Frans Verhagen, Amerika kenner

Actuele artikelen en achtergrond over de VS en Nederlandse politiek

Frans Verhagen, Amerika kenner

De haatzaaier en de racist: loten aan dezelfde stam.

Geert Wilders was ontzet, of zoiets, dat de spreidingswet, democratisch aangenomen door de volksvertegenwoordiging, niet door de ondemocratische Eerste Kamer werd afgewezen. Hij is van alle politici strategisch en tactisch de slimste, en ik vermoed dat hij heel tevreden was met de gang van zaken. De toch al gehandicapte Yesilgoz werd verder onderuit gehaald, volgende week te bevestigen door een VVD congres dat graag radicaal rechts gaat. Het helpt hem bij de onderhandelingen over het verkwanselen van de rechtsstaat.

Dat hij de spreidingswet moet accepteren en er herrie over maakt helpt ook in brede zin. Probleem voor de onderhandelingen, vond hij. Reken er maar op dat Wilders het gebruikt om van de anderen, dat wil zeggen, Omtzigt, concessies te krijgen. Die moet Wilders’ ‘probleem’ oplossen door niet zo halsstarrig te zijn. Fijn middel om druk te zetten. Voor de boerin is dat niet nodig, die staat te trappelen om mee te regeren.

Gaat de rechtsstaat-politicus in zee met iemand die twintig jaar haat heeft verkondigd? Die twintig jaar, en tot aan deze verkiezingen, onacceptabele standpunten innam? Bij Radio 1 spraken ze vrijdag met een oud medewerker van Wilders, nu Vlaams belang anti-islam activist. Het was, in zekere zin, verfrissend om ronduit te horen waar Wilders en Co voor staan. Je moet wel eerst de Koran gestudeerd hebben, vond hij, een standaard middel om mensen die dat niet gedaan hebben als nitwits weg te zetten. Zij, de haters, hebben gestudeerd en weten dus waar ze het over hebben. De activist bezwoer dat Wilders altijd woord houdt. De journalisten lieten na te vragen waarom hij dat nu niet zou doen. 

IJskast? Wat een onzin. 

Ondertussen is de psychopaat die de Republikeinen aanvoert all out racist gegaan tegen Nikki Haley, zijn enige tegenstander. Zij is van Indiaas Amerikaanse afkomst. Dus begon de man die de racistische onzin verkondigde (onweersproken door de Republikeinen) dat Obama niet in Amerika geboren was te verkondigen dat Haley niet president kon worden omdat haar ouders niet Amerikaans waren. Onzin, maar passend in het racistische verhaal van deze man.

Hij begon ook Haley’s Indiaas getinte officiële voornaam te gebruiken. De man kent werkelijk geen schaamte, maar ik herhaal mezelf.

Ondertussen toont Trump inderdaad zijn leeftijd. Hij blijft maar mekkeren over die psychologische test die hij zo goed afgelegd zou hebben – hij herkende zonder problemen een walvis! Niet veel later verwarde hij Haley met Nancy Pelosi, haar verwijtend dat ze geen veiligheidsmaatregelen had genomen tijdens zijn couppoging. HIj voegde er nog de leugen aan toe dat Pelosi (Haley) Trumps poging om troepen te sturen had geblokkeerd. 

Deze man gaat met een andere rollator klant strijden om de leiding van de westerse wereld. Onze eigen haatzaaier gaat in rap tempo een regering in elkaar zetten waarin hij zijn diep gevoelde opinies in beleid kan omzetten. Macron buigt naar rechts, Sunak probeert immigrnaten naar Rwanda te sturen (wat onze rechts radicalen ook wilden, onder meer de door de boerin omarmde Eppink, nu gelukkig weggestemd). In Duitsland komen de stoottroepen al samen voor plannen om Duitsers met een migratie achtergrond te verwijderen. In Davos likt Orban zich in. In Polen frustreren de antidemocraten de nieuwe regering. 

Democratie is een bedreigd goed, in de VS en in Nederland. Waar niet eigenlijk? Omtzigt zou beter moeten weten.

Trump troeft de lafaards af

Er is geen ontkomen aan: Trumps overwinning in de voorverkiezingen in Iowa is een comeback. Het lijkt alsof hij nooit is weggeweest, maar na zijn couppoging op 6 januari 2021 en het verlies van door Trump gesteunde kandidaten in november 2022, leek de greep van de oud-president op zijn partij toch te verslappen. Maar zoals zoals zijn partij hem na zijn verkiezingsleugens en na 6 januari niet tot de orde riep, zo zette Trump zijn eigen partij na die tussentijdse verkiezingen buitenspel door onmiddellijk zijn kandidatuur voor 2024 aan te kondigen – ook een effectieve manier om dreigende processen te politiseren.

De conclusie is onontkoombaar dat de aanhang van Trump groot genoeg is, en trouw genoeg, om het denkende deel van de partij, inclusief de leidende politici in te pakken. Het lijdt geen twijfel dat die politici liever van Trump af waren geweest – alle memoires en onthullende boeken wijzen daarop. Hij heeft ze allemaal voor schut gezet. Wat je ook mag vinden van Trump, hij speelt het spel met verve.

Onzeker blijft of deze comeback verder gaat reiken dan Iowa. Deze staat wijkt in vrijwel alle opzichten af van de rest van Amerika. Iowa is blank, plattelands en cultureel conservatief. Vooral de evangelische idoolaanbidding die de afgelopen weken uitgebreid werd belicht roept vraagtekens op. Zelfs voor niet-gelovigen klinkt de verheffing van Trump tot messias, tot lijdende Jezus en tot door God gezonden redder van conservatief Amerika als blasfemie. Maar de kiezers van Iowa vreten het.

Waarschijnlijk waren de echte Trump-gelovigen nooit over te halen maar Trump boft ook met zijn tegenstanders, die al net zo geïntimideerd zijn als de rest van de partij. Ze accepteerden dat Trump niet kwam opdagen bij debatten, daagden hem niet uit, laat staan dat ze zijn geschiktheid als president ter discussie stellen. Ze hadden ook verrassend weinig te bieden. Ron DeSantis had er beter aan gedaan zichzelf te verkopen als competente leider die dingen gedaan krijgt dan als Trump-zonder-de-bagage. Nikki Haley, de afgelopen weken bezig aan een opmars, liet na om de gevaren van Trump voor Amerika en de wereld te beschrijven. Op visie viel ze niet te betrappen. Een serieuze kandidaat moet wel iets neerzetten, zeker als ze een cult-leider tegenover zich vindt.

Beide uitdagers verlieten Iowa teleurgesteld. DeSantis werd tweede maar op te grote afstand om zijn campagne veel langer te rekken (een derde plek had direct het einde betekent). Nikki Haley leek op weg om DeSantis voorbij te streven en dan in New Hampshire volgende week Trump echt te kunnen bedreigen. De derde plek viel tegen. Haar momentum richting New Hampshire is beperkt. De gemiste kansen kunnen ze alleen zichzelf verwijten. Trump troefde de lafaards af, zoals hij de hele Republikeinse Partij voor schut heeft gezet.

Kijken we voorbij Iowa dan is het pijnlijk vast te stellen hoe leugens, lang genoeg herhaald, waarheden worden voor hen die ervoor open staan. De percentages Amerikanen die geloven dat Donald Trump de verkiezingen won, dat 6 januari door links of de FBI werd opgezet, of, in een andere versie, enkel een vakantietripje was van opgewonden burgers, zijn ronduit onthutsend. Dat Trump electoraal profiteert van de processen die tegen hem gevoerd worden, onderstreept dat zijn aanhangers de rechtsstaat niet vertrouwen.

In alle eerlijkheid moeten we onderkennen dat Trump-kiezers niet enkel zijn persoon aanbidden. Ze geloven ook dat de economie het onder Trump beter deed en dat de wereld respect had voor Amerika, al was het maar omdat Trump schrik inboezemde. Ze denken dat Poetin Oekraïne niet was binnengevallen als Trump president was gebleven en staan open voor zijn claim dat hij de oorlog in één dag zou beëindigen. Ze zeggen dat Trump geen nieuwe oorlogen begon, maar van Obama kun je hetzelfde zeggen. Geen van beiden kwam van Afghanistan af. Kijk wat er nu gebeurt: oorlog in Europa, oorlog in het Midden-Oosten, China die dreigt. Hadden we maar een sterke man.

Diep in de Amerikaanse psyche zit een gevoel van afkeer van de wereld die Amerika steeds maar weer meezuigt. Trumps America First, Amerika’s isolationisme heeft een lange traditie. Veel meer Amerikanen dan we zouden wensen delen Trumps afkeer van multilaterale arrangementen waarin Amerikaanse belangen gelijk oplopen met die van strategische partners. Vorige week nog hoorden we dat Trump in 2020 tegen Ursula von der Leyen had gezegd dat Europa niet op Amerikaanse hulp moest rekenen als het werd aangevallen. Waarom zou Amerika Oekraïne moeten helpen?

Trump speelt in op deze sentimenten en we moeten de kracht van de Trump-campagne niet onderschatten. Toch is zijn nominatie is nog lang niet zeker. In feite voert Trump campagne voor herverkiezing alsof hij zittend president is, en dan is vijftig procent in Iowa minder indrukwekkend. Trumps grote voordeel is dat het enige alternatief, Nikki Haley, voor de Trump-aanhang niet aantrekkelijk is. Een vrouw, dochter van Indiase immigranten, zal deze kiezers niet bij Trump weghalen. Gegeven de trouw van zijn aanhang, hangt Trumps nominatie hangt helemaal af van de rest van de Republikeinse kiezers. Als zij Trump willen afstoppen zullen ze massaal op moeten komen in de volgende voorverkiezingen tot en met Super Tuesday, 5 maart. Te beginnen met New Hampshire, volgende week. Die staat biedt de beste kans om Trump te laten struikelen, al was het maar omdat de vele onafhankelijken in die staat bij de Republikeinen kunnen stemmen.

Tot nu toe is de impact van mogelijke veroordelingen in de diverse rechtszaken tegen Trump nihil geweest, of eerder in Trumps voordeel. Dat kan veranderen als de processen daadwerkelijk beginnen en mensen zich toch ongemakkelijk gaan voelen bij wat ze horen en zien. De Republikeinse Partij is nu van Trump, lezen we. Dat is niet zo. Zijn trouwe basis is kleiner dan je zou denken en hij heeft zeer beperkt potentieel om daarbuiten kiezers te trekken. Voor de Republikeinen blijft het daarom ironisch: mét Trump wordt het lastig winnen in november 2024, met een andere kandidaat maken de Republikeinen een gerede kans alle onderdelen van het Amerikaanse systeem te veroveren. Als ze voor de macht kiezen is Trumps nominatie nog lang niet zeker.

Iowa, Trump en Haley en, helaas, de sukkelende Democraten

Iowa zit in de diepvries. Nou ja, dat zit het elke winter, je moet ervan houden, maar nu is het wel extra koud. Dat levert problemen op bij een caucus, een partijbijeenkomst waar je fysiek aanwezig moet zijn om je stem uit te brengen. Trump zou wensen dat ze in Iowa per post konden stemmen, want het laat zich aanzien dat hij wel eens meer last kon hebben van mensen die liever niet de deur uitgaan dan Haley.

Een aantal artikel de afgelopen week was verhelderend over wat gebeurt in Iowa, wat er gebeurt in de campagne. De cult aspecten van de Trump aanhang werden nog eens flink belicht, waarbij valt op te merken dat evangelische christenen wel erg bevattelijk zijn voor dit soort onzin. Misschien zit het al ingebakken in hun geloof dat je ze alles kunt wijsmaken. Mij klonk het nogal afgoderig in de oren om Trump als een soort Messiah te beschouwen en alle Jezus onzin eromheen klonk ronduit idioot. Blasfemie zouden ze dat vroeger op mijn katholieke lagere school genoemd hebben.

Maar feit is dat argumenten geen rol spelen bij mensen die de bijbel letterlijk interpreteren en, zoals Speaker Johnson in Washington (die, als de radicaal rechtse mafketels zichzelf serieus namen, zou moeten worden afgezet, net als zijn voorganger, de ruggegraaltoze Kevin McCarthy – die overigens in een interview in de FT zichzelf een geweldig succes achtte) geloven dat de wereld pakweg 6000 jaar geleden werd geschapen. Fundamentalisten al sinds jaar en dag dat ze niet serieus genomen worden en ze werden in het apen proces ook goed te kijk gezet, maar nu nemen ze wraak door de wraakzuchtige wortelrode pest te steunen. Enfin, water under the bridge, de geloofsgekte van Amerika is een oud verhaal.

Meer to the point, dat wil zeggen, verhelderender waren artikelen over de verschuiving van college educated Amerikanen. Zij schijnen nu meer in de markt om Trump te steunen dan ze vier en acht jaar geleden waren. De redenen ervoor zijn de redenen waarom Trump überhaupt een kans maakt: ze geloven dat de economie het fantastisch deed onder Trump (in werkelijkheid niet beter dan onder Obama, maar inderdaad, Biden had last van corona inflatie), dat de wereld respect had voor Trump en Amerika en dat Obama en Biden doetjes waren (de wereld was bang, inderdaad), dat Trump geen oorlogen was begonnen (Obama ook niet en Biden evenmin). Gevoelsargumenten maar dat maakt ze niet minder sterk. 

Immigratie als onderwerp is een loser voor Democraten. Niet per se vanwege standpunten maar simpelweg omdat Republikeinen er zo hard mogelijk in willen (niet ongelijk aan onze eigen haatzaaier). Een interessant artikel in de Washington Post verhaalt van een onderzoek dat laat zien dat de Democraten meer zijn opgeschoven in immigratiestandpunten dan Republikeinen. Mij waren de implicaties niet helemaal duidelijk, en omdat het artikel er niet over ging, negeerde het dat de Republikeinen onder kleine Bush in 2007 en onder leiding van McCain en Rubio in 2013 wetgeving voorstelden om eindelijk wat te regelen maar door hun eigen partij werden teruggefloten. Ook hier.

Een ander artikel betoogde dat de steun voor Trump na november 2022 aan het verwateren was maar dat de opstapeling van processen hem een levenslijn toewierp. Kan zijn, maar in een rechtsstaat zou dat geen verschil moeten maken. 

The Economist kwam vorige week met een keihard artikel tegen Joe Biden. Niet de president per se, maar de persoon die niet in staat is in te zien dat hij, het land en de wereld, erbij gebaat waren geweest als hij vorig jaar zichzelf een een-termijn president had gemaakt. Het artikel verwijt, terecht naar mijn smaak, de Democraten lafheid en lamlendigheid door dit te laten gebeuren. Ik roep het al twee jaar. De gevolgen zullen desastreus zijn. Als Trump kandidaat is en verliest, valt het land in geweld uiteen. Als Haley kandidaat is, zullen de Democraten verliezen en kunnen de Republikeinen met alle poltieke macht eindigen – ongestraft voor hun onverantwoord beleid de afgelopen acht tot twaalf jaar. By the way, dit is de tweede keer dat een Democraat rampen veroorzaakt door kandidaat te zijn terwijl dat onverstandig was: Hillary Clinton ging Biden voor. Als iemand de Trump ramp mogelijk heeft gemaakt (nb. niet veroorzaakt) dan is het deze serial-loser die na 2008 had moeten weten dat haar tijd geweest was.

In deze context moeten we het over 6 januari hebben en over de verkiezingsleugens van Trump. Wat de staatsgreep op 6 janauri 2021 betreft zijn veel Trump aanhangers en goedpraters (misschien alle) bereid om allerlei verontschuldigingen of alternatieve feiten te accepteren. Het was geprovoceerd door links, het was een kleine beweging van uiterst rechts, Trump had er niets mee te maken, het was een vakantiereisje voor Trump aanhangers etc. Wat de verkiezingen betreft heeft het gebrek aan weerwoord van serieuze Republikeinen (tja, vind die maar eens) ertoe geleid dat veel meer Amerikanen dan nodig is werkelijk massale fraude was, ook al is daarvoor geen enkel bewijs (zoals het goede samenzweringszeloten betaamt, bewijst het gebrek aan bewijs juist hoe intense slecht die fraudeurs waren). Dit is Trumps meest consistente boodschap (afgezien van racisme en haatzaaierij): verkiezingen die ik niet win zijn gestolen door de ander. Vertel het lang genoeg en ze geloven het. En denk niet dat Amerikanen de enige burgers zijn die openstaan voor dit soort manipulatie, onze haatzaaier, nu milders, weet er ook wel weg mee. Zie mijn eerdere blog

Beide partijen zijn laf en zonder daadkracht, kortom. Amerika zal nog door een diep dal moeten voordat het beter wordt – als er al beter worden inzit. Voor die tijd zal een groot deel van de westerse democratieën moeten omgaan met radicaal rechts, met meewerkende conservatieven en pruttelende Omtzicht types. 

Terug naar Iowa. Waar u op moet letten is of Trump de vijftig procent aantikt. Het zou wel eens kunnen dat hij daar (relatief ver) onder blijft en dan krijgen we een ander verhaal richting New Hampshire. Haley wordt tweede en DeSantis zijn we na Iowa kwijt. Good riddance. De spanning zit hem eigenlijk alleen in dat percentage van vijftig. Fingers crossed.

Gemiste kansen, Trump profiteert

Chris Christie heeft de handdoek in de ring gegooid. Helaas weer op de manier die hem kenmerkt: luidruchtig, arrogant en contrapructief. We zagen weer de man die trump in 2016 steunde. 

Christies vertrek zou Haley moeten helpen die binnen de marge staat om Trump in New Hampshire te laten struikelen. En dan zal inderdaad, zoals Christie zei, het hele bouwwerk in elkaar donderen. Zie ook mij op ed stuk in november. Helaas zei Christie bij zijn afscheid lullige dingen over zijn tegenstanders. Ik weet niet of het Haley schaadt, maar helpen doet het zeker niet. 

Het debat tussen DeSantis en Haley was een duo show, zonder dat Trump serieus onder handen werd genomen. Hij zat lekker bij Fox om soft ball vragen te beantwoorden. DeSantis en Haley deden net of de ander het grootste gevaar was voor Amerika. Opnieuw een gemiste kans, zoals ze elk debat kansen lieten lopen om zichzelf serieus te positioneren.

Dat gezegd zijnde is de timing van Haley buitengewoon goed. Ze piekt percies op tijd voor New Hampshire. Iowa zal ze niet winnen, maar de combi van DeSantis en Haley kan Trump misschien onder de vijftig procent houden, al reken ik daar niet op met al die gelovige nutcases in die staat.

New Hamphsire gaat beslissen of er een serieuze uitdager komt voor Trump. DeSantis zal volgende week zich terugtrekken na een falende campagne die een man met bijzonder vervelende eigenschappen niet als kandidaat neer kon zetten. Zover, geheel voorzien. Ik schreef het al de week na de verkiezingen in november 2022 toen DeSantis ineens de favoriet van de media werd. Vergeet niet dat in New Hampshire onafhankelijk geregistreerde kiezers mogen beslissen bij welke partij ze gaan stemmen. Reken er maar op dat veel Democraten, die helaas niets te kiezen hebben, bij de Republikeinen gaan kijken om Trump pootje te haken. Een verrassing hangt in de lucht.

South Carolina, de volgende staat, zou goed terrein moeten zijn voor Haley. Zij was er gouverneur en wist redelijk met het racisme van de staat om te gaan (dertig procent van de bewoners is zwart, en SC heeft een reputatie van racisme die teruggaat tot het initiatief dat de staat nam tot de burgeroorlog). Maar niemand is beter in het appeleren aan dat onderhuidse racisme en zuidelijke verongelijktheid dan de psycho zelf. 

Het kan zomaar voorbij zijn en dan moeten we vertrouwen op Liz Cheney met een derde partij campagne om de staatsgreeppleger te stoppen. Zoveel gemiste kansen. Zoveel risico op de slechtste uitkomst mogelijk.

Je kunt iedereen alles wijsmaken

Drie van de tien Republikeinen geloven dat de FBI 6 januari heeft opgezet en uitgevoerd. Twee derde van de Republikeinen gelooft dat Donald Trump de verkiezingen van 2020 heeft gewonnen. Zowat alle evangelische kiezers in Amerika geloven dat God Trump heeft gezonden en hij is niet te beroerd om dat te herhalen. Een kwart van de Nederlanders gelooft dat Geert Wilders na twintig jaar schreeuwen, roepen en haatzaaien niet meent wat hij zegt en wat hij in zijn programma heeft staan. Je kunt iedereen alles wijsmaken.

De haatzaaier staat op de nominatie om premier van Nederland te worden, de aartsleugenaar en couppleger om ongehinderd naar de Republikeinse nominatie op te stomen. Het vergt medewerking van mensen die niet in bovenstaande leugens geloven maar ze niet tegenspreken of zich ertegen verzetten. Meebewegende types zoals Pieter Omtzigt en de leiding van de VVD. De hele politieke vertegenwoordiging van de Republikeinse Partij. 

Je hoeft niet naar Trumps Hitler taal te verwijzen om overeenkomsten te zien met die andere dictator die via democratische middelen aan de macht kwam en vervolgens de democratie afschafte. Ik heb nog niet de moed opgegeven dat Trump in Iowa of New Hampshire de eerste schade oploopt en Joe Biden liet gisteren in de 6 januari herdenking zien dat er nog leven in hem zit.

En het is aangenaam om te zien dat het Supreme Court, vol met aanhangers van ‘original interpretation’, die vinden dat een wet letterlijk gelezen moet worden en geïnterpreteerd met wat de indieners ervan indertijd zeiden, zal moeten oordelen of Trump al of niet op het stembiljet mag. Als ze zich aan hun eigen normen houden, betekent dit dat ze Trump van het stembiljet moeten weren. Zoals een mooi onderzoek van ABC News liet zien, is het ambt van president wel degelijk genoemd bij de behandeling van het Veertiende Amendement. Was 6 januari geen insurrection – zou het Supreme Court zich wagen aan de feiten rondom een zaak? Ik verwijs naar de top labbekak van de Republikeinen in de Senaat, de superbejaarde Mitch McConnell, die op 7 januari sprak over een ‘insurrection’.

Wat we zien is stug volgehouden leugens een niveau van waarheid krijgen en een eigen leven gaan leiden. Dat komt door Trump maar niet door Trump alleen. De Republikeinse Partij, een enkeling uitgezonderd, zoals Liz Cheney, heeft geen kik gegeven om deze leugens terug te dringen. De Republikeinse Partij heeft de democratie opgegeven. Onze les: leugens moet je direct, hard en eindeloos bestrijden.

Trump 2.0 wordt een heel ander verhaal dan de chaos van Trump 1.0. Er ligt een dik pak plannen klaar om de overheid totaal te politiseren, om het ministerie van justitie te gebruiken om rekeningen te vereffenen, om het Pentagon naar Trumps pijpen te laten dansen. Laten we er geen doekjes om winden: als Trump opnieuw president wordt, is dat een dodelijk klap voor democratie in de wereld. 

De verheffing van Geert Wilders tot leider van ‘dit prachtig land’ past niet in die categorie. Niet omdat Wilders zo fijn is en afstand heeft genomen van twintig jaar haatzaaien maar gewoon omdat Nederland niet meetelt in de wereld. De Pieter Omtzigten van deze wereld vertellen een mooi verhaal maar als het op principiële stellingnames aankomt, gaan ze snel door pomp. Dat kabinet, dat komt er wel. 

Nog een gelukkig 2024 toegewenst. Het zal niet meevallen.

Terrorisme werkt

In de NRC 28 december 2023, in de Standaard 2 januari 2024

Terrorisme werkt. Zoals Osama Bin Laden in 2001 de wereld veranderde met een gedurfde aanval op Amerika, zo heeft Hamas dat in 2023 gedaan met zijn aanval op Israël. In beide gevallen ging het om meer dan enkel concrete gebeurtenissen, het ging om gebaren. In beide gevallen was er sprake van langlopende conflicten die werden ontkend of genegeerd. In beide gevallen waren er alarmsignalen die terzijde geschoven werden door incompetente, machtsbeluste politici met foute drijfveren. In beide gevallen was de reactie belangrijker dan het terrorisme zelf.

De schok van 9/11 verleidde Amerika tot twee langdurige oorlogen die niet alleen ellende brachten naar de twee landen waar het om ging, Afghanistan en Irak, maar die ook Amerika zelf ontwrichtten. Of Bin Laden het precies zo bedoeld had, is niet relevant. Hij wilde een overreactie en kon er redelijk vast op vertrouwen dat die er zou komen. Het resultaat: lange rijen voor security op het vliegveld, dreigingsniveaus, in Amerika een nieuw opgetuigd ministerie voor Homeland Security, met nu meer dan 200.000 werknemers. 9/11 was de aanleiding voor het later door Edward Snowden onthulde afluisteren van burgers, en het heeft een militarisering van de samenleving meegebracht. Amerika martelde en gebruikte dark sites. Soldaten, slecht opgeleid in het diepe gegooid, misdroegen zich. Een aura verdween: het aura van Amerika als voorbeeld.

We zagen de herverkiezing van George W. Bush, een mislukte president maar leider in oorlogstijd. Een oorlog tegen terrorisme, niet meer en niet minder. Wie verslagen moest worden en wanneer de overwinning daar was, bleef onduidelijk. En wie niet voor Amerika was, was tegen. De schade is enorm. Ik zou zeggen dat Bin Laden vooralsnog de meest invloedrijke persoon van de 21ste eeuw is.

Hamas gebruikt hetzelfde handboek. Een terreurdaad die zodanig wreed en moreel onthecht is dat de woede erover leidt tot ondoordacht handelen, puur uit wraakzucht of uit de onrealistische wens om de terroristen en hun organisatie te straffen en voorgoed te doen verdwijnen. De Hamas-leiders moeten versteld staan van hun succes. Israël reageerde zoals gehoopt: met extreem geweld waarvan vooral de burgers in de gebieden die Israël controleert (of bezet houdt, zoals de Westelijke Jordaanoever) het slachtoffer worden. Een competitie welk geweld misselijkmakender is, heeft geen winnaar. Israëls lijden is niet dieper dan dat van de Palestijnen, dat van de Palestijnen niet dieper dan dat van Israël. Hamas geeft er niets om: het resultaat laat zien dat hun terrorisme werkt.

Israël staat ineens naakt in de wereld. De steun voor alles wat het land doet of niet doet – toch al tanende sinds deTweede Intifada eind jaren negentig – blijkt allesbehalve vanzelfsprekend. Netanyahu, het slechtste dat Israël ooit is overkomen (fout woord, want hij werd toch mooi iedere keer gekozen, zoals ook Bush werd herkozen), wordt breed beschouwd als een zelfzuchtige, kortzichtige en machtsbeluste politicus zonder moreel kompas. Maar helaas: dit is Netanyahu’s Israël.

Hamas had niet voorzien, in elk geval niet in deze mate, dat de Palestijnse zaak, decennia ondergeschoven en genegeerd, nu ineens sympathie ontmoet. Soms naïeve sympathie, maar wel degelijk sympathie. De Arabische dictaturen die bijna een deal hadden met Netanyahu om de Palestijnen in de uitverkoop te doen, proberen de schade te beperken. Iran wrijft zich in de handen. Het land hoeft niets te doen om van het Midden-Oosten weer een kruitvat te maken. Poetin geniet. Xi ziet toe.

De Amerikaanse onvoorwaardelijke steun aan Israël, stug volgehouden door Joe Biden, was wel voorzien. Maar die steun wankelt niet alleen, Bidens starre pro-Israël-positie gaat hem stemmen kosten, misschien zelfs de herverkiezing. Hamas helpt Donald Trump aan de macht te komen. Onvoorzien was ook dat de golf van kritiek op al of niet vermeend anti-semitisme en een woke reactie op vermeende Palestijnse sympathie leidt tot binnenlandse verdeeldheid. En dat zielloze politici als Elise Stepanek, nummer vier in het Republikeinse Huis, politieke spelletjes spelen met de presidenten van grote universiteiten, en daarmee de anti-intellectualistische campagne van de Republikeinen verder opstuwen. Het succes van Hamas is dat deze tegenstellingen, niet alleen in Amerika maar wereldwijd, nu open en bloot worden uitgevochten en gevolgen hebben. Die doos van Pandora is voorlopig nog niet gesloten.

Ik had ondertussen alweer weken geleden een discussie waarin ik me afvroeg wat de ontwikkeling zou zijn geweest als Israël na de moordpartij een manier had gevonden om te rouwen, om na te denken, zonder in wraak te vervallen. Houd me ten goede, ik weet niet hoe, maar alles wat minder destructief was geweest dan wat we nu zien had kunnen werken. Nu moet het drama zich volledig ontrollen.

En een drama is het – een ware Griekse tragedie. Wat de goden gaven aan Israël, een land om zich veilig te voelen, is door eigen onvolkomenheden precies het omgekeerde geworden: een gebied waar permanente onveiligheid heerst. Het land is er niet in geslaagd om een modus te vinden voor vreedzaam overleven, ook niet – zelfs niet – toen het oppermachtig was. De meest op vrede gerichte premier, Rabin, werd door een Israëlische terrorist vermoord – ook hier met de beoogde gevolgen. Netanyahu riep steeds dat hij niemand had om mee te praten, nadat hij alle praatkanalen had geblokkeerd. Hij stuurde de bloedhonden de Westelijke Jordaanoever op. Het is geen geval van de schuld bij het slachtoffer leggen als je vaststelt dat er andere opties waren sinds 1967.

Nu zijn de opties beperkt en de vooruitzichten slecht, zowel voor Israëliërs als voor Palestijnen. Maar de wereld heeft er nota van genomen. Zo werkt terrorisme.



Oh ja zegt Nikki Haley nu, misschien ging de burgeroorlog toch over slavernij

Nikki Haley, de aanstaande Republikeinse presidentskandidaat, kreeg in New Hampshire, waar ze op doorbreken staat, een eenvoudige vraag. Wat was de oorzaak van de burgeroorlog, wilde een vragensteller weten. Haley was verrast door de vraag, moest duidelijk diep in haar geheugen graven en kwam met boiler plate nonsens als antwoord. Moeiljke vraag, vond ze.

Maar daar drong zich de vaste riedel op: ‘de burgeroorlog ging over hoe openbaar bestuur gerund moest worden, de vrijheden van mensen en wat ze wel en niet konden doen.’ ‘Ik denk dat het altijd gaat over de rol van de overheid en wat de rechten van de mensen zijn’, voegde ze toe. ‘En ik zal altijd achter het feit staan dat ik denk dat de overheid bedoeld was om de rechten en vrijheden van mensen te verzekeren. Het was nooit bedoeld om alles voor iedereen te zijn. De overheid vertelt je niet hoe je je leven moeten leiden. Ze hoeven je niet te vertellen wat je wel en niet kunt doen. Ze hoeven geen deel te zijn van je leven.’ Republikeinse riedels.

De vragensteller sprak zijn verbazing uit dat je anno 2023 die vraag kunt beantwoorden zonder slavernij te noemen. ‘Wat wilt u dat ik zeg over slavernij’, zei Haley. De man antwoordde: ‘U hebt mijn vraag beantwoord, dank u’.

Zeker, het was een hinderlaag. De man die deze vraag stelde had Haley een even nietszeggend antwoord horen geven op die burgeroorlog vraag in South Carolina (de geboorteplaats van de burgeroorlog en de ergste slavernijstaat van allemaal). Hij wilde even on the record hebben dat Haley hier kolen en geiten aan het sparen was op de meest onbetamelijke manier. Ze heeft er een gewoonte van gemaakt. In 2010, toen Haley in South Carolina kandidaat gouverneur was, zei ze dat de burgeroorlog ging tussen ’traditie en verandering’. 

De kritiek op Haley liet natuurlijk niet lang op zich wachten. En misschien blijkt hier dat ze inderdaad een bird brain heeft, zoals de psycho die ze wil verslaan steeds roept. Want hoe kun je over de burgeroorlog praten zonder over slavernij te praten?

Dat kan als je vastzit in het stramien van staatsrechten, vermeende vrijheid en een onderdrukkende overheid die jou, burgers in zuidelijke staten, vertelt wat je moet doen. Het is een klassiek Republikeins spel sinds Richard Nixons Southern Strategy opzette om de zuidelijke racisten op te pikken als kiezers. Zelfs de heilige Ronald Reagan speelde deze dog whistle kaart door in 1980 zijn campagne te beginnen in Mississippi, vlakbij de plaats waar in 1964 drie activisten voor burgerrechten door de lokale racisten waren vermoord. Reagans speech ging over staatsrechten en over die overheid die de vijand is van de vrijheidslievende onderdrukkende burger (de attorney general van Texas is iemand die hetzelfde gedachtengoed aanhangt).

Dit is geen foutje van Haley, al loopt ze zich nu het vuur uit de sloffen om te erkennen dat slavernij een moreel onderwerp was en dat de burgeroorlog daarover ging. Geen foutje want Haley denkt als een Republikeinse zuiderling en dat betekent dat ze onderwerpen die zwarte burgers aangaan het liefst vermijdt of afdoet als onbelangrijk. Ron DeSantis, haar concurrent en evenknie in racistisch beleid, zat er bovenop. De racist in chief, Donald Trump, heeft nog niet van zich laten horen. 

Gaat het Haley schaden? Niet bij de Republikeinen, denk ik, maar het doet je afvragen hoe ze in staat is met de druk om te gaan van een echte campagne. En reken er maar op dat de Biden campagne de opname van die vraag en haar stupide antwoord zal gebruiken in de landelijke campagne. Biden kan, schijnt het, weinig enthousiasme losmaken bij zwarte kiezers. Haley heeft hem net een handje geholpen die kiezers naar de stembus te krijgen.

Hoe kan dit onderwerp, 160 jaar na het begin van de burgeroorlog, nog voor opschudding zorgen, vraag u zich af? Het is helaas een markering van de staat van de Amerikaanse samenleving, waarin een deel van de kiezers zich niet bewust is van de geschiedenis van hun land. Wat zeg ik, de man die twee immigranten als echtgenoot had, roept nu dat immigranten ‘het bloed van het land vergiftigen’ en dat had hij echt niet in Mein Kampf gelezen. Hoeveel Amerikanen hebben ook al weer roots in immigratie? Oh ja, 88 procent van de Amerikanen geeft desgevraagd een etnische of raciale achtergrond aan van zijn of haar familie.

Telegraaf bagger van Hoogland

Eigenlijk moet je aan de Telegraaf bagger geen aandacht besteden. Maar Rob Hoogland, die zich voordoet als een goedmoedige observeerder met een kwinkslag hier en een kwinkslag daar, is van een dermate laag bij de gronds soort, dat je het aan de kaak moet stellen. Misschien is het overbodig, maar we kunnen concluderen dat de wakkere krant geen grenzen kant. Nou ja, dat hadden we tijdens de campagne al gezien in het eindeloos afzeiken van Frans Timmermans.

Maar vrouwen, dat is een probleem voor de Telegraaf, en vooral voor kleine Rob. Die houdt niet van krachtige vrouwen. Ze moeten zich gedeisd houden maar verder vormen vrouwen een fijn onderwerp als je eens een dag (veel dagen) geen idee hebt waarover te schrijven. Dagje geen inspiratie, hop, Kaag en Halsema zijn altijd goed voor een sneer. 

De heer Hoogland is de uitvinder van de term ‘het Kaagmens’. Als iets deze man zou diskwalificeren van omgang met de beschaafde wereld dan is dat het wel. In zijn ‘afscheid’ van Sigrid Kaag (wat zal hij haar missen) maakt hij nog maar eens een misselijke ‘grap’ over Kaag die de Nederlandse industrie in Gaza zal helpen met tunnels bouwen.

Ik dacht ooit dat er een bodem zat in de Telegraaf bagger. Ik had beter moeten weten. Een krant die Leon de Winter emplooi biedt en Rob Hoogland als zijn dierbare columnist beschouwt is door die bodem heen gezakt. Aan de andere kant, als de haatzaaier nu de grootste eenmanspartij van Nederland leidt en mogelijk premier wordt, is het misschien wel ‘normaal’ dat deze baggerkrant de grootste van Nederland is.

Twee geweldige boeken over herinnering: Red Memory en Beyond the Wall

Beyond the Wall. East Germany, 1949-1990 door Katja Hoyer. 475 pag’s. ISBN 9780241633502

Beyond the Wall

Red Memory. Living, Remembering and Forgetting China’s Cultural Revolution door Tania Branigan. 284 pag’s. ISAN 9781783352654

Red Memory

Deze twee boeken lijken weinig gemeen te hebben. Beyond the Wall is een serieuze geschiedenis van de DDR, van Oost-Duitsland, geschreven door Katja Hoyer. Red Memory een journalistiek onderzoek naar de Culturele Revolutie in China door Tania Branigan, voormalig correspondente van The Guardian. Maar behalve dat beide boeken superb geschreven zijn en een genot om te lezen, behandelen ze hetzelfde onderwerp: hoe herinneren mensen zich redelijk recente geschiedenis.

Beyond the Wall begint met een pijnlijk verhaal: hoe de communisten die Hitlers Duitsland in de jaren dertig ontvluchtten, in de Sovjet Unie het slachtoffer werden van Duitsland paranoia van Stalin en in het gevang geraakten of simpelweg werden afgemaakt in Stalins ‘zuiveringen’. De Duitsers die resteerden hadden de modus operandi van Stalins Sovjet-Unie volledig geïncorporeerd. Ze hadden collega’s en vrienden verraden om te overleven. Een groep van tien, onder leiding van Ulbricht, werd meteen na de Russische overwinning in het oosten van Duitsland, erheen gestuurd om een soort van bestuursstructuur op te zetten. De burgers, murw gebeukt door eerste Hitlers oorlog en daarna de Russische moorden en verkrachtingen, verwelkomden stabiliteit. Intellectuelen en academici werden afgevoerd naar Moskou om daar de Sovjets te helpen. Hoyer schrijft over de jongeren die in de Hitler Jugend hadden gezeten en dezelfde verkennersgeest vonden in de jeugdorganisatie die Ulbricht opzette.

De herinnering aan die terreur maakte veel verdraagbaar. Tot in 1953 de arbeiders van dit alternatieve Duitsland in opstand kwamen. De door Honecker doorgevoerde hervormingen, meer gericht op consumentisme, maakten van de DDR in de jaren zestig een soort stilstaand water waarin tevredenheid met wat bestond het motto was. De muur stabiliseerde iets dat op de lange termijn niet stabiliseerbaar was, de stalinisten die de DDR runden bleken te fantasieloos om hun arbeidersparadijs overeind te houden. Oorspronkelijk wilde Stalin de optie om een neutraal ongedeeld Duitsland te krijgen openhouden, vandaar dat de eerste grondwet van Oost-Duitsland het daarover had. Maar niet in het minst door de manier waarop West-Duitsland zich liet opslokken (niet zonder meegaandheid) door het Koude Oorlogs westen moesten zelfs Stalin en zeker zonder opvolgers onderkennen dat dit geen optie meer was. Daardoor werd het land steeds meer in een isolement gedrukt – ook binnen het Soviet-imperium.

Het valt te begrijpen dat mensen die in 1989 vanuit de DDR zo in het verenigd Duitsland werden gegooid (dat zijn eigen problemen had en heeft met het verwerken van oorlogsschuld en de onvolledige denazificering) enigszins nostalgisch waren naar een samenleving waarin hun huis, baan en primaire leefomstandigheden gegarandeerd waren. Ik las er eerder een geweldig boek over: The House by the Lake van Thomas Harding.

Een paar maanden geleden bezocht ik het DDR museum in Berlijn. Dat geeft in beeld en geluid het verhaal van de DDR, maar naar mijn gevoel op een wat afstandelijke manier, dat wil zeggen als een raar fenomeen dat je kunt bekijken zonder je erin te verdiepen. Beyond the Wall laat je meeleven en daardoor beter begrijpen wat er gebeurde, waarom de integratie van beide Duitslanden onvolkomen was en zal blijven, en waarom Oost-Duitsland nu een hotbed is van radicaal rechts. Ik moest vaak denken aan de manier waarop die DDR ook door het westen werd weggezet, om de een of andere reden drong mij steeds ‘Ien van de muur’ op, de kreet die aan PvdA voorzitster Ien van den Heuvel werd toegeschreven. Het was Jan Nagel, intrigent extraordinair die na een bezoek aan de DDR in 1974 de muur ‘historisch juist’ noemde. Dit boek lezend kan ik begrijpen waarom hij het zei.

Ook Red Memory is het verhaal van herinneringen, en ook een verhaal van een totalitair systeem dat zijn eigen bevolking terroriseert. De aanloop naar de Culturele Revolutie was Mao’s Grote Hongersnood, goed voor 45 miljoen doden. Om zijn eigen verantwoordelijkheid te ontlopen en mogelijke troonpretendenten te blokkeren, begon Mao de volgende oorlog tegen zijn eigen volk. De Chinese geschiedenis heeft geen gebrek aan donkere periodes en chaos, maar de Culturele Revolutie, durend van 1966 tot 1976, waarin een deel van het land tegen de rest werd opgezet, kinderen tegen ouders, studenten tegen docenten, vrienden tegen elkaar, was uniek in zijn afzichtelijkheid. Ouders, vrienden, dorpsgenoten die met een bord om werden beschuldigd van verraad, met verf werden besmeurd of simpelweg doodgeknuppeld.

De voormalig correspondente van de Guardian, Tania Branigan, vertelt het verhaal van de vreemde nostalgie naar de Culturele Revolutie die in de jaren negentig ontstond. Ze legt de nog steeds bestaande kloof bloot tussen mensen die het een nachtmerrie vonden en mensen die een socialistisch utopia dachten te leven. Branigan laat zien hoe belangrijk het is dat je de taal spreekt en het land en cultuur goed genoeg kent om contacten te kunnen leggen en de juiste vragen aan de juiste personen te kunnen stellen. Het is hogeschool journalistiek.

Branigan praat met slachtoffers, de mensen die in elkaar werden geslagen voor ‘misdaden’ of hun ‘bourgeois kleding’ of misschien het spreken van een andere taal. Ze praat ook met de revolutionairen, in het begin vaak tieners en studenten, die herinneringen hebben aan een soort bevrijding in die jaren (een gevoel dat iets doet denken aan nostalgie van mijn generatie naar de hippiejaren, al waren die van een andere orde). Honderdduizenden jongeren reisden gratis het hele land door (de ‘Great Linkup’) en zagen China veranderen onder hun handen. Ze dachten inderdaad de heilstaat te brengen. En zoals dat gaat, na een jaar twee hadden ze er wel genoeg van en vond de samenleving dat het ook wel wat minder kon, al duurde het nog jaren voordat Mao uitgeraasd was.

Sommige van de geweldplegers nemen nog steeds niet de verantwoordelijkheid. Pijnlijk zijn de gesprekken met een man die Zhang Honging heet, die zijn moeder heeft verraden, wetend dat hij daarmee een doodvonnis tekende. Hij voelt spijt maar geeft nog steeds zijn moeder de schuld van haar eigen lot. Branigan geeft een mooi (nou ja) beeld hoe mensen met herinnering omgaan. Ik zag het tot nu enkel zo intens in fictie, bijvoorbeeld in Do Not Say We Have Nothing van Madeleine Thien.

Al doende en meer geconcentreerd tegen het einde van dit geweldige boek geeft Branigan een analyse van de manier waarop het huidige regime van Xi die als een fake-Mao in veel opzichten de Culturele Revolutie imiteert. De trend van terugkeer naar een gedreven Maoistisch activisme was ingezet door de inmiddels vergeten Bo Xilai, die tot 2012 de stad Chongqing runde en gold als concurrent van Xi. Bo probeerde een ideologie van ‘singing Red’ aan de man te brengen en ‘smashing back’ (georganiseerde criminaliteit). Het regime maakte korte metten met hem, maar Xi heeft een persoonlijkheidscultus geschapen die doet denken aan die rondom Mao.

Branigan beëindigde haar correspondentschap in 2015, toen nog niet helemaal duidelijk was hoe ver Xi daarin zou gaan. Inmiddels weten we wat Xi ambieert en het lijkt ongemakkelijk op wat Mao wilde en deed. Een ander boek, dat ik echter nog niet heb gelezen, Sparks van Ian Johnson, gaat over een ondergrondcultuur van geschiedschrijving die wil voorkomen dat Xi en zijn bende bepaalt wat mensen nog weten. Deze groep probeert Xi’s ban op ‘historisch nihilisme’ te breken. Goed dat Branigan deze verhalen vastlegde.

Terugkomend op wat beide boeken verbindt: geheugen, collectief geheugen, is een manipuleerbaar monster, zeker maar niet alleen in een autoritaire samenleving waar de vrijheid om zelf informatie tot je te nemen is beperkt. China vergeet liefst de misdaden en de tientallen miljoenen doden die Mao meebracht, heeft inmiddels Tiananmen square al gewist uit het geheugen. Interessant is dat de Duitse pers Hoyers boek massaal afkraakte, haar verwijtend dat ze naïeve, oppervlakkige herinneringen optekent als een geschiedenis. Laat u daardoor niet afschrikken, dat afkraken is ook een vorm van herinneringen wegdrukken en die zijn voor Duitsland niet altijd even plezierig.