Ik las onlangs Then everything changed van Jeff Greenfield, een gerenommeerde Amerikaanse journalist. In het boek neemt hij drie gebeurtenissen onder de loep om een alternatieve geschiedenis van Amerika te schrijven. Dat die gebeurtenissen direct met presidenten hebben te maken is verklaarbaar gezien hun grote invloed op wat er in Amerika en de wereld gebeurt – en Greenfields diepe ervaring met campagnes.

Ik houd wel van het denken over wat als… Het probleem is dat je meteen na het invoeren van een alternatief feit belandt in een wijd uitlopende omgekeerde trechter van mogelijke gebeurtenissen.

Eerst Greenfield. Hij laat JFK vermoorden, maar dan voor diens inauguratie. Het is bekend dat er een aanslag werd gepland op Kennedy en dat de mogelijke pleger ervan afzag omdat hij op het moment supreme niet alleen Kennedy maar ook Jackie en de kinderen moest opblazen. In Greenfields versie blijven die binnenshuis en wordt JFK in december 1960 aan stukjes geblazen.

Zo wordt Lyndon Johnson president en verdwijnt JFK uit de Amerikaanse geschiedenis. Tja, en dan wordt het natuurlijk plotten waarbij de lijnen die Greenfield uitzet niet altijd geloofwaardig zijn. Zouden de bay of pigs en de Cuba crisis zich net zo hebben afgespeeld als onder Kennedy? Ik betwijfel het. Chroesjtsjov besloot na zijn ontmoeting met Kennedy in Wenen dat hij met een broekje had te maken en mogelijk maakte hem dat overmoedig. Ook Vietnam speelt zich min of meer gewoon af, zij het zonder de Best and the Brightest, de adviseurs van Kennedy en dat zou alles ook weer anders gemaakt hebben.

De volgende gebeurtenis die Greenfield verandert, is dat hij Robert Kennedy in juni 1968 juist niet wordt vermoord. We weten dat in de chaos van de verkiezingsoverwinning in Californië Kennedy door de keuken werd geleid in plaats van door een veiliger gang richting grote hal zoals de bedoeling was. Daar stond de moordenaar, we weten niet hoe hij kon vermoeden dat die keuken gebruikt zou worden. RFK wordt niet vermoord en wint de presidentsverkiezingen van 1968. En dan wordt het weer moeilijk om verder te voorspellen wat er zou gebeuren. De late jaren zestig groeiden iedereen boven het hoofd.

Greenfield staat erop citaten en activiteiten te gebruiken die door de hoofdpersonen zijn geuit of gedaan. Dat is niet erg bevredigend omdat het natuurlijk dingen zijn die gezegd werden in totaal andere omstandigheden. Zeker, ze geven een idee van het karakter van iemand maar is dat voldoende?

De derde veranderde uitkomst van Greenfield is dat Gerald Ford in 1976 de presidentsverkiezingen wint van Jimmy Carter. Het is gemakkelijk te voorzien dat Camp David niet zou hebben plaatsgevonden en dat het Pananama Kanaal Amerikaans zou zijn gebleven. Zou de Iran crisis zich net zo ontwikkeld hebben? Ik vermoed het wel.

Greenfield vliegt volgens mij uit de bocht door na Ford in 1980 Gary Hart tot president te laten kiezen. En die loopt binnen de kortste keren vast in een seksschandaal in het Witte Huis.

Enfin, ik doe het zelf ook graag: doordenken over wat er gebeurd zou zijn als. Soms kun je dat beter niet doen omdat het afgrijselijk is. Stel dat FDR in februari 1933 in Miami wel zou zijn vermoord. De moordenaar miste de president elect en doodde de burgemeester van Chicago, Anton Cermak, die in Miami was om beleid door te praten met FDR. Probeer u voor te stellen wat er gebeurd zou zijn met de New Deal als de ouderwetse zuiderling, de Texaan John Nance Garner, FDR’s vicepresident elect, in maart 1933 geïnaugureerd zou zijn. En zou een ander, waarschijnlijk een Republikein, Amerika en de wereld door de Tweede Wereldoorlog hebben kunnen loodsen?

En wat als Richard Nixon en niet John F Kennedy in 1960 was gekozen? Toen was Nixon nog geen basket case van opgekropt ressentiment en hij was ervaren, vooral op buitenlands gebied. Daar had Chroetsjov wel respect voor gehad. Henry Kissinger zou lekker op Harvard zijn gebleven en wellicht was Nixon verstandig genoeg geweest om Vietnam anders aan te pakken. Aan de andere kant, de jaren zestig waren onmogelijk en Nixon zou er moeite mee gehad hebben.

De verkiezingen van 1976 zijn ook voor mij een favoriet wat als… Ik ben ervan overtuigd dat Gerald Ford in een volle termijn ten onder gegaan zou zijn aan olieprijzen, inflatie en wereldpolitiek, zoals Jimmy Carter dat ervoer (Greenfield laat Khomeini omkomen in een auto-ongeluk in Parijs, dat is me wat al te gemakkelijk). Ook als Ronald Reagan, die in 1976 Ford bijna versloeg in de voorverkiezingen, dat jaar was gekozen, was hij ten onder gegaan en zouden ons de jaren tachtig bespaard gebleven zijn, althans de neoliberale, neoconservatieve versie ervan.

In beide gevallen, had dan de weg opengelegen voor een Democratische overwinning in 1980 en hadden we nooit een president Reagan gehad. Ik betwijfel of Gary Hart dat jaar zou zijn doorgebroken maar er waren andere Democraten. De hele Reagan-revolutie zou zijn afgelast en dat had nogal wat betekend. Wat dan wel? Ik weet het natuurlijk niet. En wat als Reagan de moordaanslag voorjaar 1981 niet had overleefd? George W. Bush zou een keurige, succesvolle traditioneel conservatieve president zijn geweest. Voodoo economics zou beperkt zijn gebleven tot de Wall Street Journal opinie pagina’s.

Ook een favoriete wat-als-verkiezing is die van 2000. Had president Al Gore de aanslag van 9/11 kunnen voorkomen? Hij had zeker beter geluisterd naar Richard Clarke, Clintons terrorisme adviseur, en wie weet de signalen beter opgepikt. Bekend is dat Bush op zijn ranch in Texas in augustus een memo kreeg over Bin Laden en voorbereidingen voor een aanslag, en er niets mee deed. We weten hoe het afliep. Ook mét 9/11 was Gore natuurlijk nooit tegen Irak ten strijde getrokken, de meest desastreuze oorlog die Amerika ooit vocht.

Over 2004 ben ik minder zeker. Ik vermoed dat als Ohio de andere kant op was gevallen en John Kerry president was geworden, de Democraat ook vast zou komen te zitten in Irak. En de crisis van 2008, hoewel verergerd door Bush en de Republikeinse hands off houding, zou even hard zijn binnengekomen. Het zou John McCain in 2008 president gemaakt hebben en toen al een confrontatie met Rusland hebben opgeleverd (McCain wilde Oekraïne en Georgia in de NAVO). Het zou president Obama waarschijnlijk uitgesteld hebben tot op zijn best 2012, misschien 2016. Misschien was hij als senator dan al lang onderuit gegaan.

Vergeet even president Gore en president Kerry. Ik denk dat onder gelijke omstandigheden Hillary Clinton als ze in 2008 de voorverkiezingen had gewonnen, president was geworden. En hoewel ik kritisch over haar was, denk ik dat ze mogelijk een betere president was geworden dan Obama nu werd. Maar ja, ze won niet en had er goed aan gedaan vanuit de senaat de Democratische agenda te versterken. In plaats daarvan ging ze aan haar campagne beginnen voor 2016.

Wat een jaar. In 2016 was Hillary Clinton de slechtste kandidaat ooit. Ze had alle veelbelovende Democraten al weggejaagd en kreeg daardoor tegenstand van een onverkiesbare linksaard, Bernie Sanders. Ze was te oud, te hardleers om zelfs van Donald Trump te kunnen winnen. Amerika zou er een stuk beter bijliggen als ze wel gewonnen had of een andere Democraat de psycho had verslagen. Die zou dan in 2020 verloren hebben van Ted Cruz of een andere senator die dat jaar had kunnen bogen op scherpe woorden over die vreselijke Trump die een geheid Republikeinse overwinning had gefrustreerd.

Inmiddels zit Cruz met zijn neus diep in Trumps achterwerk (het is druk daar, vol met andere senatoren en ruggegraatloze mogelijke speakers) en de democratie in Amerika is kwetsbaarder dan ooit.

En wat als Trump in 2020 had gewonnen? Het zou het einde zijn geweest van het Amerika zoals we dat kennen, ook zonder 6 januari.

Terug naar Greenfields boek, ten slotte. De man kent zijn pappenheimers en kan geloofwaardig over deze politici schrijven en je zo een inzicht geven in hun karakters.

Ik verschil van mening met Maarten van Rossem die ooit schreef dat presidenten er niet toe doen. De geschiedenis doet gewoon wat hij doet en wie er in het Witte Huis zit, is nauwelijks relevant. Ik kan dat niet geloven en in elk geval doet het er dan niet meer toe wat er als alternatief was gebeurd. Laten we zeggen dat Maarten op typische manier overdrijft.

Greenfield, Jeff (2011). Then Everything Changed: Stunning Alternate Histories of American Politics: JFK, RFK, Carter, Ford, Reagan