Nu uit: de derde druk van Geschiedenis van de Verenigde Staten, uitgebreid met het Trump-presidentschap. Met nieuw voorwoord, uitgebreid slothoofdstuk en epiloog over de betekenis van Trump.

Klik op de cover voor meer informatie, onder meer de inhoudsopgave.

Vooruit dan maar, nog een keer Trump. Geleidelijk aan blijkt de corrumpering van het systeem door de 45ste president dieper en ernstiger dan we zelfs nog konden denken. Niet alleen de grote leugen van de gestolen landslide, de telefoontjes om officials in Georgia en elders onder druk te zetten, het aanzetten tot een aanval op het Capitool, de brede ondermijning van vertrouwen in verkiezingen, en nu nieuws over een tweederangs official in het ministerie van Justitie, Jeffrey Clark, die bereid was het vuile werk van Trump op te knappen.

Clark plotte, samen met Trump en zijn trawanten, om het ministerie van Justitie te laten interveniëren in de verkiezingen in swing states op allerlei manieren, bedoeld om Trump alsnog te laten winnen. Trump zou dan acting minister Rosen ontslaan, Clark op diens stoel zetten. Alleen een collectieve actie van de top van Justitie, die liet weten allemaal te zullen aftreden als dit scenario zou worden uitgevoerd, weerhield de crimineel in het Witte Huis om dit door te zetten. Het is geen deel van het impeachment proces maar zou het moeten zijn. Geen afgevaardigde die zich democratisch noemt (kleine d) zou dit mogen accepteren. Behoorlijk wat Republikeinen zullen dat wel doen.

Trump is aan het klungelen. Om aandacht te houden riep hij mogelijk een derde partij op te zullen richten (het is goed te herinneren dat hij de vraag daarover al kreeg tijdens de debatten voor de Republikeinse nominatie in 2016 – de partij vertrouwde hem niet). Het is typisch Trump: totale bullshit, dom en incoherent.

Trump en zijn bende zijn niet capabel om een nieuwe partij op te zetten. Het vergt energie, programma’s en organisatorisch vermogen, zaken die de oude golfer niet voorradig heeft. Een progamma heeft de man niet en hij heeft niet de intellectuele kracht (en de think tank achterban) om iets in te vullen. Organisatie, tja, dat is niet zijn forte.

Het was ook licht lachwekkend. Trump kondigde aan niet getrouwen te zullen gaan lastig vallen met Trump-kandidaten bij voorverkiezingen. Dat zou de partij verder naar rechts trekken, de kans op verlies in 2022 vergroten. Het is een risico voor de McConnell types. Maar ja, als de psychopaat een derde partij begint dan doet dat er allemaal niet meer toe want dan moet hij eigen kandidaten neerzetten.

Kortom, een ballon die al leeg was voordat Trump hem kon oplaten.

Het is teleurstellend, zij het geheel voorspelbaar dat de ‘deskundigen’ die gisteravond op onze nationale omroep hun plasje mochten doen over de inauguratie, niet tevreden waren. Geen toespraak voor de boeken, geen fantastische orator, geen uitgebreid programma. Misschien is het onvermijdelijk als Maarten van Rossem het hoogste woord heeft en iedereen wegdrukt dat er geen origineel of interessant woord te horen valt.

Erger, ze begrepen niet wat ze hadden gezien en gehoord. Om te beginnen, inaugurele redes zijn zelden voor de geschiedenisboeken. Ja, JFK deed het, zestig jaar geleden, en Trump, vier jaar geleden. Maar kan iemand nog iets reproduceren van Clinton, Bush of zelfs Obama, die onvermijdelijk weer als de geweldige spreker werd gevierd? Maar wat zei hij? Van Clinton wist je alleen dat zijn toespraken veel te lang waren. Niemand weet meer wat hij zei. Kortom, Bidens toespraak was zo normaal als het commentaar van Maarten was, al dertig jaar hetzelfde geëikel over de Amerikaanse liefde voor God.

Bidens speech was geweldig want hij was effectief. Hij veegde Trump en zijn zielloze acolieten op dat podium de mantel uit zonder de psycho te noemen. Reken maar dat de Republikeinen wisten over wie hij het had toen Biden racisme, white supremacy en terrorisme noemde. Unity was het thema, iets waar Trump noch McConnell en zijn club vier jaar naar hadden omgekeken.

Het was ook geen toeval dat Lincoln diverse keren werd aangehaald. Iemand sprak over het capitool dat toen in de steigers stond, Lincoln wilde het afgebouwd als symbool van unity. Biden verwees in zijn speech naar de emancipatieverklaring. Maar subtieler want voor onze deskundigen niet goed herkenbaar waren de frases die hij uit Lincolns redes had geplukt.

‘We are friends, not enemies’, zei Lincoln toen de Burgeroorlog op uitbreken stond. Zo precies zei Biden het niet maar wel ongeveer, goed herkenbaar voor Amerikanen. ‘In uw handen, mijn ontevreden landgenoten, ligt dit zwaarwichtige onderwerp van een burgeroorlog’. Unity, zei Biden. Het was herkenbaar, het was effectief. Zelfs de ‘better angels of our nature’ werden geparafraseerd.

Zoals ik onmiddellijk na de inauguratie schreef, dit is een ritueel dat altijd weer imponeert. Dit is een democratie die van machthebber wisselt. Dit jaar was het ook een democratie die maar net een terroristische aanval had overleefd, aangejaagd door een president die het slechtste belichaamde dat de Founding Fathers hadden voorzien. Amerika doet dit mooi. Wij hebben een bordesfoto van een nieuw kabinet en, ja, dat past ook bij ons, net als dat pr gefiets van onze premier.

De gezangen op dat podium waren imponerend, net als de uitvoerders. Niet vaak zo’n goed Star Sprangled Banner gehoord en ik kan niet zeggen dat ik enig idee heb wie Lady Gaga is. Ik kan ook zonder gebed, maar Amerika niet. Als je net doet alsof dat onbelangrijk is, dan begrijp je niet waar Amerika om draait. De dichteres, ik herhaal het nog maar eens, belichaamde alles wat Amerika goed maakt. Senatoren Klobuchar en Thune, uit de staat van de verrader Hawley, deden het goed. Zelfs Bernie met zijn ridicule wanten paste in het plaatje.

Biden had het fatsoen te wachten tot de psychopaat zijn borstgetrommel op Andrews Airforce Base had beëindigd, het handjevol roepers en een roedel familie en medewerkers, allemaal zonder masker, zwaaiden hem uit. Kamala Harris en haar echtgenoot begeleiden de hielenlikker in chief, Mike Pence, naar de uitgang.

Het was Amerikaanse democratie. Het had betekenis. Het werkte. Laat het maar aan onze deskundigen over om het te bagatelliseren.

Postscript: Frits Abrahams verwijst naar Van Rossem als autoriteit maar biedt wat context. Dat doet niet de media bespreker van Trouw die Van Rossem juist verfrissend vindt, de enige die over de kleren van de keizer praat (of het gebrek daaraan). Maarten vond ook dat we niet zoveel aandacht aan de VS moeten besteden, maar eens over Duitsland moeten praten. Ja, leuk gezegd en waar, maar als je dat zegt in een programma gewijd aan Amerika is het wat hol.

Waarom worden ‘deskundigen’ gevraagd? Om te duiden, mag je aannemen, niet om te vertellen wat zij ervan vinden. Maar in onze borreltafelcultuur is dat de norm. Maarten vindt wat. Leuk. Maar kan hij ook uitleggen wat Amerikanen vinden, waarom ze anders naar zo’n speech luisteren dan hij en wij? Niet dus.

Ik verbaas me altijd over het enthousiasme voor Maartens bon mots, cynisme, ik-heb-altijd-gelijk uitstraling (sinds 9/11), de doorlopende cabaretvoorstelling. Aan de andere kant het past in de Nederlandse behoefte om zijn eigen mening bevestigd te zien door iemand met status, iemand met autoriteit (Jord Kelder heeft een heel programma waarin alleen gepromoveerden mogen optreden – uitgezonderd een vriend die slechts drs. is).

Maarten verwoordt op inderdaad onnavolgbare manier en tamelijk dominant wat wij Nederlanders denken dat we het moeten voelen, of intuïtief want arrogant en zelfverzekerd, weten hoe het is. Wij zijn nuchter, zij zijn idioten. Nederlanders zijn een soort Fox kijkers: ze zoeken vooral naar zelfbevestiging.

Als u om wat voor reden dan ook de voordracht door de dichteres Amanda Gorman hebt gemist, neem even de tijd om dat verzuim goed te maken. Een 22-jarige vrouw die alles belichaamt en verwoordt wat de Verenigde Staten goed en groots maakt. Hopelijk kan het land de kwaliteit van deze inwoonster evenaren.

Sleutel frase: “Somehow we’ve weathered and witnessed a nation that isn’t broken but simply unfinished”

12 h, DC time. Het is voorbij. De psycho is verdreven.

Het blijft een mooi spektakel, typisch Amerikaanse pomp. Het werkt.

Opeens staat daar een echte president, iemand die uitstraalt dat hij en zijn vicepresident, heel Amerika vertegenwoordigen. De verdeeldheid zaaiende voorganger werd niet genoemd maar hij werd door iedereen verworpen.

Ik heb het nu een keer of vijftien meegemaakt, het blijft indrukwekkend. Dat was het zelfs in 2017, ondanks de gemene ondertoon.

Bidens speech gaat de boeken niet halen maar hij was effectief. Unity was niet alleen zijn thema, bijna alle sprekers verwezen direct of indirect naar Lincoln en wat Amerika’s belangrijkste president in zijn inaugurele redes zei. Biden deed wat hij moest doen.

Iedere nieuwe president is een nieuw begin. Laten we er het beste van hopen.

De variant die gisteren in de Standaard stond, met iets uitgebreider Trumps toekomst (of gebrek daaraan). Sorry, voor gedeeltelijke herhaling van eerdere post.

Niet Trumpisme is de grootste erfenis die de 45ste president achterlaat, maar, veel gevaarlijker, de verkiezingsleugen. Talloze artikelen hebben ons de afgelopen weken verteld dat we Trump dan wel kwijt zijn maar dat Trumpisme zal blijven. Ik denk niet dat ze gelijk hebben en hoe dat ook zij, het is niet het grootste probleem voor Amerika en de rest van de democratische wereld.

Eerst maar dat Trumpisme. De vele artikelen laten na om het goed te definiëren, het wordt vooral omschreven in algemene termen. Dat is niet verrassend, want zelfs de naamgever zou, als hij er het denkvermogen voor had, niet kunnen vertellen waar het om gaat. Politiek voeren vanuit de gut, zou je kunnen zeggen. Roepen dat je gekwetste burgers vertegenwoordigt om macht te verkrijgen. Aanvoelen wat werkt. Trumpisme wijt alles wat er mis is in jouw wereld aan de anderen, aan de tegenpartij. Het heeft een typisch Amerikaanse eigenschap, je verantwoordelijk achten voor je eigen succes of falen, op zijn kop gezet. Trumpisme is de slachtoffercultuur in turboversnelling.

Zo gezien is Trumpisme meer een middel dan een doel. Dat verklaart waarom aan ook Yale en Harvard opgeleide politici er brood in zien om tekeer gaan tegen de elite. Ze hebben ambities. Trumpisme is in belangrijke mate theater. Van de Trump-bijeenkomsten met een negentig minuten meanderende monoloog tot de bestorming van het Capitool: het is allemaal good fun, geweldig entertainment. Een deel van de Trump-terroristen die het Capitool bezetten was gewapend en had kwade plannen. Een ander deel gaf de indruk van een middagje uit met een onvermoede bonus. Ze liepen door het Capitool, hun ogen uitkijkend en telefoons in de aanslag.

Dat een aanzienlijk roedel aan Republikeinen politiek brood ziet in het beheer van de erfenis van Trump geeft al aan dat we ook zonder de persoon in kwestie niet van zijn perfide invloed verlost zijn. De vervaging van normen, van beschaafde omgang, de erodering van civic society geeft politieke opportunisten zoals senatoren Cruz en Hawley, en de kwaadwillende minister Pompeo reden genoeg om juist geen afstand te nemen van president Trump en zijn gedrag. Integendeel, ze proberen zijn mantel over te nemen. Of dat kan met een zo gepersonifieerd presidentschap, is vers twee, maar ze praten en handelen maar vast als Trump. Het gebalde vuistje waarmee senator Hawley de belagers van het Capitool begroette, sprak boekdelen. Dat hij een paar uur later de verkiezingsuitslag weigerde te accepteren, dito.

Trump kunnen we afschrijven. Hij blijft echt niet rondhangen voor 2024. Daar is hij te lui voor. De golfbaan lokt. Mijn inschatting is dat zijn addergebroed, nu in ballingschap op Billionaire’s Island in Florida, te dom is om hun vader op te volgen.

De vraag is niet hoe snel de invloed van Trump als persoon zal verdwijnen. Dat gebeurt sneller dan hij denkt en wij verwachten. Nee, een veel belangrijkere vraag is hoe groot de structurele schade is aan ‘s werelds belangrijkste democratie en, daar niet van los te zien, of Amerika definitief moet worden afgeschreven als leidende natie. Het antwoord daarop is minder vrolijk stemmend.

Trumps grote verkiezingsleugen, sinds 3 november uitdijend tot de landslide waarmee hij gewonnen zou hebben, zal nog jaren dooretteren. Goed een derde deel van de Amerikaanse volksvertegenwoordigers, de meederheid van de Republikeinse afgevaardigden, volhardde in die leugen en stemde tegen certificatie. In hun ogen is Joe Biden geen legitieme president. En 67 procent van de Republikeinse kiezers is ervan overtuigd dat de verkiezingen zijn gestolen. De gekwetste burger is er weer tussen genomen. Dit gaat doorwerken. Elke volgende verkiezing is aanvechtbaar, de uitslag kan zomaar gestolen worden, onder je ogen.

Daarmee is de verdeeldheid die Trump zaaide nu in beton gegoten. Er is maar één middel om daar een einde aan te maken: Donald Trump zou zelf moeten erkennen en onderstrepen dat hij de verkiezingen werkelijk heeft verloren. Dat zou een gezond verstand eisen en psychologische volwassenheid, plus een bewustzijn van het maatschappelijk goed, zaken die Trump niet in zijn arsenaal heeft. Het zal dus niet gebeuren, bijgevolg zal de verkiezing van 2020 mensen nog jaren boos maken, erger, geen verkiezing zal meer onbetwist en eerlijk lijken voor de verliezers. Ik sluit niet uit dat Democraten ook ooit zullen vallen voor de verleiding om hierin mee te gaan.

Ernstig als dat is, de conclusie van vier jaar Trump is onveranderd: hij was eerder een symptoom van de Amerikaanse problemen dan de oorzaak ervan. Trump heeft geen enkel probleem opgelost, een aantal andere problemen verergerd en met de structurele ondermijning van het democratisch proces een nieuw probleem veroorzaakt. Hij laat Amerika zieker dan ooit achter als hij woensdagochtend Washington ontvlucht. Trump heeft geen toekomst maar zijn kwade geest zal blijven waaien over vele volgende verkiezingen.

Moscow Mitch McConnell neemt afstand van Trump. Hij doet het in onomwonden bewoordingen. Goed dat hij het doet, het helpt. Maar laten we elkaar niet voor de gek houden.

De enige reden dat McConnell dit doet is dat hij Trump wil kwijtraken. Een impeachmentveroordeling helpt, verdere verwijten over Trumps betrokkenheid bij de terroristen helpt. Maar McConnell doet dit alleen omdat hij zelf nooit meer naar de kiezers hoeft, omdat zijn baan als meederheidsleider toch al is verdwenen, en, belangrijker, omdat hij Trump wil isoleren van de restanten van de Republikeinse Partij.

Een reddingsactie. Principes of een afgewogen oordeel over Trump hebben er niets mee te maken. McConnell vond Trump altijd al een hork, een gevaarlijke gek, een dreiging voor Amerika, maar zolang hij president was diende hij een doel. Nu niet meer. McConnell steekt hem graag een paar messen in de rug.

It’s not personal, zoals de Godfather zei, it’s purely business.

Ik had dit artikel vorige week klaarstaan, net voordat de terroristen Capitol Hill bestormden. Publicatie in de Standaard was echter minder relevant na die schokkende ontwikkeling. Voor het perspectief op de Trump jaren en reflectie op de vraag hoe het kan dat de Amerikaanse democratie zo kapot is dat een psychopaat met een odieus riekend gedachtengoed toch nog 73 miljoen stemmen kon krijgen (een heel ander verhaal dan de gevaarlijke idioten in Washington, maar toch, zijn achterban) plaats ik het hier alsnog. Het genie laat een land achter waar een derde deel van zijn volksvertegenwoordigers het democratisch proces, de normen en daarmee de democratie als werkbaar systeem hebben afgeschaft. Een land waar 67 procent van de stemmers op deze man denkt dat de verkiezingen frauduleus zijn beslist. Een land waar nooit meer iets vertrouwd zal worden. Een land dat tot brekens toe kapot is. Ik wens Joe Biden geluk en succes, maar het zal wonderbaarlijke krachten vergen om te repareren wat het stabiele genie en zijn enablers kapot gemaakt hebben.

De vertrekkende president Donald Trump ziet zichzelf graag als een ‘stabiel genie’. Nu Amerika en de wereld bijna verlost zijn van een aandachtzoekende, zelfzuchtige en incompetente egotist zonder moreel kompas, is het niet te laat om ons te realiseren waar Trump werkelijk goed in was, soms geniaal. Al was het maar om ons ervan bewust te zijn dat je ver kunt komen met zeer beperkte kwaliteiten als je die optimaal en zonder terughoudendheid inzet onder de juiste omstandigheden.

Trumps genius zit in zijn onderbuik. Hij voelt perfect aan wat de gemiddelde burger dwarszit en is een geoefend bespeler van de media. Trump wist dat de eerste zwarte president van Amerika alle latente gevoelens van racisme en van blank ressentiment over verlies van de maatschappelijke machtspositie acuut maakte. Hij verkondigde dat Obama niet in Amerika geboren was en dus geen legitieme president. De racisten, overtuigde en latente, pikten Trumps boodschap graag op.

Wat Trump ook al vroeg in de gaten had, was dat de Republikeinse Partij dit soort onderhuids racisme en wit ongenoegen graag omarmde zonder dat expliciet te doen. Hij vroeg niet om steun van de Republikeinen die Obama wilden laten mislukken, maar kreeg die wel. Hij maakte hen medeplichtig en zij lieten dat braaf toe.

Je hoefde niet geniaal te zijn om te onderkennen dat Hillary Clinton enorme weerstand opriep, vooral onder de kiezers in het midden. Er waren meer mensen die dat zagen. Alleen ze deden er niets mee. Nadat Trump op superieure wijze zijn Republikeinse tegenstanders had afgemaakt en de omgangsnormen al direct had verlaagd tot zijn eigen niveau, buitte hij de afkeer van Clinton kundig uit. Het was bruut, grof en vaak smakeloos, maar het werkte. En ook toen al liet hij weten de uitslag niet zullen accepteren als hij zou verliezen.

Eenmaal president wond Trump de Republikeinse Partij om zijn vinger. Misschien was daar weinig genius voor nodig maar hij deed het vaardig. Hij gaf de Republikeinen hun belastingverlaging en stimuleerde zo de economie op klassiek Keynesiaanse wijze, zodat het zijn belangrijkste succes werd. Ook met protectionisme, isolationisme en het versterken van een verongelijkt gevoel dat Amerika overal in de wereld ertussen werd genomen, gebruikte Trump wat zijn gevoel hem vertelde over de zorgen en obsessies van veel Amerikanen. Hij distilleerde onderwerpen tot kreten: een muur, China, Rusland-bedrog, samenzweringen, deep state, fake news. Religieus en zakelijk rechts gaf hij tientallen rechters die tot in lengte van jaren hun agenda zullen uitvoeren, onder wie drie rechters in het Supreme Court.

Intuïtief en zo onbedoeld geniaal was Trumps obstructie-strategie van de overheid. Door zijn benoemingen, het dwarsbomen van actief beleid en het schrappen van regulering of het blokkeren van financiële middelen, richtte hij schade aan die nog lang zal doorwerken. Hij wist dat hij beter was in obstructie dan in opbouwend werk.

Ondanks fors verlies in de tussentijdse verkiezingen van 2018 aten de Republikeinen uit Trumps hand. Hij kon geen kwaad doen, of in elk geval had geen Republikein het lef om Trump de wacht aan te zeggen. De chantage van de president van Oekraïne was allesbehalve geniaal, maar de manier waarop Trump zich ontdeed van de schande van een impeachmentproces was weer wel briljant. Het leek alsof het niet was gebeurd.

De eerste drie maanden van Trumps coronacrisis waren stabiel noch geniaal. Trump zwabberde, was onzeker, deed eigenlijk alles fout. Pas toen hij zijn onderbuik weer volgde en de economie liet prevaleren boven zorgen over verspreiding van het virus, vond hij vaste grond onder de voeten. Een van de redenen waarom hij in november zo goed scoorde, zoveel beter dan verwacht, was dat hij goed inschatte dat de kiezer de economie belangrijker vond dan het virus. Voor buitenstaanders mocht dat onverantwoord en roekeloos lijken, politiek gezien was het de juiste strategie. Hij won er bijna mee.

Opnieuw geniaal op een uniek Trumpiaans verdorven wijze was zijn campagne om wantrouwen te stimuleren over de mogelijkheid van eerlijke verkiezingen. Vanaf het voorjaar al legde het grondwerk voor de wat hij op de avond van de verkiezingen verkondigde: hij had gewonnen en alles wat iets anders zou laten zien was bedrog en fraude. Zie je wel, wat heb ik je gezegd!

Het is niet zozeer dat de president zijn eigen werkelijkheid creëert, al doet hij dat ook, hij creëert vooral de werkelijkheid die zijn aanhang gelooft. Knap werk, als het je lukt. Nog knapper is dat hij ook de politici van zijn eigen partij, die wel degelijk beter weten, naar zijn pijpen laat dansen. Het blijft verbazend dat iemand die zo weinig loyaal is zoveel hondentrouw ontmoet. Trumps gut zegt dat opportunisme de doorslag geeft en zie: de politici die in 2024 willen meedoen spelen zijn spel.

Inderdaad, op zijn eigen corrupte en beperkte manier was Trump geniaal. De Amerikaanse democratie heeft in de afgelopen vier jaar meer geleden dan in de 240 voorgaande jaren. Dat is minder aan Trump te verwijten dan aan zijn omgeving en zijn partij, die het onacceptabele aanvaarden, tot en met een maffiose bedreiging van officials als die niet stemmen niet wilden veranderen. Zelfs zijn operette achtige pogingen tot staatsgreep leidde niet tot grootscheeps protest. Trumps gut is weer juist: drijf een staak door het hele Amerikaanse politieke systeem en stel vast dat een groot deel van de Amerikanen je daarin steunen. Wat hij aan kaarten had, heeft Trump geniaal uitgespeeld.

Donald Trump was een waarschuwing. Iemand met minder handicappend narcisme en een breder arsenaal van politieke vaardigheden kan gemakkelijk de Amerikaanse democratie definitief om zeep helpen. Trump heeft laten zien dat het mogelijk is, nota bene met instemming van de burgers. Want laten we wel wezen, zonder hulp van het coronavirus had hij een tweede termijn verworven om het werk af te ronden. Het stabiele genie was uitzonderlijk goed in het omgaan met kiezers, maar met een virus, ongevoelig voor zijn machinaties, kon hij niet overweg. Ons geluk, maar een waarschuwing.

CNN zond gisteren de twaalf minuten uit van een verslaggever die met de telefoon in de aanslag en als ‘embedded reporter’ meeging met de terroristen die hij al maanden volgde. Kijk en huiver – vooral over die God aanroepende zeloten die de senaat hadden bezet, onder aanvoering van een QAnon afgod.

https://www.newyorker.com/news/video-dept/a-reporters-footage-from-inside-the-capitol-siege

Niet Trumpisme maar de verkiezingsleugen zal de meest vergiftige en meest blijvende erfenis zijn die Donald Trump achterlaat

‘What’s the downside for humoring him?’ Wie zoekt naar een citaat om vier jaar Trump samen te vatten, hoeft niet verder te gaan naar de anonieme Republikein die deze woorden gebruikte. Ze werden uitgesproken in de dagen na 3 november toen Trumps partijgenoten nog dachten dat een paar dagen gemonkel over gestolen verkiezingen nergens toe zou leiden. Beter de loser in het Witte Huis te vriend houden, je weet maar nooit hoe het van pas kan komen.

Inmiddels kan dit citaat gelden als grafschrift, niet alleen van de politici die de twee maal geimpeachte president eindeloos steunden, maar ook voor de gezondheid van de Amerikaanse democratie. Laten uitrazen was niet wat de 147 Republikeinen in het Huis en de acht senatoren deden die op 6 januari tegen de certificering van de verkiezingsuitslag stemden. Ze gingen nog maar eens vol mee met Trumps leugens en opruiende onzin. Dit was niet meer humoring, dit was volledige overgave. Dit was een regelrechte aanval op de democratie door bijna een derde deel van de volksvertegenwoordigers.

Het ontbreekt niet aan artikelen die ons vertellen dat we op 20 januari wel van Trump af zijn maar dat Trumpisme zal blijven. Bijna allemaal laten ze na Trumpisme te definiëren. Maar gegeven de fleksibele, om niet te zeggen opportunistische aard, van wat Trump en zijn regering tot stand brachten, is Trumpisme niet meer dan het roepen dat je gekwestste burgers vertegenwoordigt om macht te verkrijgen. Trumpisme is weinig meer dan wat wij niet plezierig vinden aan de wereld om ons heen is de schuld van de anderen, van de tegenpartij. Trumpisme is de klaagcultuur in turboversnelling.

Zo gezien is Trumpisme meer een middel dan een doel. Dat verklaart waarom aan Yale en Harvard opgeleide politici tekeer gaan tegen de elite. Trumpisme is in belangrijke mate theater. Van de Trump-bijeenkomsten met negentig minuten monoloog tot de bestorming van het Capitool: het is allemaal good fun, geweldig entertainment. Een deel van de Trump-terroristen die het Capitool bezetten was gewapend en had kwade plannen. Een ander deel gaf meer de indruk van een middagje uit met een onvermoede bonus. Ze liepen door het Capitool, hun ogen uitkijkend en telefoons in de aanslag.

De vraag waar we ons werkelijk zorgen over moeten maken is niet of Trumpisme, wat dat ook mag zijn, blijft voortbestaan. De vraag is hoe groot de schade is aan ‘s werelds belangrijkste democratie en, daar niet van los te zien, of Amerika definitief moet worden afgeschreven als leidende natie. Dat een aanzienlijk roedel aan Republikeinen politiek brood ziet in het beheer van de erfenis van Trump geeft al aan dat we ook zonder de persoon in kwestie niet van zijn perfide invloed verlost zijn. De vervaging van normen, van beschaafde omgang, de erosie van civic society geeft politieke opportunisten zoals senatoren Cruz en Hawley en de perfide minister Pompeo reden genoeg om juist geen afstand te nemen van president Trump en zijn gedrag. Integendeel, ze proberen zijn mantel over te nemen. Of dat kan met een zo gepersonificeerd presidentschap, is vers twee, maar ze praten en handelen vast als Trump. Het gebalde vuistje waarmee senator Hawley de belagers van het Capitool begroette, sprak boekdelen. Dat hij een paar uur later de verkiezingsuitslag weigerde te accepteren, ditto.

De invloed van Trump als persoon zal sneller verdwenen zijn dan we nu denken, maar niet de structurele schade aan de democratie. Die zal nog jaren dooretteren, als hij al niet op kortere termijn ernstiger gevolgen heeft. De vergiftigste erfenis van Trump is dat hij 67 procent de Republikeinse kiezers achterlaat met het idee dat de verkiezingen zijn gestolen. Met het idee dat verkiezingen kunnen worden gestolen en dat het ook gebeurt, zomaar, onder je ogen.

Daarmee is de verdeeldheid die Trump zaaide nu in beton gegoten. Er is maar een middel om daar een einde aan te maken: Donald Trump zou zelf moeten erkennen en onderstrepen dat hij de verkiezingen werkelijk heeft verloren. Dat zou een gezond verstand eisen en psychologische volwassenheid, plus een bewustzijn van het maatschappelijk goed, zaken die Trump niet in zijn arsenaal heeft. De verkiezing van 2020 zal nog jaren mensen boos maken, geen verkiezing zal meer onbetwist en eerlijk lijken voor de verliezers.

Ernstig als dat is, de conclusie van vier jaar Trump is onveranderd: hij is eerder een symptoom van de Amerikaanse problemen dan de oorzaak ervan. Trump heeft geen enkel probleem opgelost en aantal andere problemen verergerd. Hij laat Amerika zieker dan ooit achter als hij op 20 januari Washington ontvlucht.