend is de dingen zonder Amerika te doen? Misschien, maar we kunnen niet weglopen voor de harde werkelijkheid anders loopt die werkelijkheid weg met ons.