Door Ralph Panhuyzen

Het schijnt even in de lucht te hebben gehangen: samenwerking tussen Paul McCartney en Brian Wilson. Maar volgens zeggen voelt de voormalige Beach Boy zich niet comfortabel in een dergelijk teamverband. Jammer, want zowel McCartney (18 juni 1942) als de nagenoeg even oude Wilson (20 juni 1942) zijn gewend samen te werken met andere coryfeeën en hebben zelfs hun carrière tot op zekere hoogte kunnen voortzetten door coproducties. Het was de oud-Beatle die bij Brian Wilson’s inhuldiging in de Rock & Roll Hall of Fame liet weten dat Brian’s werk een belangrijke inspiratiebron is geweest. Met name Pet Sounds uit 1966 met de evergreens Sloop John B., God Only Knows en Wouldn’t It Be Nice beschouwt hij als een belangrijke motivatie voor het een jaar later verschenen Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Intrigerend is de vraag wat de Beach Boys teweeg zouden hebben gebracht als zij over vergelijkbare synergie hadden kunnen beschikken als de Beatles.

In 1961 besloten de broers Brian, Dennis (1944) en Carl (1946) tezamen met hun neef Mike Love (1941) een bandje te beginnen, dat korte tijd later werd aangevuld met Brian’s schoolvriendje Alan Jardine (1942). Belangrijkste inspiratiebronnen: de surf rage, de Rock & Roll en de ‘close harmony’ van de Four Freshmen. Aanvankelijk gehandicapt vanwege de bemoeizucht van vader Murry maar al spoedig zelfstandig begon Brian, beïnvloed door de productietechniek van Phil Spector, te werken aan steeds complexere meerstemmige composities. Dit resulteerde in albums die weliswaar grote muzikale vooruitgang lieten zien, maar die niet het commerciële succes waren waarop Brian had gehoopt. De Beach Boys werden rap als passé beschouwd vergeleken met de nieuwe lichting musici als Bob Dylan, de Byrds en natuurlijk de Beatles die in 1964 aan de letterlijk op te vatten ‘British invasion’ begonnen van de Amerikaanse platenmarkt.

Terugkijkend heeft hun populariteit als Amerika’s nummer één band dan ook niet lang geduurd. De in 1966 uitgebrachte singleGood Vibrations was hun laatste solide nummer één hit (afgezien van het in 1988 uit de lucht gevallen Kokomo). Hoe bedreven groepslid en tekstschrijver Mike Love ook was, als artiest was hij niet te vergelijken met John Lennon. Waar Brian in de beginjaren nagenoeg in zijn eentje zwoegde aan het repertoire (eind 1964 stopte hij zelfs met optredens), vormden Lennon en McCartney, aangevuld met de onschatbare arrangeurskwaliteiten van ‘vijfde Beatle’ George Martin, een hecht team. Dat hun toenmalige platenmaatschappij Capitol Records niet goed raad wist met de opgave hoe de Beach Boys te promoten, hielp uiteraard ook niet. Terwijl tweede helft jaren zestig bands als Jefferson Airplane, de Doors en de Rolling Stones de trend bepaalden, bleven de Beach Boys melodieuze popsongs maken. Voornamelijk om in de beslotenheid van de tienerkamer naar te luisteren.

Niettemin wordt in retrospectief het werk dat ze tussen 1966 en 1973 hebben gemaakt als hun belangrijkste muzikale nalatenschap gezien. Vooral buiten Amerika. In die periode zag een verscheidenheid aan LP’s het licht waaruit de artistieke progressie overduidelijk bleek. Holland (1973) opgenomen in Baambrugge vormde het eindstation van een ontwikkeling dat mede als gevolg van Brian’s depressieve buien en drugsgebruik op een dood spoor terecht was gekomen. Carl had toen al veel van de productietaken naar zich toe getrokken.

In iets meer dan tien jaar tijd had de band zich opgewerkt van de tekstuele niemendalletjes over hot rods en surfing tot aan de poëtische pennevruchten en het hardere rockgeluid waar oud-diskjockey Jack Rieley en de Zuidafrikaanse muzikanten Ricky Fataar en Blondie Chaplin mede hun stempel op hebben gedrukt. Na het vertrek van dit drietal begonnen de overgebleven leden als tour band steeds zwaarder te leunen op hun eerder werk. Het verkoopsucces van compilaties van hun oude hits, Endless Summer (1974) en 20 Golden Greats (1976), was koren op de molen. Het in 1977 uitgekomen Love You kan worden beschouwd als hun laatste coherente plaat.

Frustratie over de richting die zij waren ingeslagen, zal zeker hebben bijgedragen aan de vroegtijdige dood van broer Dennis in 1983. Ironisch genoeg de enige surfer in de groep en een verwoed zeezeiler sprong hij in een dronken bui overboord en verdronk terstond. Het moet triest zijn voor de bandleden dat zij in de loop der tijd waren aangewezen op het spelen op bazaars, braderieën en soortgelijke evenementen. Hun nieuwe albums verkochten slecht in de platenwinkels. Dit, in groot contrast met de Beatles. Verslagen op eigen bodem nota bene.

De Beach Boys reflecteren op een curieuze manier veertig jaar Amerikaanse geschiedenis. Brian heeft wel eens gezegd dat zijn muzikale inspiratie gezocht moet worden in de vijftiger jaren toen vadertje Eisenhower waakte over pais en vree in maatschappij en politiek. Het leven van een Californische adolescent draaide om naar het strand gaan, in een convertible meisjes oppikken en Be True To Your School. Toen de band hun eerste hitjes scoorden, had John F. Kennedy zich net genesteld in het Witte Huis en was Vietnam niet meer dan een onbestemde plek aan de horizon. Een snelle omwenteling volgde. De tijd dat de Beach Boys tot wasdom kwamen, werd de Amerikaanse samenleving verscheurd door rassenonlusten, gebeurtenissen als de dood van de Kennedy-broers en Martin Luther King en de anti-oorlogsbeweging. Hun samenzang bleef echter een impliciete verwijzing naar een harmonischer verleden. Brian’s falsetto had meer weg van het gekweel van een koorknaap dan van een puber die grenzen wilde aftasten, barricades wilde slechten.

Richard Nixon zat al twee jaar in het Witte Huis toen de groep alsnog opteerde voor een minder introspectieve benadering. Onder invloed van Jack Rieley poogde met name uitgesproken dienstweigeraar Carl Wilson thematisch aansluiting te vinden bij wat er leefde onder zijn generatiegenoten. Met opmerkelijke songs als resultaat. Don’t Go Near The Water had milieuvervuiling als onderwerp. Student Demonstration Timeging over wat was voorgevallen op Kent State University (reservisten schoten er vier studenten dood). En Trader stelde het (neo)kolonialisme van het Westen aan de kaak. Brian Wilson was er niet gelukkig mee.

Tweede helft jaren zeventig had Amerika Watergate en Vietnam inmiddels achter de rug. De Beach Boys besloten terug te gaan naar waar ze voorlaatst muzikaal bivakkeerden. Nostalgie als vrijbrief voor een trefzeker dementeringsproces. Maatschappelijk gezien moest de groep het herenigde Amerika symboliseren, artistiek beschouwd stelde zij nog maar gênant weinig voor. Eén van de optredens die mij nog voor de geest staat, is hun amechtig klinkende vertolking van Their Hearts Were Full Of Spring op het herverkiezingsfeest van de hoogbejaarde Republikeinse president Ronald Reagan. De natie was dan misschien intern verzoend, in de band ontstond een scheuring als nooit tevoren. Er was onenigheid over auteursrechten en over het feit dat Brian onder sterke invloed stond van zijn psychiater Eugene Landy. Ook tussen de overige bandleden boterde het niet. Dieptepunt in de relatie was toen Dennis Wilson besloot te trouwen met Mike Love’s buitenechtelijke dochter Shawn.

De Beach Boys werkten door hun voortbestaan als ‘oldies’band de trivialisering van hun artistieke nalatenschap in de hand. Wie begin jaren tachtig had gehoopt op muzische hoogstandjes met taalvirtuoos Van Dyke Parks (co-auteur van o.m. Heroes And Villains) of een onder Carl’s regie contemporainer rockgeluid, was op slag een illusie armer. In 1988 bracht Brian moe van het gezever met de boys zijn eerste soloplaat uit waarbij hij alle zangpartijen voor zijn rekening nam. Een product waar afgezien van Brian’s vintage smeedkunst op het epische Rio Grandeniemand echt wakker van lag. Pas met de dood van Carl die in 1998 stierf aan kanker, hield de groep als collectief op te bestaan. Achtentwintig jaar nadat de Beatles er de brui aan gaven. Inmiddels touren de overgebleven leden ieder met hun eigen gevolg door Amerika. Mike Love met Bruce Johnston, Brian met een symfonie orkest, en Alan Jardine onder meer vergezeld door Brian’s dochters Wendy en Carny. Een tumultueuze periode lijkt hiermee afgesloten.

Wat Brian Wilson betreft laat ik de herinnering liever voor wat zij is: aan een ‘moderne’ Cole Porter die een uiterst markant repertoire in de studio heeft voortgebracht. En vernieuwing. Pet Sounds uit 1966 wordt als het eerste echte conceptalbum gezien, dat wil zeggen een productie met een vooropgezet thema of patroon. Sterker: het toonaangevende Britse muziekblad Mojo noemde een aantal jaar geleden dit album het belangrijkste werk in de historie van de popmuziek. Een tikje overdreven. In de Don Was documentaire uit 1994 vertelde Brian dat Rubber Soul van de Beatles op zijn beurt weer de stimulans was om Pet Sounds te maken. De opvolger daarentegen, het nimmer uitgebrachte Smile had het zonder meer in zich het grootste rockalbum aller tijden te worden, getuige nummers als Surf’s Up, Cabinessence, Cool Cool Water, Heroes & Villains en Good Vibrations. Songs die uit hun verband gerukt op latere LP’s uitkwamen.

Brian experimenteerde heftig met het doubleren van instrumenten, ongebruikelijke akkoordenwisselingen, geluidseffecten en vroege versies van de synthesizer. De basgitaar had bij hem een melodische functie niet zozeer een ritmische. Iets wat volgens Paul McCartney, net als Brian de bassist in de band, revolutionair was destijds (in de popmuziek). Brian was de eerste die brak met het traditionele couplet-refrein patroon. De collagetechniek op bijvoorbeeld Good Vibrationsen Cool Cool Water waarbij op zich staande muziekpassages werden vervlochten, werd ook toegepast op Sgt. Pepper. En in het werk van formaties als 10 CC en Queen.

De complexe, contrapuntische samenzang is echter onnavolgbaar gebleken. Beach Boys-composities laten zich moeilijk door derden vertolken, laat staan kopiëren. Het gaat evenwel te ver om alles aan Brian toe te schrijven. Conclusie is dat veel van hun beste creaties mede is te danken aan Brian’s jongere broers, in bijzonder aan Carl. Diens karakteristieke blanke ‘soul’stem vormde bovendien de nucleus waar de overige stemmen om gecentreerd waren.

Wie meer wil horen of weten van de Beach Boys kan ik de digitaal opgefriste twee albums op één cd uitgaves aanraden, die recent zijn verschenen onder hun zogeheten Brother Records label. Met name Sunflower (1970) / Surf’s Up (1971) en Carl & The Passions (1972) / Holland (1973) compleet met inleidingen van Elton John en Tom Petty. Sunflower wordt wel beschouwd als het tweede belangrijke album na Pet Sounds. Frappant is het contrast met het duistere Surf’s Up. Carl & The Passions is interessant vanwege het meditatieve All This Is That en het masculien klinkende Marcella, waar zelfs een ‘heavy metal’versie van bestaat op de cd Live In Concert. Holland bezong geenszins de schoonheden van ons land, maar vertolkte de gevoelens van de individuele groepsleden indertijd. In hun drieluik California Saga lieten Mike Love en Alan Jardine horen vooral heimwee te hebben. Carl Wilson koos voor politiek engagement. Terwijl Brian primair op de proppen kwam met het sprookje Mt.Vernon And Fairway. In menig opzicht is Holland de laatste halte. Verdwenen zijn de falsetto’s en de geperfectioneerde samenzang. De stemmen van de bandleden klinken doorleefd; op Trader klinkt Carl zelfs verbeten. Op de voorkant hoes geen breeduit lachende boys, maar de reflectie van een knullig bootje in een Amsterdamse gracht. Er viel ook weinig te lachen. Ondanks de torenhoge productiekosten scheelde het maar weinig of Warner Brothers had de plaat niet uitgebracht. Zo slecht te spreken waren de platenbazen over het resultaat.

Tien jaar geleden verscheen van Capitol Records de minstens zo boeiende dubbelaar Friends (1968) / Twenty-Twenty (1969) compleet met tekst en uitleg plus bonusnummers als Break Away. Twenty-Twenty, hoofdzakelijk een samenraapsel van reeds bestaande opnames, is een onderschatte plaat. Een rariteit ook vanwege het naar verluidt door Charles Manson geschreven Never Learn Not To Love, met wie Dennis Wilson omging. Dat was voordat Manson naar zeggen geïnspireerd door Helter Skelter van de Beatles besloot gehaktbrood te maken van Roman Polanski’s kersverse echtgenote Sharon Tate en haar visite. De dubbelaar 15 Big Ones (1976) / Love You (1977) levert nog veel moois op. Onder andere het wonderschone door Phil Spector, Gerry Goffin en Carole King geschreven Just Once In My Life waarvoor Brian en Carl gebroederlijk de eerste stemmen voor hun rekening nemen.

De Beach Boys tijdgebonden?… Ja, evengoed als hun Britse tegenhangers dat zijn. Bovengenoemde albums hebben niettemin de tand des tijds goed doorstaan. Wat zeker niet geldt voor de erna uitgebrachte producties. Voor wie een goed overzicht wil hebben en de Beach Boys ‘live’ wenst te beluisteren, is Live In Concert uit 1973 een must. Songteksten zijn op internet te vinden. Brian Wilson denkt er over om dit jaar de overtocht naar Europa te maken met zijn orkest. Ik heb ook weer niet zo’n hang naar het verleden. Muziek moet liefst ‘as such’ worden beoordeeld, niet (teveel) naar sentimentswaarde. Misschien reden om toch te gaan luisteren.