Besproken boeken:

Shattered. Inside Hillary Clinton’s doomed campaign door Jonathan Allen and Amie Parnes. Crown Books

Devil’s Bargain. Steve Bannon, Donald Trump and the storming of the presidency door Joshua Green. Penguin Press.

What Happened door Hillary Clinton. Simon & Schuster (Kindle edition)

In haar nieuwe boek legt Hillary Clinton uit wat er gebeurd is, hoe ze een vrijwel zeker geachte overwinning in de presidentsverkiezingen verspeelde. Al lezend kreeg ik het gevoel dat iets mis is gegaan bij de productie. What happened mist een vraagteken. What the f**k happened? zou beter geweest zijn. Als deze drie boeken over de campagne iets onderstrepen dan is dat precies het probleem met Clinton: er niets van begrijpen. Niet waarom ze verloor. Niet waarom de Clintonhaat zo diep zat. Niet wat het Trump fenomeen betekende. Niet waarom ze een slechte politica is.

Net als vrijwel ieder ander heb ik in 2016 alles verkeerd voorspeld. Behalve een doorwaakte nacht, een week voor de verkiezingen, was ik er vrij zeker van dat Clinton zou winnen. Ik had beter naar mezelf moeten luisteren want met al die foute voorspellingen had ik één ding goed gezien, in een artikel in 2013 en nog eens in 2015: dat Hillary Clinton een ramp zou worden voor de Democraten. Kort samengevat: te oud, geen visie, politiek toondoof, slap minister, de Clintonbagage en door haar aanwezig blijven de Democratische partij op slot gooiend. Vooral het laatste: rondom Hillary was het dood in de pot. (ook in de Volkskrant, voorjaar 2015)

Clinton klaagt dat Bernie Sanders haar ondermijnd had, haar boodschap had verzwakt en de afkeer van de Clintons had versterkt. Dat klopt, Sanders deed dat allemaal. Maar hij kon enkel een serieuze kandidaat worden omdat Clinton alle andere kandidaten had weggejaagd. Anders gezegd: door haar dominantie creëerde Clinton zelf de campagne van een 73-jarige dwarsligger die zichzelf socialist noemde en niet eens Democraat was. Als andere kandidaten waren opgedoken, jonger, aantrekkelijker en met meer visie dan Clinton dan was Sanders nooit aan bod gekomen.

Sanders zag de zwakte van Clintons agenda en had een beter oor voor het sluimerende ongenoegen. Hij bereikte studenten en in een later stadium arbeiders. Belangrijker was dat hij een verhaal had: we worden genaaid door de mensen die macht hebben. De onderdelen pasten daar feilloos in, zowel de kwaaie pieren (bankiers, gevestigde politici, lobbyisten, grootkapitalisten met buitengewone invloed, en ja, de Clintons) als de beleidsvoorstellen (ziektekostenverzekering voor iedereen, gratis onderwijs, hogere belastingen voor de rijken). Ze had een pakket doordachte position papers, gedetailleerd en te vinden op de website. Maar geen verhaal.

Ook FBI-directeur James Comey komt er bij Clinton slecht af. Op een aantal punten heeft ze gelijk, maar de email affaire in het State Departement behandelde Clinton op de slechtst mogelijke manier. Ontkennen, bagataliseren, nuanceren en als het echt niet anders meer kan je verontschuldigingen aanbieden: ze volgde het slechtst mogelijke en zeer herkenbare Clintonpatroon.

Toen Comey in oktober met zijn tweede ronde verdachtmaking kwam, waren Trumps cijfers al behoorlijk gestegen. Devil’s Bargain, Joshua Greens boek over Steven Bannon, biedt een beter inzicht in deze campagne dan beide andere boeken. Green beschrijft Bannons achtergrond, zijn poging een kandidaat te engageren en zijn besef dat Trump degene was die zijn nationalistische ideeën kon verwoorden (eerdere favorieten als Sarah Palin en Michele Bachman waren te dom). Bannon pikte Trumps campagne op tijdens de zomer, toen de man was vastgelopen in ongedisciplineerd geratel en het Pussy grabing-schandaal. Bannons recept was eenvoudig: speel de afkeer van Clinton (beide Clintons), hun vermeende corruptie, hun banden met Wall Street, de inderdaad rare contacten met de Clinton Foundation, de misdragingen van oude Bill en Hillary’s toedekken ervan, voor wat ze waard waren. Ga ervoor.

Bannon is een interessante vent, ongeveer zoals Raspoetin en Mussolini interessant waren. Wat mij het meest verraste was de informatie over de kijkcijfers van Trump met zijn The Apprentice. We wisten dat die hoog waren maar hij bleek ook een ongewoon divers publiek te bereiken. Marketingspecialisten keken verwonderd op van de populariteit van het programma onder zwarten en Hispanics, de producenten zorgden er ook voor kandidaten uit deze groepen te hebben. Politieke junkies dachten dat Trump die diverse achterban wel eens zou kunnen gebruiken om een politiek ambt te winnen. Uiteindelijk verbrandde Trump al die diversiteitsschepen door boze blanke kiezers tot achterban te nemen. Het is en blijft een aardige ironie: Trump had diverse groepen aan zich kunnen binden maar versloeg Clinton die identiteitsbeleid tot haar kenmerk had gemaakt door zich te richten op juist die ene identiteit die Clinton liet liggen.

Jazeker, Trump en Bannon speelden zonder enige terughoudendheid op racisme. Hun focusgroepen toonden dat mensen niet zozeer wat hadden tegen Obamacare of grote overheidsprogramma’s maar wel tegen president Obama. Niet de Republikeinse agenda haalde kiezers over maar afkeer van de gevestigde machten, van de groepen waarvan die hen links en rechts inhaalden – met hulp van de Democraten. Klonk dat allemaal racistisch? Maakt niet uit, zei Bannon. Dat kost ons geen enkele stem. Hij had gelijk.

Het zielloze identiteitsbeleid van Clinton was dodelijk. Je voelde het aan je water: iedere keer als ze het had over LGBT (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender) dreven er kiezers weg, zeker als die kreet volgde op een lijst van vrouwen, hispanics, zwarten, asians en wie al niet. In haar boek schrijft Clinton uiteindelijk de afkeer van haar persoon toe aan haar sekse. Van mij mag ze, maar het is een drogreden. Clinton was hopeloos en niet omdat ze een vrouw was.

Of je de afkeer van de Clintons, Bill, Hillary en Chelsea, nu gerechtvaardigd vind of niet (ik kan meevoelen), hij bleek te bestaan en hij bleek sterker dan de Clinton-campagne dacht. Dat Hillary zelf die afkeer niet onderkende, is beter te begrijpen dan dat haar campagnemanagers het compleet misten. Al sinds de jaren negentig werd er geschreven over ‘Hillaryland’: een reservaat van mensen die onvoorwaardelijk en kritiekloos achter Clinton stonden. Zo onvoorwaardelijk dat ze haar zwakke punten niet onderkenden. Voor andere Amerikanen betekende ‘de Clintons’ schandalen, ontkenningen, gekonkel, leugens en bovenal een uitstraling van ‘regels gelden voor ons niet’. Sanders (Hillary’s geheimzinnige Wall Street toespraken) en Trump (de corrupte Hillary kliek: sluit ze op) speelden er feilloos op in. Het raadsel is dat de Clinton-campagne dit niet voorzag. Had niemand haar zwakheden in 2008 geanalyseerd? Haar politieke toondoofheid, haar gebrekkige leren van eerdere ervaringen, van haar falen in 1994 tot de campagne van 2008, haar broekpakken oubolligheid, haar saaie toespraken.

Shattered draagt alle kenmerken van een boek dat zou hebben moeten eindigen met Clintons presidentschap. De overwinningstoespraak zou gehouden worden in New York waar in de grote hal een glazen plafond aan stukjes zou gaan. De ondertitel werd Inside Hillary’s Doomed Campaign. Goed gekozen want achteraf was niemand verrast door de teloorgang van Hillary Clinton. Vanaf het allereerste begin was dit een missie die alleen maar fout kon lopen. Er zijn van die processen die zich ontrollen simpelweg omdat ze op gang gekomen zijn. Omdat niemand ‘halt’ roept, omdat de hoofdpersoon geen zelfkennis heeft, niet weet wanneer genoeg genoeg is.

Clintons ‘perfect’ georganiseerde campagne bleek slechtere informatie over de kiezers te hebben dan die van Trump. Green schrijft dat de Trump campagne in oktober zijn peilgroepen bijstelde, uitgaande van een hogere opkomst van oudere, blanke en mannelijke kiezers. Ineens realiseerden ze zich dat staten als Pennsylvania, Michigan en Wisconsin in play waren. Terwijl een overmoedige Clinton campagne voerde in Arizona, concentreerden Bannon en Trump zich op staten waar ze een kans roken voor onversneden populisme. Zo gooiden alles in de strijd met een keiharde voorkeur voor de meest vulgaire en ongenuanceerde Clinton-haat. De Clinton-campagne zag het pas een week voor de verkiezingen en toen was het te laat.

Had Clinton kunnen winnen in 2016? Jazeker, maar het had een andere kandidaat vereist dan Hillary Clinton was. Terugkijkend vermoed ik dat Clinton van elke Republikein had verloren. Het beste bewijs is te vinden in What Happened. Hillary Clinton heeft simpelweg niet de capaciteit om te leren, om koel te analyseren en om te concluderen: het probleem was dat ik de kandidaat was. Wat er gebeurde was dat Hillary Clinton, door ambitie verteerd, niet de juiste conclusie trok uit het drama van 2008. Dat was haar jaar.

Als ik als eenvoudige scribent dat in 2015 kon voorzien dan hadden honderden anderen, dicht bij Hillary Clinton en ver weg, dat net scherp kunnen analyseren. Ik claim geen buitengewone voorspellende vaardigheden. De zwakheden van Hillary Clinton en haar kliek waren voor iedereen te zien. Ik had gewenst dat ik ongelijk had gehad.