De Amerikaanse prinses door Annejet van der Zijl, Amsterdam 2015
Annejet van der Zijl is een goede schrijfster. De Amerikaanse Prinses had lovende besprekingen. Anders dan de baksteen van Franzen heb ik het helemaal gelezen. Ik begrijp waarom Van der Zijl de Allene Tew die ze in haar Bernhard-onderzoek tegenkwam, fascinerend vond. Maar haar biografische reconstructie van deze society dame van bescheiden afkomst, geschetst tegen de achtergrond van de geschiedenis van haar leven, kon mij niet boeien. De vrouw kwam nooit echt tot leven.
Dat kan aan mij als lezer liggen. Meer zogezegd objectief problematisch vond ik de historische intermezzo’ s waarin Van Zijl ‘ potted history’ presenteerde, van de trek naar het Westen in de VS (maar half begrepen) tot de verkiezingen van 1896 in Amerika, van de Eerste Wereldoorlog tot de Koude oorlog. Kleine lesjes geschiedenis die voor een lezer die iets van die geschiedenis afweet, overbodig zijn en voor een lezer die dat niet weet, nutteloos. Van der Zijl heeft hard gewerkt om die lesjes tot stand te brengen. Verspilde moeite, vrees ik.
Het werkte niet omdat het alleen decor was voor haar onderwerp. Haar hoofdpersoon was er geen deel van, had er geen invloed op en meestal ook weinig mee te maken. Het is een model van docerend schrijven dat Geert Mak ook in zijn Reizen zonder John hanteerde en dat daar zo irritant overkwam (klik hier voor mijn bespreking). Zowel Mak als Van Zijl tonen dat ze die geschiedenis niet eigen gemaakt hebben.
Dat is zichtbaar in de onverwerkte manier waarop ze erover schrijven. Dat blijkt in Van der Zijls geval ook uit storende fouten. Ze laat in 1806 haar protagonisten eigenlijk onderweg zijn naar Kansas en Nebraska waar de grond gratis was als je er vijf jaar bleef. Maar die twee latere staten waren in 1806 helemaal niet in de picture als pioniersgebied en de grondregeling, de Homestead Act kwam pas in 1862. In 1806 waren Lewis en Clark nog op weg om ploeterend te kijken wat er allemaal lag, daar in het verre Westen. Dit gebeurt op pagina 12 en doet het ergste vermoeden. Enfin, ik zal niet te veel zeuren over dit soort fouten, de gemiddelde lezer zal ze niet hebben gezien, al doet het afbreuk aan de didactische doelstellingen. Wel stoort dat ze Pearl Harbor laat plaatsvinden net na de herverkiezing van Roosevelt (Pearl Harbor op 7 december 1941, verkiezingen op 5 november 1940. Ertussen zitten vergelijkbare missers, die een beetje behoorlijke editor eruit gehaald zou hebben. Dat, zoals wel vaker gebeurt, republikeinen en democraten met een kleine letter wordt geschreven, is onverstandig. Er zijn ook democratische Republikeinen. Echt.
In de zomer van 1896 laat ze ‘ voor het eerst’ een democraat (D) kans maken op het Witte Huis. Huh? Grover Cleveland had er als Democraat twee termijnen opzitten (1885-1889 en 1893-1897). En Democraten in 1896 waren Populisten niet de progressieve New Deal Democraten waar Van Zijl aan lijkt te denken. Een pagina verder gaat om de historische verkiezingen van 1893, waar ze op die van 1896 lijkt te doelen. Klungelig. Van Zijl dankt veel Amerikaanse historici. Die hadden haar voor deze fouten moeten behoeden.
Ook storend, zij het op een heel ander niveau, is dat ze grotere citaten in het Nederlands geeft maar de kleinere, é é n zin ongeveer, in het Engels en dan een vertaling laat volgen. Ik denk dat de uitgever daarop stond om lezers die dat Engels niet zouden kunnen volgen behulpzaam te zijn. Het irriteert en helpt niet. Van Zijl had beter haar gut feeling kunnen volgen (schat ik zo) en ze in het Engels laten staan. Of haar uitgever dienen door ze allemaal in het Nederlands te vertalen.
Een gemankeerd boek dus. Ik heb Van der Zijls eerdere boeken wel kunnen waarderen en ze schrijft zoals altijd soepel (hoewel ook daar een editor af en toe had kunnen polijsten). Dit boek snap ik niet. Ik begrijp de spanning van een historische speurtocht naar zo’ n vrouw. Brieven lezen, kranten van die tijd etc. Maar het heeft niet geleid tot een spannend boek. Al die moeite zou vergeefs geweest zijn als ze het niet geschreven had. Maar doorgaan met een project dat niet werkt? Waarom de recensenten zo enthousiast waren? Ik weet het niet. Alles wat Van Zijl aanraakt, wordt goud. Liepen ze daar vast op vooruit?
Wel een schitterende leeservaring is de vierdelige roman van Elena Ferrante, haar Napels serie. Van een heel andere orde. Ook hier speelt Italië in de twintigste eeuw op de achtergrond, maar geweven in het leven van de hoofdpersoon die, anders dan haar briljante vriendin, weet te ontsnappen aan de armoede en achterlijkheid van Napels. Het doet denken aan de prachtige televisieserie Le Meglio Gioventu, waar ik ook ademloos van het begin tot het einde van heb genoten. Ik ben in Ferrante’ s boek in deel drie, steeds lezend met het gevoel dat ik meeleef met de persoon, wil weten hoe het verder gaat. Dat gevoel kon Van der Zijl me niet geven.