Het gebeurt niet vaak dat ik dezelfde mening heb als Republikeinse anti-democraten als Mitch McConnell en Newt Gingrich. Maar wat mijn betreft was het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan prima in orde. De omgevingsfactoren waren enigszins krukkig waarbij Joe Biden weer eens beter zijn mond had kunnen houden, maar de essentie was in orde.

We moeten ons niet laten vertellen wat we moeten doen door autoritaire, mensenrechtende schendende regimes als die proberen een democratisch land de strot af te snijden. Niet in Oekraïne en niet in Taiwan.

Alle hele en halve strategen en een groot deel van de serieuze Amerikaanse hoofdredactionelen vonden het een onverstandig plan om het bezoek van Pelosi door te zetten toen China er dreigend over ging doen. Thomas Friedman, de steeds pompeuzere buitenlandse zaken columnist van the New York Times noemde haar bezoek ‘utterly reckless’. Hij is van het don’t rock the boat type.

In mijn ogen ontrolde zich een typisch koude oorlog tafereel dat we talloze keren zich hebben gezien met als sleutelwoord ‘geloofwaardigheid’. Toen Pelosi een maal had aangekondigd te gaan (of dat verstandig was, is vers twee maar van mij mocht ze) was de opeenvolging van gebeurtenissen onontkoombaar. China noemde het een uitdaging, een confrontatie die met maatregelen zou worden beantwoord.

Toen dat eenmaal was gebeurd, kon Pelosi niet meer terug en stond Joe Biden die haar wilde tegenhouden in zijn hemd. Want de enig mogelijke reactie op China was het bezoek door te laten gaan. Wie zou er nog een cent voor Amerikaanse geloofwaardigheid hebben gegeven als ze niet was gegaan? De andere kant had hetzelfde probleem. Nu moet het met bootjes rond Taiwan varen en het luchtruim schenden omdat het anders niet geloofwaardig zou zijn.

Zo gaat het nog een tijdje door en dan is alles weer rustig. Er is niets fundamenteels veranderd. Xi wil nog steeds gedurende zijn flink op te rekken autoritair leiderschap Taiwan heroveren – want daar komt het op neer. Dat hij wat lullig overkomt in de aanloop naar zijn volkscongres, pardon, partijcongres, is niet iets wat ons erg moet bezighouden. Hij heeft al heel wat andere problemen met corona, kredietcrisis en de economie, dit is enkel voordelig voor hem omdat hij de nationalistische kaart kan spelen. 

De strategische omstandigheden zijn niet veranderd. China is (nog) niet in staat Taiwan te veroveren zonder het te vernietigen en zonder te kunnen rekenen op een potentieel onthullende confrontatie met de VS (onthullend in dat de Chinezen die zouden verliezen). Of China daartoe ooit in staat zal zijn hangt meer van het Westen af dan van China zelf. Een teken dat Taiwan in de steek gelaten zou worden, kan daarvoor de trigger zijn. Maar misschien heeft Xi haast, China hoeft dat niet te hebben. Voorlopig zal er niets gebeuren. 

Het Koude Oorlogsrollenspel heeft zich keurig ontrold. Ik denk dat de VS er sterker uit komt dan China. Maar er is wel het een en ander om over na te denken. Dat begint bij de VS waar de boodschap wel wat eenduidiger mag zijn, en meer in de richting van Pelosi dan van Biden. Ja, het mag best gezegd dat Amerika Taiwan te hulp zal komen als China het met geweld probeert in te nemen. Is dat confronterend voor de Chinezen? So be it. Wat kunnen ze eraan doen? Het is nou ook weer niet zo dat als Amerika in zijn schulp kruipt China de druk op Taiwan zal verminderen.

Als Pelosi zich had laten afschrikken had ze een doodvonnis voor Taiwan getekend. Amerika moet zich voorbereiden op die militaire confrontatie en ik heb geen twijfel of dat gebeurt ook.

Maar laten we ook even in Europa kijken. Stel dat het komt tot een confrontatie, steunen we dan Amerika bij de verdediging van een vrij Taiwan? Of gaan we lamlendig als meestal aan de kant staan, roepen dat het vreselijk is maar niets doen? Niet dat we veel kunnen doen, militair, maar zelfs dat ene scheepje dat Nederland vorig jaar die kant op kon sturen, laat zien dat Amerika hierin niet alleen staat.

Europa moet zich voorbereiden op die ontwikkeling. We konden ons niet eens op Oekraïne voorbereiden, dus ik ben niet geweldig optimistisch dat het zal gebeuren. Liever sturen we een handelsmissie met de koning en onze premier tot in alle eeuwigheid. Het is tijd dat ons zoveel mogelijk losmaken van China en daar kunnen we beter vandaag mee beginnen. Daar hoort, paradoxaal genoeg, ook bij dat we minder afhankelijk worden van chips uit Taiwan.

Mijn conclusie is dat Pelosi een mooi gebaar heeft gemaakt naar een bedreigd land en toen het erop aankwam zich niet door de bullebak aan de overkant heeft laten afschrikken. Ik concludeer ook dat Biden in dit verhaal minder overtuigend overkomt. En verder is er dus niets veranderd.

Aanstaande dinsdag wordt Mark Rutte de langst zittende minister-president ooit. Hij breekt dan het lengterecord dat Ruud Lubbers vestigde. Proficiat. Geniet er van, want de harde werkelijkheid zal zich snel aandienen en die is dat politici in posities van macht bijna altijd langer blijven dan verstandig was. Het blijkt moeilijk op tijd de deur achter je dicht te trekken. Hoe langer iemand aan de top bivakkeert, hoe groter zijn eigendunk, het idee dat niemand anders zijn functie kan vervullen. Hij, of zij, is onmisbaar. Of kan het ambt niet missen want heeft niets anders in zijn leven. Het eindigt meestal in tranen.

Dat was het geval voor Ruud Lubbers die ruzie maakte met zijn beoogde opvolger, die voor de voeten liep en desavoueerde. Lubbers’ partij, het CDA, verloor de verkiezingen van 1994 en daarna ook de kabinetsformatie. Paars zette het CDA buitenspel. Lubbers’ illustere voorganger als premier, Charles Ruijs de Beerenbrouck, tot 1993 recordhouder, ging in 1933 na bijna elf jaar regeren ook ten onder aan langdurigheid. Ruijs kon niet omgaan met de economische crisis maar wilde van geen wijken weten. Lubbers’ latere opvolger, Balkenende, wist evenmin op tijd terug te treden. Na weer een kabinet te veel, leverde Balkenendes CDA in 2010 bijna de helft van zijn zetels in.

Ontegenzeggelijk bleef Joop den Uyl lang over zijn houdbaarheidsdatum de PvdA leiden, hopend op een nieuwe kans als premier. Hij versleet een flink aantal ‘kroonprinsen’ die, na jaren wachten, het voor gezien hielden. Dit is overigens een bijverschijnsel van het ‘ik-ben-onmisbaar’-syndroom: capabele, potentiële opvolgers vertrekken. In Den Uyls geval mensen als Marcel van Dam, Jos van Kemenade en Ed van Thijn. Rutte versleet Klaas Dijkhoff en Edith Schippers.

De onmisbaarheidsziekte is geen Nederlands fenomeen. Formidabel politica als zij was, bleek Margaret Thatcher niet in staat de politieke storm te lezen die haar in 1990 tot aftreden dwong. Tony Blair bleef te lang om zijn beoogde opvolger, minister van Financiën Gordon Brown, gelegenheid te geven de Labour Party te redden van Blairs desastreuze omarming van George W. Bush en de oorlog in Irak. Verder terug kunnen we vaststellen dat Winston Churchill toen hij in 1951 opnieuw premier werd daarvoor niet meer de capaciteiten had.

In de Verenigde Staten weten ze er ook weg mee. De in vele opzichten bewonderenswaardige Franklin Roosevelt was in 1944, toen hij voor de vierde keer het presidentschap won, zo ziek dat hij en zijn omgeving wisten dat hij zijn termijn niet kon uitdienen. Maar uit eigen beweging terugtreden was er niet bij. Sindsdien moeten presidenten na acht jaar vertrekken. Amerikaanse kiezers worden vaak opgescheept met bejaarde politici die eindeloos aanwezig bleven tot ze een kans kregen. Bob Dole, John McCain en Hillary Clinton bleken desastreus voor hun partij. Biden schuifelt nog steeds rond, eindelijk waar hij altijd had willen zijn. Tachtigers leiden het Congres.

Oudere politici, gepokt en gemazeld in de cultuur van hun land, ervaren in het tegemoet treden van nieuwe uitdagingen, hebben altijd een voorsprong op mogelijke opvolgers. Zelfs als hun beleid minder dan glorieus was, soms zelfs belabberd, bieden ze een vertrouwd gezicht, een vaste hand, een fantasieloze voortzetting. De kans dat iemand na tien jaar aan de macht ‘nieuw leiderschap’ kan bieden is gering, maar kiezers zijn blijkbaar bereid om mee te gaan in deze illusie.

Dat brengt ons terug bij Mark Rutte. Hij past in het patroon van succesvolle, althans langjarige Nederlandse premiers. Het gaat daarbij niet om inspirerende aanvoerders of mensen met een aansprekende visie – voor Rutte is visie een vies woord. Nee, het zijn sprokkelaars en masseerders. Sprokkelaars van meerderheden in een gefragmenteerd politieke klimaat en masseerders die de partijen en personen waarmee ze een regering vormen binnen boord houden. Ruijs en Lubbers waren daar goed in. Een meer bescheiden premier, Piet de Jong, gaf tussen 1967 en 1971 een masterclass in deze vaardigheden. Waarna hij vertrok.

Mark Rutte is een Man ohne Eigenschaften. Dat is zijn kracht en dat is zijn zwakte. Maar vooral is hij een sluwe politicus die de omstandigheden naar zijn hand weet te zetten. Hij torpedeerde in 2010 een mogelijk kabinet met de PvdA om niet in een potentieel zwakke positie te komen en compromitteerde zichzelf vervolgens door met de PVV in zee te gaan. Hij ontliep daarvoor de rekening, met dank aan andere partijen die hem in het lenteakkoord redden. In 2017 wist Rutte zich moeiteloos los te maken van vier jaar regeren met de PvdA en ontdook elke discussie over de toeslagenaffaire in de campagne van 2021.

We zagen hem een motie van wantrouwen overleven toen D66 opnieuw een buitenkans miste om Rutte kwijt te raken. Ze durfden niet, en Rutte heeft de overlevingskaart die hem werd aangereikt opnieuw bekwaam uitgespeeld. Hij zette slim PvdA en Groen Links opzij om het kabinet van zijn voorkeur te krijgen. Petje af, knap werk.

Zijn vierde kabinet moest volgens Ruttes clichématige praat ‘élan’ uitstralen, een nieuwe bestuurscultuur brengen. Tja, oude wijn in oude zaken en dan voor nieuw verkopen? Maar het record is binnen. Dat is maar goed ook want Rutte lijkt niets anders in zijn leven te hebben. En, eerlijk is eerlijk, hij voelt zich misschien wel op zijn best in het runnen van een provinciaal land als Nederland. Nogmaals: oprechte felicitaties. Voor een overwegend positief oordeel over zijn premierschap zou het echter beter geweest zijn als Rutte inderdaad een paar jaar geleden naar Europa was verkast. Voor de hygiëne in de Nederlandse politiek ook. Maar ja, onmisbaar. Wie moet anders de kar trekken? Toch?

Dit artikel was een vervolg op wat ik een jaar geleden schreef in Socialisme en Democratie, het blad van de Wiardi Beckman Stichting.

Ongeveer een jaar geleden schreef ik hier een artikel getiteld Lessen van een oude man. Het was een optimistisch verhaal over Joe Bidens plannen, hem vergelijkend met Lyndon Johnson als aanjager van binnenlandse hervormingen. Deze oude man had alles al eens gezien, wist hoe de politiek werkte en zou zijn presidentschap en de meerderheid in beide huizen van het Amerikaanse Congres omzetten in een voelbare verbetering van het leven in Amerika.

Ah well, hoop vertroebelde mijn beeld. Na anderhalf jaar biedt Joe Bidens presidentschap voldoende materiaal om te concluderen dat hij hopeloos is vastgelopen, slechts een beperkt deel van zijn agenda heeft weten te verwezenlijken en dat zijn partij op weg lijkt in november de meerderheden in het Congres te verliezen. Dat Biden door zelf te onderpresteren de Republikeinse Partij van Trumpisten de gelegenheid geeft terug te komen. En dat het met Amerika onverminderd slecht gaat.

Goed begin

Het leek allemaal zo mooi. Een eerste stimuleringsplan van 1.900 miljard dollar kwam snel door het Congres en bood hulp voor Amerikanen die onder corona te lijden hadden – nou ja, alle Amerikanen, ook mijn Nederlands-Amerikaanse vrouw en kinderen kregen de stimuluscheques in de bus. Het deel dat kwam in de vorm van inkomensondersteuning is inmiddels op zijn einde gelopen. Eerste gegevens lijken te tonen dat deze investering de schandelijk brede armoede onder kinderen flink heeft teruggebracht. Maar het was een tijdelijke maatregel, de armoede in het algemeen en die van kinderen in het bijzonder zal weer gaan stijgen.

Op tafel lag in de zomer van 2021 een gigantisch investeringsplan, Build Back Better, sociaal economisch en milieubeleid ter waarde van 3.300 dollar, inclusief een (te kleine) belastingverhoging voor de rijken. Ook lag er een plan van zeker 1.000 miljard om de derde wereldse infrastructuur – bruggen, wegen, treinen, vliegvelden – aan te pakken. In de tussentijd liep de inflatie op, deels door al dat stimuleren, deels door corona gerelateerde supply problemen enprijsstijgingen. Leuke plannen maar in het Congres werd weinig vooruitgang geboekt. Progressieve Democraten in het Huis stelden eisen aan hun steun, ervan overtuigd dat ze een maximaal programma konden afdwingen. Er werd eindeloos over gepraat.

En toen kwam Afghanistan. Biden was altijd al een voorstander geweest van definitieve terugtrekking uit dat gedoemde land. Hij was het al in 2009, toen president Obama zich liet verleiden tot een nieuwe militaire investering, met een ingebouwde deadline om weer te vertrekken. In 2020 sloot president Trump een deal met de Taliban om Amerikaanse troepen terug te trekken. Biden nam die met graagte over. Maar in plaats van nauwkeurige planning en doordachte uitvoering van een langere termijnbeleid, moesten de laatste troepen onder druk van een oprukkende Taliban met een noodgang worden teruggetrokken. Kort en goed, de aftocht oogde rampzalig. Erger, hij wás rampzalig. Hoezo, eindelijk weer een competente president?

Ondertussen sukkelde het Build Back Better plan maar door, en het infrastructuur plan was ook nog niet aangenomen. Daardoor kon Biden geen succes en enkel een buitenlandse zeperd claimen bij de tussentijdse verkiezingen in november 2021, waarin het gouverneurschap van Virginia op het spel stond. In die geleidelijk aan steeds Democratischer geworden staat, won een sluwe Republikein. Dat kwam deels omdat de tegenkandidaat een Hillary-vertrouweling was, deels omdat de Republikeinen cultuuronderwerpen, met name onderwijs, in de strijd wierpen. Critical Race Theory, een academisch verhaal over structureel racisme dat zogenaamd op scholen zou worden onderwezen, werd het breekijzer om ouders op de Republikein te laten stemmen.

Na die electorale opdonder kwam het infrastructuurplan er nog redelijk snel door maar nadat het in het Huis was aangenomen lagen bij Build Back Better twee Democraten in de Senaat dwars: Joe Manchin van West Virginia en Kyrsten Sinnema van Arizona. Wie kon tellen wist dat er met 48 van de 100 senatoren niet veel viel te bereiken. Manchin, een via kolen rijk geworden politicus in een van de armste staten van Amerika, verzette zich tegen de milieuparagrafen. Die waren op hun beurt weer aangescherpt door de progressieve vleugel van de Democraten in het Huis, geleid door Alexandria Ocasio-Cortez. Hun Green Deal was een voorwaarde voor de rest. Sinnema had eigen redenen om dwars te liggen. Zij wil in Arizona de maverick (originele dwarsligger) rol van John McCain overnemen en zag haar kans.

Bidens plan werd uitgekleed en weer aangekleed, maar zelfs in een vorm van 1.500 miljard was het niet acceptabel voor Manchin, die nu ook vond dat de inwoners van zijn staat, een van de armste van Amerika, geen sociale voorzieningen moesten krijgen, dat zou hen maar lui maken. Maar het belangrijkste obstakel bleef het milieubeleid. Er viel een argument aan te voeren voor het weghalen van de milieuparagrafen om vergaande sociale hervormingen te kunnen doorvoeren. Dat argument zou zijn dat milieu zichzelf opdringt en dat uiteindelijk ook Republikeinen die in de zak van de olie- en kolenlobby zitten (nou ja, alle Republikeinen dus) zullen moeten onderkennen dat milieubeleid nodig is. Haal het eruit, laat de volgende generatie Republikeinen het opknappen, maar druk de sociale hervormingen erdoor die alleen nu een kans maakten. Sociale wetgeving in ruil voor minder milieumaatregelen? Ik zou ervoor tekenen.

Het is niet zeker dat dit plan wel steun zou hebben gekregen, maar het zou het anti-kolen argument weghalen. Nu sneuvelde alles. De Huis-Democraten die bij hoog en bij laag hadden volgehouden dat ze het complete pakket konden afdwingen door te dreigen met tegenstemmen, staan met lege handen. De progressieve Democraten bleken in hun wens voor het beste de vijand van het goede. Hoe dan ook zag het er belazerd uit dat Biden niet eens zijn eigen partij achter zijn plannen kon krijgen. Geen wonder dat zijn waarderingscijfers zijn gekelderd.

Lastig onderwerp

Wat is er gebeurd? Een stapje terug laat zien dat Biden zich in verrassende mate had gecommitteerd aan de agenda van die linkervleugel van de Democraten. Dat miskende de zwakte van de politieke positie van de Democraten in het Congres: een minimale meerderheid in het huis, een onzekere meerderheid in de Senaat.

Biden wist dat. Waarom dan toch gaan voor het grote gebaar in plaats je partij naar het midden duwen? Zucht naar een historische rol, waarschijnlijk. Overschatting van zijn politieke tovenaarskunsten. Klungelige uitvoering. Waardeloze marketing ook, een structurele Democratische kwaal (een wereldwijde progressieve kwaal?). Build Back Better lijkt nu dood. Mogelijk probeert Biden nog een aantal specifieke onderdelen erdoor te krijgen, maar naarmate de verkiezingen van november 2022 dichterbij komen, wordt dat moeilijker, daarna onmogelijk. Een belastingverhoging voor superrijken (boven de 100 miljoen vermogen) ligt op tafel, maar het zou verrassen als die er wel doorkomt.

Inmiddels wordt er niet meer gepraat over Biden als FDR of Lyndon Johnson. Veeleer wordt er gekeken naar Harry Truman, die als ploeterende president in 1948 een verrassingsoverwinning boekte. Maar zoals Biden de kwaliteiten van Roosevelt en Johnson ontbeert, zo lijkt hij in de verste verte niet op de kleine man uit Missouri, die meer energie had en een betere band met het volk dan de oude man in het Witte Huis.

Maar het is ook een probleem van de Democraten als partij. Dat is al lang zo. Zelfs een begenadigd orator als Barack Obama investeerde onvoldoende in enthousiasmerende en motiverende toespraken – in elk geval niet na zijn verkiezing. De Republikeinen bepalen de discussie in Amerika, ondanks hun verantwoordelijkheid voor Donald Trump, zijn staatsgreep en een pakket aan leugens.

En die discussie gaat niet over sociaal economische onderwerpen, niet over hogere eisen aan de rijken. Republikeinen praten enkel over ‘culturele’ onderwerpen zoals abortus, scholen, guns, immigratie en geloof, gelardeerd met een dosis racisme. Of criminaliteit, waarbij de Republikeinen kunnen voortborduren op de domste en meest destructieve kreet ooit, bedacht door Black Life Matters activisten: ‘Defund the police’. Geen kreet heeft meer schade aangericht, inclusief het verlies van mogelijke senaatszetels voor de Democraten in 2020.

Het zijn allemaal binaire onderwerpen: je bent voor of je bent tegen. Ze scheppen enorme tegenstellingen tussen mensen die het anders met elkaar eens konden zijn. Door de beslissing van rechts om zich daarop te concentreren, creeëren ze een enorm gat met links. Dat is precies de bedoeling en bijzonder effectief in een tweepartijensysteem. Er zijn geen nuances, er is geen midden waar ruimte is voor compromissen. Democraten klagen daarover, en terecht, maar zelf zitten ze gevangen in identiteitspolitiek en zijn ze kwetsbaar voor klachten over hun geestdodende politieke correctheid.

Cultuur betekent in deze context de bedreiging van de wereld zoals de gewone Amerikaan die kent. Of je het nu leuk vindt of niet, LHBTQ-gepraat, sekseloze toiletten, de verwerking van racisme in de Amerikaanse geschiedenis, vuurwapens en andere red button onderwerpen engageren veel Amerikanen – en niet op positieve wijze. Los van het deprimerend diepe racisme waarop Republikeinen, via Trump, een beroep doen, voelen veel niet zo hoog opgeleide, blanke, kleine stads- of plattelandsbewoners zich bedreigd, of in elk geval laten ze zich wijsmaken dat hun dagelijks leven en diepste waarden onder vuur liggen. Noem het maar defensief identiteitsgevoel.

Het resultaat is dat mensen die qua inkomen en leefomstandigheden het meest zouden profiteren van progessief beleid politici steunen die zich profileren op dit soort onderwerpen. Het verbieden van praten over seks, sekse of gerelateerde onderwerpen, het verbieden van boeken (ze worden nog net niet verbrand) en gevaarlijke praat over ontvolking is verbazend effectief als je het beziet in termen van het engageren van kiezers. De gevestigde belangen, die geen donder geven om deze agenda, gebruiken hem om te krijgen wat ze willen: minder regulering, lage belastingen en verontrustend veel subsidies voor henzelf.

Er wordt vaak gezegd dat de timide Democraten ‘bring a knife to a gun fight’. Dat is zeker waar, ze vechten niet hard genoeg, maar belangrijker is dat ze de verkeerde strijd voeren. Als het enkel gaat over deze cultuuronderwerpen kunnen de Democraten alleen maar verliezen. Het zou helpen als ze enig begrip toonden voor de gevoeligheden maar bovenal moeten Democraten sociaal economisch beleid inzetten. Ze moeten het hebben over ongelijkheid en achterstand, over onderwijs en armoede, over uitkeringen en publieke voorzieningen, inclusief behoorlijk financiering van de politie. Ze moeten van politiek oorlog maken, zoals de Republikeinen dat sinds jaar en dag doen.

Een mogelijke uitzondering op dit deprimerende verhaal van Democratische onmacht wordt de aanstaande afschaffing van het federale recht op vrije keuze voor abortus. Zoals het er nu bijstaat, wordt besluitvorming daarover straks overgelaten aan de staten (zoals ooit ook slavernij hun eigen onderwerp was) en in meer dan de helft van het land verboden. Als er enige hoop is dat de Democraten een rampzalige uitslag in november kunnen vermijden, dan is het een opstand van de ruim zestig procent van de Amerikanen die abortus veilig en toegankelijk willen houden. Scherper gezegd: als de Democraten op dit ‘culturele’ onderwerp de kiezers niet massaal kunnen mobiliseren, dan kan niets dat doen.

Zoals de progressieve senator Elizabeth Warren heeft betoogd: de Democraten moeten hun successen (die teruggelopen kinderarmoede, de economische groei, de lage werkeloosheid) veel rücksichtlozer uitventen. Het Republikeinse cultuurverhaal valt alleen te neutraliseren als je de kiezer voorhoudt dat de Democraten een beter leven bieden, met meer kansen. Ook moeten de Democraten moeten meer aandacht besteden aan de gebieden waar Amerika het de afgelopen dertig, veertig jaar voor zijn kiezen heeft gekregen – niet toevallig ook het gebied waar de bange burgers wonen. Als Barack Obama, en voor hem Clinton, iets te verwijten valt dan is het dat de mensen in de oude industriestaten weinig of niets gemerkt hebben van hun presidentschap. Trump beloofde wel aandacht en die kregen ze, al bleef het daarbij.

Hand overspeeld

Wat valt er dan te leren van deze oude man, tweede ronde? Om te beginnen dat een oude man, nou ja, gewoon een oude man is. Een 79-jarige heeft niet de energie, niet de welsprekendheid, niet de klaarheid van geest en van expressie die een president nodig heeft. Er zou een leeftijdsgrens aan politieke carrières moeten zitten. Het is mogelijk dat in 2024 een 78-jarige Trump aantreedt tegen een 82-jarige Biden. Het idee alleen al doet huiveren. For the record: ik geloof dat noch Biden noch Trump in 2024 zullen kandideren. De een wegens te oud, de ander wegens te lui en gebrek aan kans op succes.

Ook weten we nu dat ervaring niet altijd leidt tot goede of afgeronde beslissingen, integendeel, het kan soms leiden tot overmoed of onderschatting. In Bidens geval loopt dat samen met het overschatten van de verkiezingsuitslag in 2020. Trump verloor, maar het was enkel in de nastoot (in Georgia) dat de Democraten de Senaat wonnen. Een aantal winbare verkiezingen voor andere senaatszetels leverden die november niets op. In het Huis gingen zetels verloren. Anders gezegd: kiezers wilden Trump wel kwijt, maar waren niet van zins de Democraten de vrije hand te geven.

Omdat de progressieve vleugel van de Democraten het winnen van het presidentschap verwarde met een mandaat voor grote verandering, overspeelden ze haar hand, waarbij vooral milieu een gemakkelijk te bekritiseren heilige koe werd. Biden ging daarin mee en raakte daardoor verdwaald op de linkervleugel, waarmee hij een speelbal werd voor de invloedrijke rechtse media.

Bidens veertigjarige politieke ervaring in de omgang met het Congres bleek vooral een nadeel. Biden nam het te licht op, zijn staf bleek niet in staat om snel het Congres de juiste kant op te sturen. Geen Lyndon Johnson, deze man. En voor iemand die zich laat voorstaan op zijn ervaring en kennis op buitenlandse politiek terrein was Afghanistan natuurlijk een blamage. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne heeft Biden zich iets gerevancheerd, de vraag is of het voldoende is om de verloren grond goed te maken.

Meer ideologie

Kunnen wíj er wat van opsteken? Ik denk het wel. Zo is weer eens duidelijk dat een progressieve agenda alleen met brede steun werkelijkheid kan worden. Die steun moet worden opgebouwd, moet worden verkocht aan kiezers die blootstaan aan simplistische anti-retoriek. Hooggestemde idealen spreken niet voor zich. Het is misschien een grote sprong, maar Marjolein Moorman liet dat in Amsterdam ook zien: hard werken, successen boeken en claimen, en je verhaal inpassen in een grote geheel, de sociaal democratische traditie. Ook kunnen we leren, denk ik, dat je niet te veel moet vertrouwen op ervaring en wijsheid van jaren. Een nog grotere sprong: misschien moet de PvdA niet zijn heil zoeken bij oudere kanonnen als Aboutaleb of Timmermans, maar meer op de toekomst gericht zijn.

Een andere les van Biden en zijn opponenten lijkt me dat het insulaire gedrag van politici leidt tot verwerping van de hele politieke orde. De afstand van de burger tot de politiek is een terugkerend thema, zowel in de VS als bij ons. De zittende machten, the powers that be, zijn niet in staat er doorheen te breken. Ik vrees alleen dat het meer is dan afstand. Het is veel gevaarlijker, het gaat om regelrechte afkeer. Gewetenloze types zoals Trump, maar ook slimmere en even immorele lui als senatoren als Ted Cruz (Texas), Josh Hawley (Missouri), gouverneur Ron DeSantis van Florida en de ruggegraatloze aanstaande Speaker in het Huis, Kevin McCarthy, maken daar gebruik van. Politici die de politiek veroordelen verdienen ons wantrouwen. Ze zijn ook bij ons te vinden.

Polarisatie is één ding, de verloedering van het maatschappelijk toneel (ik aarzel om het debat te noemen), is veel ernstiger. De toon, het woordgebruik en de campagnes voor invloed maken herstel van beschaafde interactie moeilijk, zoniet onmogelijk. In Amerika is Fox News een fijn voorbeeld, net als de Wall Street Journal en de New York Post – allemaal van Murdoch -, maar in de Telegraaf zie ik hetzelfde proces. Mysogeen, gemakzuchtig, op de persoon gespeeld, openlijk campagne voerend. Politieke entrepreneurs die zich voordoen als ‘analist’, columnisten met pretenties als vrije denker, in werkelijkheid kleine krabbelaars zonder fantasie of geweten. Noem het in vredesnaam geen samenzwering, het is veel simpeler. De gevestigde belangen doen gewoon hun ding: hun posities veiligstellen. Waar partijen belangenbehartigers zijn geworden voor welomschreven groepen verliest een breder maatschappelijk perspectief het. Dit is niet de plek om het uit te werken maar ik zou pleiten voor meer ideologie in de politiek, meer duidelijkheid over idealen en uitgangspunten, minder pragmatisch geschuif of geneuzel over doelgroepen.

Overgangsfiguur

Keren we terug naar Amerika, dan moeten we vaststellen dat het land nog steeds in een kritieke fase verkeert sinds de mislukte staatsgreep van Trump. Erger zelfs dan direct na 6 januari. Ik vrees dat we daar niet pessimistisch genoeg over kunnen zijn. Een van de twee partijen werkt actief mee aan de ondermijning van de democratie, een groot deel van het land gelooft in leugens en in onzin. Ik zie een land dat als los zand aan elkaar hangt. Beleid komt niet tot stand, de recente hoorzitting voor de nieuwe zwarte rechter in het Supreme Court liet een ongekende mate van grofheid en destructie zien. De nieuwe Amerikaanse voortrekkersrol in Oekraïne zal beperkt blijken, bovendien is de Pacific veel belangrijker. Een land dat binnenslands wankelt en schuttert, kan buitenlands geen potten breken. We kunnen daar maar beter rekening mee houden. Amerika is helemaal niet terug.

De oude man in het Witte Huis zal niet meer blijken dan een overgangsfiguur, hopelijk zal hij op tijd zal laten weten dat hij niet kandidaat is voor herverkiezing. Alleen dan kunnen alternatieve kandidaten een toekomst bieden die in 2016 en 2020 door bejaarde types werd afgesloten. Democraten hebben zich nog niet aangediend en helaas heeft Kamala Harris tot nog toe niet laten zien dat ze daarvoor klaar is. Waarom ze geen rol heeft weten te pakken (behalve als boksbal voor de rechtse media) is niet helemaal duidelijk, maar te vrezen valt dat het met haar functioneren heeft te maken. Haar presidentscampagne zakte ook door zijn hoeven voordat er een stem was uitgebracht. Opvolgers van Biden zullen de kans moeten krijgen zich te presenteren, en snel ook. De oude man heeft laten zien dat Amerika een jonge man of vrouw nodig heeft om zichzelf aan de haren uit het moeras te trekken.

De hoorzittingen van de 6 januari-commissie beginnen door te werken. Zelfs in de meest fanatieke (of meest opportunistische – zie Ted Cruz) Trump-kringen dringt het besef door dat er iets grondig mis was met de Amerikaanse leiding. Dat 6 januari de apotheose was van een ontwikkeling die goed zichtbaar was voor wie het wilde zien. Dat deze man, zoals Liz Cheney meteen al stelde, nooit ook maar in de buurt van het Witte Huis mag komen. Het uiteindelijke rapport belooft niet alleen zware schade op te leveren voor de psycho in Florida maar mogelijk zelfs strafrechtelijke vervolging.

Het is nou niet direct zo dat de Republikeinen in het Congres opeens de schellen van de ogen vallen. Ze kenden de conclusie al maar keerden zich bewust af van het bewijsmateriaal omdat het hen politiek goed uitkwam. Daardoor is de schade aan het vertrouwen in de democratische rechtstaat al geschied: te veel Amerikanen geloven dat Biden niet legitiem president is.

Ondertussen werken de getuigenissen wel degelijk door. Fox hoor je niet meer. McConnell en McCarthy houden zich gedeisd, zelfs Cruz en Hawley doen net of er niets aan de hand is. De slome duikelaar Lyndsey Graham, senator voor South Carolina, moet vrezen dat hij voor het gerecht gedaagd wordt, misschien straks met zijn golfmaatje Trump.  Oudste regel in de politiek: verzet je niet tegen een aanrollende golf.

Trump zelf is zenuwachtig aan het worden, spelend met het idee om nu al een kandidatuur in 2024 aan te kondigen om in de aandacht te blijven. Maar ik vermoed dat hij street smart genoeg is om te zien dat hij het daarmee niet meer redt en dat het juist zijn zwakke positie blootlegt. Zoals ik al eerder schreef, de steun voor Trump was al aan het tanen. Het wordt interessant te zien hoe lang de fanatieke Trumpies, uitgemolken door de oplichter en moeite hebbend om toe te geven dat ze het fout hadden, het volhouden. Als ze gaan rennen, dan wordt het een massale run op de exit. Ik vermoed dat Trump die bui al ziet hangen.

Voor het eerst, zeggen opiniepeilers in de Washington Post, vindt een meerderheid van de Republikeinse kiezers dat Trump niet hun kandidaat moet zijn in 2024. De gouverneur van Florida, Ron de Santis, bijt al in Trumps kuiten en als de Republikeinen een populist willen die wel verstand heeft (en dus nog gevaarlijker is dan Trump) dan moeten ze bij hem zijn. Maar let op: frontrunners zijn doodlopers. De Santis is pas 43, hij hoeft niet eens per se in 2024, als het klimaat wel eens heel onvriendelijk zou kunnen zijn. Toegegeven, de Democraten moeten ook nog laten zien dat ze iemand naar voren kunnen schuiven, maar die duikt vanzelf wel op als Biden verdwenen is.

Een andere peiling liet zien dat de Democraten er minder slecht voorstaan in november dan menigeen dacht. Zo’n 41 procent van kiezers zou Democraten overwegen, zo’n 40 procent Republikeinen. Met gerrymandering betekent dat nog steeds te veel Republikeinen, maar het laat zien dat we niet bij voorbaat een Democratische overwinning mogen uitsluiten. Zeker in de Senaat waar de Republikeinen een aantal bizar slechte kandidaten heeft gekozen, vooral opgejuind door de psycho. Trump kandidaten zijn kwetsbaar. De kandidaat in Georgia, Herschell Walker, is niet alleen te dom om voor de duvel te dansen, hij liegt over kinderen, over werk, over opleiding. Heerlijk, zo’n tegenstander.

In de strijd om het Huis van Afgevaardigden is de ruggegraatloze Kevin McCarthy de grootste steunpilaar voor de Democraten. Het is moeilijk om een beter voorbeeld te vinden van een slappe kletsmajoor. Nou ja, er zijn er heel veel bij de Republikeinen, maar McCarthy is mogelijk de volgende Speaker. Ik zou alle ballen op hem spelen als ik Democraat was.

De vraag is hoe die andere conservatieve staatsgreep, die via het Supreme Court, de kiezers gaat beroeren. Het zal de Republikeinen geen extra energie geven, die hebben hun doel al bereikt. Maar de Democraten moeten in staat worden geacht om hun kiezers te mobiliseren. Abortus zal in het nieuws blijven omdat het nu overal een enorme puinhoop is, zelfs in de staten waar de wrede mannen de meest strikte regels hebben ingevoerd. Het geval van het meisje van tien jaar oud dat in Ohio verkracht werd en daar geen abortus kon krijgen maar naar Indiana moest (waar ze abortus ook gaan verbieden) heeft ruime aandacht getrokken, gelukkig ook de stupide reactie van gouverneur Kristi Noem van South Dakota, die presidentiële ambities heeft. Noem zwabberde alle kanten op toen ze over dit geval op nationale televisie werd ondervraagd, proberend de aandacht af te leiden door te klagen over de verkrachter. De ondervragende journalist had wat mij betreft nog wel wat verder mogen drukken.

Door de combinatie van uitspraken aan het einde van de sessie van het Supreme Court (geen recht op privacy voor abortus in de grondwet, wel recht om geloof en staat te mengen, wel recht om overal en altijd met een pistool rond te mogen lopen, wel recht om publieke financiering te eisen voor christelijke scholen, het moeilijk maken om milieubeslissingen te nemen) is de opwinding groter dan die enkel door abortus zou zijn geweest. Het is duidelijk dat hier een Supreme Court bezig is dat ver afstaat van wat het land denkt en wil, en de uitdaging voor de Democraten is duidelijk te maken dat dit komt door McConnell en zijn Republikeinen. Het vertrouwen in het Congres was al laag en blijft dat, het vertrouwen in het Supreme Court is gekelderd en Biden staat er ook al niet lekker bij. Ik blijf overigens bij mijn eerdere voorspelling dat Biden in 2024 geen kandidaat zal zijn. Als hij slim is kondigt hij het nog voor de novemberverkiezingen aan – liefst na een deal over Build Back Better met Joe Manchin, waarover nog gepraat wordt, schijnt het.

Wat de Democraten moeten doen is pleiten voor grootscheepse verandering in de politiek, op alle niveaus. Het rapport van 6 januari commissie kan een mooi breekijzer zijn om te laten zien hoezeer het Amerikaanse politieke systeem door Trump en de mensen die hem steunden en tolereerden is gecorrumpeerd. Het zal duidelijk maken dat alleen Trump verwijderen niet voldoende is om dat te corrigeren. De hele bejaardenkliek moet onder vuur liggen: Biden, Trump, Pelosi, McConnell, Schumer en ook Elizabeth Warren. Tijd voor nieuwe gezichten, frisse ideeën. Waar is Pete Buttiegieg als je hem nodig hebt? Hij moet als minister in de regering-Biden wachten tot zijn baas het onvermijdelijke onderkent, maar ik vermoed dat hij zich al voorbereidt. 

Het is nog niet verloren in november, met dank aan de 6 januari-commissie en Trump zelf. Nou Biden nog weg en er is een kans op succes.

Donald Trump was een man zonder zelfbeheersing, verloren in zijn eigen spinsels, kwaad dat hij zijn zin niet kreeg, gooiend met borden en zo nog het een ander. Oh ja, en hij probeerde ook de Amerikaanse grondwet om zeep te helpen. Het gaat allemaal keurig samen en wie verrast is, heeft de afgelopen zes jaar waarschijnlijk sluimerend doorgebracht.

De getuigenis van het hulpje van Trump-lakei Mark Meadows, Cassidy Hutchinson, was tamelijk ontluisterend. Maar het was vooral dat zij van binnenuit vertelde wat er gebeurde, wie zich mee liet slepen door wat. Wie stond toe te kijken zonder iets te doen. 

Het was fascinerend. Ik hoorde meteen dat de scene waarin Trump aan het stuurwiel van zijn bolide trok de meest kwetsbare was. Maar ik wist gelukkig ook dat bij de voorbereiding van haar verhoor de commissie dat ongetwijfeld gezien had en voldoende doorgevraagd en rondgevraagd had om haar verhaal te testen.

Natuurlijk gingen de Trump-gelovigen meteen los op dat onderdeel, net als de psycho zelf. Maar de scheuren in Trumps greep op zijn laffe en opportunistische partij worden groter. Liz Cheney wond er in een toespraak in de Reagan Library geen doekjes om. De grondwet ligt onder vuur en ze noemde het ‘een binnenlands gevaar zoals we het nog nooit hebben meegemaakt’. Ze nam zonder dralen afstand van haar partij: ‘Hij wordt geholpen door de Republikeinse leiders en gekozen lieden die zichzelf vrijwillig gijzelaars hebben gemaakt van deze gevaarlijke en irrationele man. Zelfs na alles wat we hebben gezien, staan ze zijn leugens toe’.

Het kan niet vaak genoeg gezegd worden: niet Trump is het probleem, zijn partij is dat.

Hutchinson opent nieuwe vergezichten op een mogelijke vervolging van de staatsgreeppleger. Maar voorlopig vooral de mogelijkheid dat die sul van een Meadows moet getuigen en mogelijk ook de juridisch adviseur van Trump, Cipollone, die volgens haar verhaal verdraaid goed wist dat er een gigantische illegale onderneming plaatsvond. 

Het lijkt erop dat we nog een ronde getuigenissen zullen horen die moeten duidelijk maken dat het Trump Witte Huis samenwerkte met extreem rechtse groepen die er geen misverstand over hadden laten bestaan geweld niet te schuwen. Trump zelf wist volgens Hutchinson dat ze wapens bij zich hadden. En hij zou zelf met hen meegaan om de staatsgreep te voltooien als hij niet door de secret service was weerhouden. Ik ben geen samenzweringstype maar dat er samenwerking was tussen extreem rechts en Trump lijkt steeds duidelijker. Het zou mooi zijn dat duidelijk boven tafel te krijgen.

De 6 januari commissie zal een fantastisch rapport afleveren over wat er gebeurde tussen 4 november 2020 en 20 januari 2021, en blootleggen welke mensen direct betrokken waren. Protofascisten zoals Mike Flynn en Roger Stone die alleen konden getuigen door zich voortdurend op het Vijfde Amendement te beroepen, het recht om jezelf niet te beschuldigen van een misdaad. Door het te doen deden ze het. Maar veel interessanter zijn de anderen, de lui die werkelijk macht hebben.

In een democratie zullen de kiezers echter uiteindelijk moeten oordelen over de lafhartige houding die de Republikeinse Partij en zijn politieke leiders de afgelopen anderhalf jaar hebben aangenomen. Als gerechtigheid de norm was dan zouden Mitch McConnell, Kevin McCarthy en de meest ellendige elementen in de Senaat en het Huis hun zetels verliezen. 

Ik ben bang dat dit niet gaat gebeuren. McConnell en McCarthy zullen straks in november vrolijk gekozen worden tot leiders van hun partij in het Congres, met het vaste voornemen ook de rest van Bidens ambtstermijn te ruïneren. En leugenaars als de Senatoren Ted Cruz, Josh Hawley, Tom Cotton en hopeloze idioten als Ron Johnson, een meelijwekkende samenzweringsgelovige, zullen hun macht doen gelden. De eerste drie zullen in 2024 proberen hun leugens om te zetten in een presidentschap. 

Cassidy Hutchinson woei als een frisse wind door het Congres, geholpen door Liz Cheney. Interessant dat Republikeinse vrouwen (Hutchinson werkte voor Cruz en Steve Scalise – tweede man achter McCarthy en medeverantwoordelijk voor het verwijderen van Cheney) hun partij tot de orde moeten roepen. De mannen zijn te machtswellustig om een moreel kompas aan te houden. Als er iets te redden valt, dan gaan deze dames het doen.

In een hoofdartikel op 27 juni looft de NRC, een krant met een mening, de hoorzittingen in het Amerikaanse Congres over de bestorming van het Capitool. Een dienst aan de democratie, noemt de krant het. Dat die hoorzittingen er zijn, en dat er twee moedige Republikeinen aan deelnemen, is inderdaad een zaak van democratische zelfreiniging. Maar het hoofdartikel is halfslachtig. Het neemt alleen Donald Trump de maat.

Dat is onterecht. De Republikeinse Partij, de leiding ervan en het overgrote deel van de vertegenwoordigers in het Congres, zijn de werkelijke schuldigen voor de ondermijning van de Amerikaanse democratie. De NRC bewijst haar lezers geen dienst door na te laten de ware schuldigen van de crisis in de Amerikaanse democratie te benoemen.

‘Nooit heeft Trump verantwoording hoeven afleggen’ stelt het artikel. Dat is natuurlijk niet zo. Er was een impeachmentproces direct na de aanval op het Capitool. Dat gaf alle gelegenheid om de staatsgreeppleger ter verantwoording te roepen en door veroordeling te verwijderen uit het politieke leven. Hij zou immers nooit meer kandidaat mogen zijn. De Republikeinen weigerden dienst en lieten na zich van Trump te ontdoen.

Politici als Senaatsleider Mitch McConnell en de leider van van Republikeinen in het Huis, Kevin McCarthy, spraken zich de dag na de aanval scherp uit en hielden Trump verantwoordelijk. Ongeveer een week duurde dat. Toen het erop aankwam trokken ze zich schielijk terug. Vooral McCarthy, die na de verkiezingen in november graag Speaker van het Huis wil worden, toonde zich onthutsend onprincipieel. Nog voor de maand voorbij was, kwam hij naar Florida om Trumps voeten te kussen.

Nog voordat er een woord over verantwoording was gesproken, nog op de avond van 6 januari, weigerden 147 Republikeinen in het Congres, acht in de Senaat, 139 in het Huis, de resultaten van de presidentsverkiezingen te certificeren. Ze zeiden, met andere woorden, dat Joe Biden niet de legitieme president van de Verenigde Staten is. Als Trumps Big Lie, dat hem de verkiezingen zijn ontstolen, enige tractie kreeg, dan is te wijten aan deze politici die zijn staatsgreep de facto legitimeerden.

Dankzij deze politici gelooft nu een aanzienlijk deel van de Amerikanen dat de verkiezingen inderdaad zijn gestolen en dat inderdaad Biden niet legitiem president is. Het had in de kiem gesmoord moeten worden. Niets ondermijnt de Amerikaanse democratie meer dan burgers die het vertrouwen in verkiezingen verliezen.

De hoorzittingen lieten zien dat er geen sprankje bewijs is voor Trumps leugens. Meelopers als minister Barr van Justitie en Trumps dochter Ivanka wisten wel beter. Tot aan deze hoorzittingen hadden we echter weinig of niets van hen gehoord. Ze stonden niet op om de leugens als leugens te bestempelen. Ze slopen weg, als dieven in de nacht, het toneel gevend aan pathetische types als Rudolf Giuliani.

Niet alleen heeft Trump de Amerikaanse democratie in woord en daad ondermijnd, hij is er ook in geslaagd om individuele politici te corrumperen. Legio Republikeinen hadden in 2016 harde woorden over voor de onroerendgoedboer. Ze slikten alles in en sommige van de meest uitgesproken senatoren, zoals Ted Cruz en Lyndsey Graham, betoonden zich in no time trouwe slippendragers. Menig Republikein diende in de regering-Trump, sommigen omdat hun ambitie sterker was dan hun principes, anderen om ‘de schade te beperken’. Vrijwel niemand nam ontslag om wat ze tijdens Trumps bewind ervoeren.

Dat vicepresident Mike Pence die in vier jaar zich moeiteloos plooide naar zijn baas, vorige week kortstondig een heldenrol kreeg, vertekent het beeld van deze man. Ja, hij weigerde mee te gaan in de poging tot staatsgreep die de Trump bende bekokstoofde door de certificering door te laten gaan en, belangrijker, door zich niet uit het Capitool te laten verwijderen door de veiligheidsdienst. Maar dat was geen heldendaad. Het was zijn grondwettelijke plicht. Lof voor iemand die de wet niet overtrad is een wel hele lage drempel voor heldenstatus.

Het is geweldig dat principiële lieden die de tellingen in de staten organiseerden en controleerden weigerden zich door Trump en zijn bende te laten sturen. De verantwoordelijk man in Georgia kreeg van de president opdracht om ‘11.780 stemmen te vinden’ en weigerde zich te laten intimideren. Deze betrouwbare mensen worden in vrijwel alle staten uitgedaagd en mogelijk vervangen door mensen die niet alleen de leugens maar ook de wildste samenzweringsverhalen geloven. De integriteit van het verkiezingssysteem, de ruggegraat van de democratie, wordt dagelijks ondermijnd.

Het hoofdartikel wijst op de dubbelhartigheid van de Republikeinse Partij, maar doet dat enkel in de context van mensen die in het totaal gepolariseerde klimaat nog eens op Trump zouden stemmen als die in 2024 opnieuw kandidaat zou zijn. Het is niet dubbelhartig. Het betekent dat Republikeinen, zelfs die moedige stemmentellers en organisatoren op staatsniveau, de bedreiging van de democratie niet onderkennen. Amerika is aan een ramp ontsnapt toen Trump in november 2020 de kans werd ontnomen, via democratische middelen, om in een tweede termijn de aangerichte schade te verdubbelen en het systeem zo te ondermijnen dat het niet meer te repareren zou zijn.

De hoorzittingen zijn een voorbeeld van hoe democratie behoort te werken, zichzelf controlerend en niet terugschrikkend voor harde oordelen. Zoals Liz Cheney, de Republikeinse Afgevaardigde in de commissie, het verwoordde: deze man mag zelfs niet in de buurt van het Witte Huis komen. Het is alleszeggend dat de moedige en principiële Cheney door haar eigen partij is uitgekotst – er is geen ander woord voor. Haar eigen partij, geleid door Trump, probeert haar in Wyoming voorgoed kalt te stellen.

Het is geen raadsel waarom de Republikeinen geen commentaar hebben op wat de afgelopen weken op tafel kwam. Trump en bij extensie de nu door hem beheerste Republikeinse Partij zijn vijanden van de democratie. Daarom miste het hoofdartikel de belangrijkste conclusie van deze hoorzittingen en van alle ontwikkelingen sinds 6 januari: het is duidelijk dat een van de twee partijen in Amerika, de Republikeinse Partij, niet meer gelooft in het democratisch proces. Een van de twee partijen is bereid om alle middelen aan te grijpen om zijn minderheidspositie om te zetten in rauwe macht. Dat is de echte bedreiging van de Amerikaanse democratie.

Blijf hopen dat uzelf, uw dochter of vrouw niet wordt verkracht in de Verenigde Staten. In de meerderheid van de staten kan na de uitspraak van het Supreme Court vandaag, de verwerping van Roe v. Wade, de vrouw geen recht doen gelden op abortus. De rechters hebben besloten dat staten dat zelf mogen beslissen en Republikeinen in die staten hebben er geen misverstand over laten bestaan dat ze zo strikt mogelijke regels zullen instellen. In de meest extreme gevallen gaat het om het geven van rechten aan de foetus op het moment van conceptie. 

Het directe gevolg is dat vrouwen van Amerika een recht wordt ontnomen. Het is treffend dat dit gebeurt in een week waarin de wapenlobby zich nieuwe rechten verworf, maar dat terzijde. In de uitspraak laat justice Thomas, de meest conservatieve scherpslijper, er ook geen misverstand over bestaan dat wat hem betreft ook de gelijkstelling van homohuwelijken en, stel u voor, het recht op het vrij kunnen aanschaffen van voorbehoedsmiddelen ter discussie staan. 

Het praktische gevolg is dat er veel ongewenste kinderen geboren zullen worden. De vrouwen die het meest een beroep doen op abortus zijn arme vrouwen in zuidelijke staten, vaker niet dan goed voorgelicht over seks en voorbehoedsmiddelen, meer dan gemiddeld zwarte Amerikanen of met een etnische achtergrond. De redenen voor hun gebruik van abortus zijn vooral armoede, al te veel kinderen of andere redenen waarom ze niet een kind willen. Ik vind dat niet zo interessant, iedere vrouw zou dat zelf moeten beslissen. En je zou willen dat het recht van kinderen om gewenst te zijn net zo sterk gewaarborgd zou zijn als dat van een foetus van twee weken.

De regelgeving op staatsniveau gaat allerlei problemen opleveren, zoals de zesweken regeling in Texas al heeft laten zien (er zijn staten die nog extremere vormen van verbod aan houden). Wanneer ga je vervolgd worden voor schade toebrengen aan een foetus van een paar weken? Er zal een stroom van abortustoeristen op gang komen, vergelijkbaar met Ierse meisjes die lange tijd naar Engeland moesten omdat de katholieke dictatuur van hun land abortus niet toeliet. Maar dat soort van toerisme werkt prima voor een middenklasse vrouw, niet voor een meisje in de achterlijke gebieden van dit derde wereldland. Krijgen we regels die chauffeurs van auto’s richting abortuskliniek strafbaar maken?

Er zal veel geach en geweed worden, en terecht, want het verlies van een grondrecht is schandelijk, maar het blijft een feit dat het de Amerikaanse kiezer is die dit toestaat. Het zijn deze staten die abortus verbieden, het is dit supreme court dat door lui als Mitch McConnell is gestolen, het is dit congres met obstructiemacht van Republikeinen dat een landelijke regeling voor abortus onmogelijk maakt. Het zijn de kiezers die van Amerika een dom land maken, met domme regels. Niet omdat ze dat willen – de overgrote meerderheid wil gereguleerde en veilige abortus, wapenwetgeving en betere gezondheidszorg – maar omdat ze te lui, te dom of te weinig geïnteresseerd zijn om het in hun stem te laten doorklinken.

Amerika, sorry to say, krijgt wat het zichzelf verschaft. Zie ook mijn eerdere artikel: geef het Supreme Court niet de schuld. Niet wat het verdient, want de mensen die lijden onder de terreur van conservatieve zeloten, verdienen beter. Als zij allemaal kwamen stemmen en nadachten dan konden ze het land veranderen. Anders doet het Supreme Court dat voor hen.

De hoorzittingen over de staatsgreep op 6 januari 2021 hebben meer opgeleverd dan menigeen, inclusief ikzelf, had verwacht. Misschien zelfs voldoende om aan te tonen dat Trump wist wat hij deed en wist dat het illegaal was. Never mind de supporting cast van idioten, dronkaards en juridische warhoofden met ambitie. Het was een staatsgreep en dat is niet alleen door commissielid Liz Cheney uitgesproken, maar ook afdoende aangetoond. Een paar van de plegers wisten het zo goed dat ze al hengelden naar een gratieverklaring door hun baas – die hij, loyaal als altijd, niet gaf.

De zittingen laten ook zien hoe diep de rot zit in de Amerikaanse democratie. Maar erger dan dat is dat ondanks overtuigend bewijsmateriaal dat de psycho de kluit heeft belazerd en de Big Lie precies dat is, veel Amerikanen weigeren naar de feiten te kijken. Een flink deel van de Republikeinse kiezers gelooft dat Biden illegaal president is (en de Texaanse Republikeinse Partij heeft dat zelfs tot geloofsartikel verklaard) en te vrezen valt dat niets hen van dat idee af kan brengen.

Zo gezien blijft het crimineel nalatig dat de Republikeinen op 19 januari 2021 de kans misten om deze gevaarlijke man te impeachen en zo voorgoed van hem af te zijn. Crimineel nalatig voor de Amerikaanse democratie, niet voor de partij zelf want ze lijkt nog steeds gewoon op weg om in november de macht in het Congres te veroveren. McConnell en zijn laffe partijgenoten kunnen zichzelf feliciteren: ze hebben Trump overleefd. Democratie, dat is een ander verhaal.

Er is maar één mooie ontwikkeling in dit theater van onthullingen van dingen die we al wisten maar die nu ondersteund worden met extra bewijsmateriaal (nou ja, afgezien van het simpele feit dat de commissie, inclusief de enige twee eerlijke Republikeinen in het Huis, gewoon zijn werk deed) en dat is dat de ruggegraatloze leider van de Republikeinen in het Huis, Kevin McCarthy nu kritiek krijgt op zijn besluit om de commissie te boycotten.

U herinnert zich misschien een eerdere onthulling dat McCarthy op de avond van 6 januari tegen collega’s zei dat Trump moest worden afgezet. Nog geen week later had hij besloten dat het meer zou opleveren om de Trumpies naar de mond te praten. Hij slikte zijn uitspraken fluks in en haastte zich naar het kasteel in Florida om de staatsgreeppleger de voeten te kussen. Hij wil Speaker worden en geen norm of waarde kan hem tegenhouden. 

De kritiek die hij nu krijgt uit eigen kring is dat de commissie zijn werk beter doet en gematigder en geloofwaardiger is dan werd verwacht. McCarthy’s besluit om vast te houden aan twee door Speaker Pelosi geweigerde Republikeinen (geweigerd omdat ze als mede staatsgreepplegers mogelijk getuige zouden kunnen worden)  en vervolgens alle medewerking te wijten, blijkt nu een strategische miskleun. Door het optreden van Liz Cheney en Adam Kinzinger, twee integere Republikeinen (waar zie je die twee woorden nog samen?) heeft de commissie meer geloofwaardigheid dan wanneer alleen Democraten het zware werk deden. Maar daardoor is de commissie ook zakelijker geweest dan werd gevreesd.

Stel dat die staatsgreperige Republikeinen, onder wie de Trump apologeet Jim Jordan, wel aan boord genomen zouden zijn, dan zouden ze de boel in de war hebben kunnen schoppen door obstructie, theater en andere manieren om de geloofwaardigheid van de commissie onderuit te halen. Jordan claimt dat hij dan ook scherpere vragen aan de getuigen had kunnen stellen. Ik betwijfel dat maar twijfel niet aan zijn vaardigheid om mensen te schofferen, getuigen af te rossen en andere dingen die McCarthy geplezierd zouden hebben. Anderen realiseren zich nu dat ze omdat ze geen mensen binnen de commissie hebben, steeds verrast worden door de nieuwe onthullingen. Ze hebben maar één standaard reactie: kijk naar de benzineprijzen. 

Zelfs de staastgreepleger zelf ergerde zich aan het gebrek aan reactie op de onthullingen. Deze man, loyaal enkel aan zijn eigen ego, verbaasde het dat niemand zijn nek uitstak voor hem. Trump zelf vestigde de aandacht op de commissie door in een van zijn theatervoorstellingen te ratelen over hun onbetrouwbaarheid. Dank! Fox negeerde de commissie. Trump gaf er extra kracht aan.

Nu de commissie zijn werk voorbeeldig doet en al twee weken alle aandacht is gericht op de perfiditeit van Trump maar ook, daardoor, op de stand van de huidige Republikeinse Partij, hebben McCarthy’s collega’s spijt van zijn beslissing de commissie te boycotten. En inderdaad, achteraf lijkt het een weldaad dat deze man zijn zin kreeg. Met Jordan en andere rauwdouwers en leugenaars aan boord zouden we een ander spektakel gezien hebben. Alle pogingen om de commissie in de hoek van wantrouwen te duwen zijn nu mislukt. 

Dat wil niet zeggen dat niet een groot deel van Republikeinse kiezers overtuigd is geraakt dat Trump een pathologisch leugenaar is. Dat viel ook niet verwachten. De leugen is er al te diep ingeslepen. Maar het is enigszins geruststellend, in een omgeving van niets dan verontrustende ontwikkelingen, dat het democratische proces van controle van de uitvoerende macht werkt.

Of het juridische systeem ook voldoende werkt om de staatsgreeppleger voor de rechter te krijgen is een ander probleem. Een dergelijk proces zou het land verder verdelen (anderzijds: kan dat?) en misschien onvoldoende juridisch bewijs opleveren voor veroordeling. Wat mij betreft is de uitspraak van de commissie voldoende, laat dat proces maar zitten.

Het zou weldadig zijn, om vele redenen maar vooral om zelfreiniging van het systeem, als Kevin McCarthy, die er in slaagt om Ted Cruz te evenaren in gebrek aan moraliteit en ongebreidelde ambitie (en dat is een hele prestatie), door deze ontwikkeling onder vuur blijft liggen en, wie weet, geen Speaker kan worden. Niet dat zijn opvolgers veel beter zijn. Elise Stefanik stond klaar toen McCarthy Liz Cheney uit de partij gooide om haar rol over nemen, ondanks eerdere uitspraken en zonder enige loyaliteit. Nog beter zou het zijn als de Repulikeinen in november verloren en Pelosi met pensioen kan met nog een overwinning. Dat is te veel gevraagd.

Er is geen reden om optimistisch te zijn over de uitslag in november. Maar het verhaal dat het een bloedbad wordt voor de Democraten is nu zo ver ingedaald en ingeslepen, dat ik een verrassing her en der niet uitsluit. Hope springs eternal.

Mijn goede vriend Maarten verkondigt al jaren dat de Republikeinen gek zijn geworden. Ik verzette me altijd tegen die observatie, vooral omdat het miskende dat leidende Republikeinen een uitzonderlijk succesvolle strategie voerden om macht te krijgen en te behouden, en die macht te gebruiken om de belangen die hen steunden te geven wat ze wilden. Dat wil zeggen: zo min mogelijk regulering, noch van arbeidsplaatsen noch van milieu, zo laag mogelijke belastingen voor de rijken, rechters in het Supreme Court om het zakenleven te bevoordelen (want dat is wat ze meestal doen, als wij ons druk maken over abortus en wapens). Het simpelste bewijs is de verkiezing van de psycho die slechts twee dingen in zijn losers termijn tot stand bracht: jawel, lagere belastingen en het voordragen en met hulp van McConnell laten benoemen van conservatieve rechters. Er is niets geks aan.

Maar ik moet toegeven dat ‘gekte’ in het geval van Texas misschien beter werkt als verklaring. Volgens de NYT heeft de Texaanse Republikeinse Partij op haar conventie een fijn radicaal programma opgesteld dat laat zien dat ze inderdaad gek geworden zijn. Of, gegeven de capaciteit van Republikeinen om zich te voegen naar de leugens van Trump, misschien zijn ze normaler dan we zouden mogen hopen. Het gaat echter verder dan macht verwerven, hier wordt een programma opgesteld van binnenlandse politieke terreur. Ook een bekend verschijnsel: anti-overheidsactivisten die via de overheid hun moraal willen opleggen – om niet te spreken over hun waarheid.

Ga maar na. Deze Republikeinen hebben nu officieel in hun programma vastgelegd dat Joe Biden niet legitiem de president van de VS is. Ze veegden hun conservatieve senator Corbyn de mantel uit omdat hij in de Senaat met Democraten praatte over minimale wapenbeheersing. En voor de goede orde voegden ze er aan toe dat homoseksualiteit ‘een abnormale keuze van levensstijl’ is. Studenten moeten voortaan onderwezen worden in de ‘rechten van het ongeboren kind’. U herinnert zich dat de Texaanse anti abortuswet, in strijd met het geldend recht, abortus verbiedt na zes weken zwangerschap (klik hier voor wat er gebeurt als deze wrede mannen hun zin hebben gekregen). Transgender als identiteit bestaat niet. Oh ja, en het zou ook fijn zijn als de Burgerrechten wet van 1965 werd ingetrokken.

Dit is hetzelfde Texas dat regelmatig overstroomt als er een orkaan langskomt, dat vorige winter in de kou kwam te zitten (met een paar honderd doden en Ted Cruz op vakantie naar Mexico) omdat zogenaamde marktwerking de elektriciteitsleverantie de nek om had gedraaid. Een staat die voorop loopt in armoede, slecht onderwijs en, niet te vergeten, waar iedereen, gek of niet, met een verborgen wapen mag rondlopen.

Ik zou mogen hopen dat de Texaanse kiezer niet zo gek is als deze Republikeinse Partij. Maar dat is veelgevraagd in een staat die Ted Cruz als senator heeft en Greg Abott als gouverneur. Het valt te voorzien dat de Republikeinen in november weer zullen domineren (al zal Beto O’Rourke proberen Abott te wippen) en dan wordt dit programma het programma van de mensen die de staat leiden. 

De Republikeinen legden ook formeel vast dat Texas het recht heeft om zich af te scheiden van de VS en wil dat het Congres van de staat dat nog eens bevestigt. Lincoln had het een en ander te zeggen over de vraag of staten zich konden afscheiden. Maar laat ik deze Republikeinen krediet geven: misschien hebben ze daar een goed punt. De Lone Star State weer alone. En good riddance.

De commissie die Trumps staatsgreep onderzoekt, blijft interessante gedetailleerde weergaves op tafel leggen van de ontwikkelingen na 4 november 2020. De dronken Giulliani die Trumps oor kreeg en het ‘normal team’ zoals Republikeinse campagne operator Bill Stepien zichzelf noemde. Het outchecken van Kushner en Ivanka. En vandaag in de Washington Post het uitgebreide verhaal van hoe een mid level mannetje in het ministerie van Justitie, Jeffrey Clark, Trump aanbood om de juridische staatsgreep te leiden.

Eerst even vaststellen dat een flink aantal van de mensen die nu zichzelf als kritisch en Trump waarschuwend afficheren, in de maanden na de verkiezing muisstil waren. Bill Barr, waarschijnlijk de slechtste minister van Justitie ooit, maakte goede sier met zijn verhaal dat hij Trumps verkiezingsfantatieën ronduit bullshit had genoemd. Hij vertrok in december, met achterlating van een brief waarin hij Trump de hemel in prees. Dit jaar publiceerde hij een boek met kritiek op de president, maar tegelijk liet hij weten dat als de psycho in 2024 presidentskandidaat zou zijn, hij op hem zou stemmen. Een ware held, die Barr!

Bill Stepien, die van het normale team, is inmiddels als gun for hire, campagne adviseur, weer gewoon aan het werk voor kandidaten die Trumps verkiezingsleugens propageren. Hij is onder meer de campagne adviseur van de tegenstander van Liz Cheney, een van de weinige Republikeinen die nog een geweten lijkt te hebben, Deze held helpt dus in de Republikeinse voorverkiezingen in Wyoming om iemand die campagne voert op basis van de Trumpleugens om Cheney te torpederen. Schoonzoon Kushner hield heldhaftig zijn mond en bouwde zijn contacten met Saoedische moordenaars uit om grof geld te verdienen. Ivanka, in de video optredend als een steriele modepop, had inderdaad, zoals haar vader het zei, ‘checked out’.

Geen helden in dat verhaal en dan hebben we het nog niet over Mitch McConnell en de ultieme slijmbal Kevin McCarthy die de Republikeinse congrespartij aanvoeren. Of de 140 Republikeinse afgevaardigden die op 6 januari tegen de verkiezingsuitslag stemden. Het vervelende is dat er geen helden nodig zijn om de Republikeinen in november weer meerderheden te geven. Het rapport van de commissie zal waarschijnlijk niet leiden tot een afrekening.

Even terug naar de poging tot juridische staatsgreep op 3 januari 2021. Een acting head van de civil division, Jeffrey Clark, gespecialiseerd in milieurecht, schreef een memo voor Trump hoe het ministerie van Jusititie de verkiezingsuitslagen kon delegitimeren en de staten ‘alternatieve kiesmannen’ kon laten sturen. Het enige dat Trump hoefde te doen was acting minister van Justitie Rosen (die acting werd toen Barr vertrok) en de rest van het team dat deze kant niet op wilde wegsturen door Clark minister te maken.

Het verhaal van de ontmoeting in het Witte Huis is onthullend en beangstigend. Clark ging minstens twee maal naar Trump, op eigen houtje, zonder toestemming van of informatie aan zijn baas, Rosen. Gewaarschuwd na de eerste keer zei Clark dat het niet weer zou gebeuren en vervolgens ging hij weer naar Trump. Tijdens de sessie met de hele top van het ministerie (daar moest die top op staan, Trump had er niet om gevraagd) dreigden ze met zijn allen te zullen aftreden als Clark formeel hun baas werd. Het leek op een gekwadrateerde versie van de Saturday Night Massacre in oktober 1973, toen Richard Nixon, de vorige crimineel in het Witte Huis, eiste dat de speciale Watergate aanklager door de minister zou worden ontslagen. De minister en zijn directe assistent ministers weigerden, Nixon ontsloeg hen en de vierde man, Robert Bork, was wel bereid de aanklager te ontslaan (Bork werd later Supreme Court kandidaat van Reagan en door de Senaat daarvoor afgewezen).

De massacre kwam er niet omdat Trump, die blijkbaar heel goed in staat was de consequenties van zijn daden in te zien, zich realiseerde dat het tot enorm gedoe zou leiden en niet tot het gewenste resultaat, namelijk dat vicepresident Pence zou weigeren om te ratificeren. Er is al ruim gespeculeerd of de commissie kan bewijzen dat Trump bewust richting staatsgreep ging, of dat hij, zoals Barr in een voor de psycho behulpzaam terzijde opmerkte, inderdaad geloofde in wat hij zichzelf had wijsgemaakt. Hier lijkt hij zich volledig bewust van wat er gebeurde.

Het verhaal is beklemmend, bijna net zo angstwekkend als de staatsgreep zelf. Hoe dicht kwam Amerika bij het einde van het democratisch proces. Hoe schaamteloos immoreel was en is Donald Trump, hoe opportunistisch de mensen om hem heen en hoe dankbaar moeten we zijn voor die vertegenwoordigers van de deep state, in dit geval nota bene door Trump benoemde bureaucraten op justitie, die beroepseer en zorg voor het land de doorslag deden geven bij hun beslissingen. Het is een interessant onderwerp, de noodzaak en tegelijk het probleem, van deep state, van niet politieke institutionele krachten met een diep geheugen en ervaring, om een grote organisatie, die van de VS als staat, te laten functioneren. Ik kom er nog op terug in een later stadium.

De vraag blijft of de commissie in staat zal zijn de enorme aantallen Republikeinen die Trumps leugens nu als waarheid omarmen ervan te overtuigen dat ze zichzelf voor de gek houden. Dat geven mensen niet graag toe. De commissie doet werk dat noodzakelijk is in een constitutineel systeem. Of de kiezers die grondwet willen behouden is uiteindelijk weer aan hen zelf. Ik ben sceptisch.

Die Clark vind ik fascinerend. De foto laat een kalende vijftiger zien, met dikke brilleglazen, en een uitstraling van niets. Het baasje was jurist geweest in dienst van een groot kantoor, waar hij milieurecht beheerde – het helpen van bedrijven om de regels te ontduiken, ontgetwijfeld. Hij werd in 2018 onderminister voor milieu recht en in 2019 toen er ontslagen waren gevallen, hoofd van de civil division.

Misschien had Clark niets te doen toen hij de door de Washington Post gemelde memo’s opstelde en zichzelf presenteerde als iemand die potentieel Trumps deus ex machina kon zijn. Wat bezielt zo’n man? Geen geweldig licht maar ook niet dom, Harvard en Georgetown. Frustatie omdat hij geen kans had hogerop te komen in het ministerie? De wens om een historische rol te spelen? Ware Trumpliefde? Een diep gevoel zoals dat alleen een supernarcist als Trump kan oproepen (nog een ongeëploreerd terrein: hoe kan iemand die zo disloyaal is zoveel mensen achter zich aankrijgen)? Of gewoon, een staatsgreep pleger?

Menigeen vraagt zich dan ook af of Clark niet door anderen werd aangestuurd. Ik zie nu al uit naar een stuk in de New Yorker dat het leven van deze zielige man blootlegt.