Het hangt er allemaal vanaf wat je wílt zien. Was de wanvertoning in het Oval Office het op zijn nummer zetten van een onbeschaamde bedelaar? Iemand straffen die onvoldoende nederig op de knieën ging voor zijn weldoeners? Een gast die zijn gastheer niet respecteerde? Of was het de vernedering van een moedig man? Misbruik van iemand in een benarde positie? Tegen iemand aanschoppen die al op de grond ligt? Ongeciviliseerd gedrag van een gastheer tegenover zijn gast?
Los van de interpretatie: iedereen zag een beschamend spektakel. De meltdown van Donald Trump, de zuigende onbeschoftheid van JD Vance, het was niet direct wat je verwacht van een wereldmacht. Leiders als Xi en Poetin zou dit nooit overkomen. Deze rücksichtsloze types worden met afgunst bekeken door de existentieel onzekere Trump, nog steeds geobsedeerd door zijn afkeer van Obama en Biden. Wat moeten deze autoritaire leiders denken van een man die braaf Russische talking points afdraait? Poetin wist het wel: hij feliciteerde Trump met zijn ‘vredesinitiatief’.
In de ogen van de Republikeinse lakeien van de president was het een machtig vertoon van America First. Minister van Buitenlandse Zaken Rubio oogde ongemakkelijk op de bank naast de nodeloos provocerende Vance, maar na afloop knipte en boog hij keurig met oneindige lof voor de president en de voorstelling. Trumps trouwe golfpartner en vermeend gematigde stem in diens omgeving, senator Lyndsey Graham, haastte zich om Trump te prijzen en in dezelfde adem Zelensky te benoemen tot een te verwijderen sta in de weg voor Trumps deal met zijn vriend in Moskou. Dit America First op zijn best gelijkwaardig aan Poetins Rusland. Op zijn slechtst is het een imperium in verval gerund door een horkerige ijdeltuit die zomaar Make Russia Great Again op zijn petje kon zetten. Poetin lijkt een stuk beter te weten wat hij doet dan Trump.
Niet-acolieten, en naar ik vermoed een flink deel van de Amerikaanse burgers, zagen America Alone, een eenzaam Amerika. Ze schaamden zich voor hun president, braken zich het hoofd over zijn knievallen voor Poetin. Zijn afkeer van Zelensky, de reden voor Trumps eerste impeachment, kon de president uiteindelijk niet verhullen. Die past in het patroon van lang gekoesterde ressentimenten. Het mag hem ontbreken aan feitenkennis en historisch besef, Trumps geheugen voor aangedaan leed is dat van een olifant.
Zowat alle voormalige bondgenoten van Amerika schaarden zich aan de kant van Zelensky. Ze zagen de hinderlaag waarin hij werd gelokt, geduwd zelfs. Misschien hadden ze gehoopt dat Zelinsky het allemaal over zich heen zou laten komen, zich niet zou laten uitlokken, maar dit vertoon was zo beneden peil dat land na land Trump veroordeelde. Het is mogelijk dat Zelensky deze breuk weet te repareren, zoals een moedeloos ogende NAVO-baas Rutte verlangde. Misschien realiseert ook de Trump-omgeving dat ze een probleem hebben op te lossen. Maar de beelden die we zagen staan voorgoed op ons netvlies.
Het is waar, we hebben al vaker gedacht dat Trump te ver ging. En altijd kwamen we bedrogen uit. Maar deze voorstelling – zoals de hoofdrolspeler vaststelde: great tv – gaat, denk ik, toch wel een belangrijke rol spelen. Hij wordt het equivalent van Trumps ‘fight, fight’-moment na de moordaanslag, maar dan als markering van de omslag in publiek sentiment. Zeker bij Amerika’s bondgenoten maar ook, misschien, eindelijk, bij de Amerikanen zelf.
Het stapelt zich op. De afgelopen vijf weken zagen Amerikanen de staatsgreep door Trump en Musk, geaccordeerd door een laf Congres. De directe gevolgen van de ontmanteling van de overheid zijn nog niet goed doorgedrongen, maar lang zal dat niet duren. We hoorden een vicepresident die zich schaarde aan de kant van uiterst rechts in Europa en grossierde in beledigingen. We zagen een Verenigde Staten dat samen met Noord-Korea, Rusland en Belarus stemde tegen een VN-resolutie die de agressie van Rusland vaststelde en veroordeelde. Een fijn gezelschap: een Axis of Evil.
Optimistisch ben ik niet, maar de Oval Office show zou zomaar een keerpunt kunnen zijn, samen met bewustzijn over wat Musk en zijn bende werkelijk doen. Een buitenlands politieke déconfiture, gecombineerd met de economische en financiële crisis die eraan zit te komen. In de jaren vijftig kwam een einde aan de terreur van senator Joe McCarthy toen de advocaat van een van de aangeklaagden uitriep: ‘Tot nu toe [senator] had ik uw wreedheid of uw roekeloosheid nooit goed ingeschat. … Heeft u geen gevoel van fatsoen?’ Het wachten is op iemand van enig statuur die afstand zal neemt van de man die zich koning van Amerika waant.
Maar ook als dat op zich laat wachten, is voor de rest van de wereld het keerpunt dat de maskers nu definitief af zijn. Dat voor iedereen zichtbaar was en is waar Amerika anno 2025 voor staat. Alle getuttut en ho-ho, zichtbaar verkrampt verwoord door Macron en Starmer, kan niet verhullen dat Amerika kan worden afgeschreven als bondgenoot, zelfs als vriend. We hebben het inmiddels over een land dat heult met de vijand. Het kan niet lang duren voor duidelijk wordt dat de NAVO niet meer werkt – aanstaand kanselier Merz hintte er al naar.
Zet even Oekraïne opzij. Daar komt wel een deal. Maar kunnen we er echt nog op vertrouwen dat Amerika komt helpen als zijn betrouwbare vriend een van de Baltische staten aanvalt – of alle drie tegelijk, waarom zou Poetin niet meteen de kans grijpen als zijn troepen niet meer nodig zijn in Oekraïne? Kunnen Taiwanezen nog denken dat Amerika zal helpen als Xi’s troepen hun eiland bestormen?
Oekraïne en Taiwan hebben weinig andere keuze dan te proberen het vege lijf te redden. Daarbij zullen ze hulp moeten krijgen van Europa dat op zijn beurt geen andere keuze heeft dan zichzelf nu ook te profileren als een militaire macht los van Amerika. Als Europa dat niet doet, dan is dat evenzeer een keerpunt. Ook hier zijn de maskers af.