1921-1923

Historische waardering: plaats 43

Verkeerde man, verkeerde plek

Een hele batterij Republikeinse zwaargewichten stond in 1920 te trappelen om na acht Democratische jaren het Witte Huis terug te winnen. Na de dood van Teddy Roosevelt in 1919 ontbrak het echter aan een leider: de oude garde was te oud en een jonge garde was er niet. Uiteindelijk werd op een van de meest bizarre conventies aller tijden in de sindsdien spreekwoordelijke met < sigarenrook gevulde achterkamertjes’ de senator van Ohio, Warren Gamiel Harding, tot de nominatie verheven nadat de frontrunners elkaar hadden verzwakt. Dat was wel helemaal volgens het plan van de Republikeinse bazen die hoopten een plooibare man in het Witte Huis te krijgen. Die vonden ze in Harding, die bekend stond als een goede spreker, een gezellige drinker en levensgenieter. Harding hield van poker en had net een kind gekregen bij Nan, al jaren zijn maîtresse. Hardings vrouw, bekend als de `Duchess’, was een humorloos mens dat machteloos toezag hoe Harding de kantjes ervan af liep maar ambitieus genoeg was om `Warrun’ naar hogere ambten te duwen.

Harding was een bescheiden man en zoals commentatoren graag zeiden: hij had veel om bescheiden over te zijn. Harding wilde graag geliefd zijn en was tot veel bereid. Tijdens zijn presidentschap vertelde hij de anekdote dat zijn vader hem ooit gezegd had dat het goed was dat hij geen meisje was. Waarom, vroeg de kleine Warren? ‘Je zou voortdurend in the family way zijn. Je kunt niet nee zeggen’, antwoordde zijn vader, die een verstandig man geweest moet zijn.

De campagne van 1920 stelde weinig voor, of het moest zijn dat het gerucht over de gedeeltelijk zwarte afkomst van Harding werd uitgespeeld. Mogelijk schandalen werden afgewend doordat de Republikeinse Partij een voormalige liefde van Harding met een flink geldbedrag op wereldreis stuurde.

Harding won met de grootste meerderheid sinds Madison. De Democratische kandidaat James Cox, die het Volkerenbond-beleid van Woodrow Wilson verdedigde, ging roemloos ten onder. Alleen het feit dat ene Franklin D. Roosevelt zijn running mate was, heeft dit koppel een plaats in de geschiedenisboeken opgeleverd – en niet omdat die jonge Roosevelt zoveel indruk maakte.

Harding had zich voorgenomen om de absolute macht die Wilson als president had vergaard af te bouwen en meer over te laten aan kabinetsleden en congres. Hij was zich bovendien bewust van zijn beperkingen, zeker in vergelijking met een intellectueel als Wilson. Zoals zijn biograaf het stelt: Harding wist bij voorbaat dat hij geen great president zou worden, maar hij wilde wel een van de populairste presidenten worden.

De eerste stappen, het samenstellen van een kabinet, gaven een gemengd beeld. Welwillende adviseurs weerhielden hem ervan senaatsvriendjes op hoge posten te zetten, minder welwillende adviseurs hielden een aantal goede mensen buiten de deur. Met Evan Hughes (de presidentskandidaat in 1916) op Buitenlandse Zaken, Andrew Mellon op Financiën en Herbert Hoover op Handel deed Harding goede zaken, maar daarna begonnen de problemen. Door zijn boss en goede vriend Harry Daugherty op Justitie te zetten, maakte Harding een kardinale fout. Ook ex-senator Albert Fall op Binnenlandse Zaken was een benoeming die hem nog zou opbreken. Het was een feest: iedereen die ooit iets voor Harding had betekend of nog een cadeautje van de partij tegoed had, zoals de zoon van Teddy Roosevelt, werd met een post beloond.

Warren Harding zal wel voor eeuwig gekoppeld blijven aan het verhaal dat hij seks bedreef in de gangkast van het Witte Huis. Het is waar. Zoals ook eerdere en latere presidenten ervoeren, verschaft het Witte Huis weinig bewegingsvrijheid en kon Harding nauwelijks zijn minnares en de moeder van zijn dochter ontmoetten. Zo kreeg de gangkast zijn ietwat ongebruikelijke functie (onder Clinton diende de pantry dit edele doel). Hardings assistenten probeerden de Duchess, die heel goed wist waar Harding op uit was (maar het anders dan Hillary niet ontkende), te misleiden. Eén keer ging het bijna mis. De Duchess stond voor de kamer en stond erop het kantoor te betreden. De bewaker hield haar tegen. Voordat ze woedend via een lange omweg de andere deur van het kantoor had bereikt en daar de wachten had overgehaald haar door te laten, had Harding zich weer achter zijn bureau genesteld.

Harding en de Duchess

Harding was eenzaam en alleen in het Witte Huis. Hij miste zijn pokeravonden. Soms, als de eenzaamheid hem teveel werd, begaf hij zich naar het tegenover het Witte Huis liggende hotel, waar zijn maten de avond doorbrachten. In later jaren werd er ook weer gewoon in het Witte Huis gepokerd, waarbij Harding er in slaagde om in één bod het servies van het Witte Huis te verspelen.

Harding was een lange, goedgebouwde man, met een knap klassiek gezicht met wit haar, stevige donkere wenkbrauwen en een warme stem. Hij voldeed geheel aan het beeld-volgens-het-boekje van een senator en wellicht ook van een president. En als toonbeeld van degelijkheid en ‘normalcy’, iets waar iedereen na de oorlogsjaren behoefte aan had, was Harding in de eerste maanden van zijn presidentschap behoorlijk populair.

Maar het ging al snel mis. De kabinetsleden, althans een aantal van hen, konden niet met elkaar opschieten. Serieuze heren als Hughes en Hoover minachtten de nitwits op andere departementen en hadden moeite om de grijpgrage vrienden van de ex-senator buiten de deur te houden.

Het presidentschap van Harding ging de boeken in als voorbeeld van schandaal en corruptie. Niet omdat Harding zelf de zaak belazerde, maar omdat hij zich omringde met een aantal figuren die het minder nauw namen. Het grootste schandaal was de Teapot Dome. Dit was de naam van een stuk grond waarin oliereserves lagen die in eerste instantie onder beheer vielen van de minister van de Navy. Minister van Binnenlandse Zaken Fall wist zijn collega echter over te halen om de controle over te dragen aan zijn ministerie. Vervolgens stond Fall de Mammoth Oil Company toe om het Teapot Dome gebied, dat in Wyoming lag, af te tappen zonder daartegen op te treden. In ruil daarvoor ontving Fall $308.000 en een kudde vee voor zijn boerderij in New Mexico. Van de Pan-American Petroleum and Transport Company kreeg hij $100.000 voor toegang tot de Elk Hills reserve in Californië.

Toen het uitkwam, ontkende Fall dat het omkoping betrof, het ging om ‘leningen’. Een jury in 1929 besliste dat het woord omkoping meer op zijn plaats was en Fall werd tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Met zijn minister van Justitie, Hardings vriend en promotor Harry Daugherty, was de president evenmin gelukkig. Zodra hij aantrad eiste Daugherty de bevoegdheid te beschikken over van Duitsers geconfisqueerd bezit in de Verenigde Staten. In dat verband werd Daugherty later aangeklaagd wegens samenzwering tot diefstal, maar hij overleefde twee hung juries. Daugherty was sterk gekant tegen vakbonden en deed wat hij kon om hun groei te verhinderen.

Het House Judiciary Committee diende een wet tot impeachment in tegen Daugherty onder meer wegens nalaten van de handhaving van antitrust wetgeving, wetten tegen profiteren van de oorlog en de drankwet; misbruik van bevoegdheden; het benoemen van vriendjes; breken van stakingen en het bespioneren van congresleden. Maar Harding sprak zijn vertrouwen uit en de impeachment ging niet door. Toch viel de geur van corruptie, vriendjespolitiek en erger niet meer weg te poetsen.

Regelrechte corruptie vond plaats in het Veterans Bureau. De directeur ervan stal van zijn departement, bevoordeelde zijn vriendjes en stond toe dat alcohol uit veteranenziekenhuizen naar bootleggers werd verkocht (het land was drooggelegd). Hij kreeg uiteindelijk twee jaar gevangenisstraf – zijn assistent pleegde zelfmoord.

Het is onduidelijk wat Harding zelf wist van de corruptie van zijn vrienden – hoewel hij zo onverstandig was in aandelen te blijven handelen, is zijn eigen profijt nooit aangetoond. Biografen suggereren wel dat Harding door begon te krijgen dat zijn regering op instorten stond en vermoeden dat het bedrog bijdroeg aan zijn vroege dood.

Het was niet alleen ellende. Minister Hughes van Buitenlandse Zaken onderscheidde zich door te pogen een wedloop tussen de grootmachten op het terrein van oorlogsschepen aan banden te leggen. De Washington Conference van november 1921 tot februari 1922 legde een norm vast voor de onderlinge verhoudingen tussen de VS, Engeland, Japan, Italië en Frankrijk. Daarna werd nog een Nine Power Pact gesloten. Algemeen erkent men dat deze afspraken een (zij het tijdelijke) rem betekenden op de expansiedrift van Japan.

Als president deed Harding verder gedurfde uitspraken over rassenongelijkheid, zeker vergeleken met zijn voorganger Woodrow Wilson, die als zuidelijke Democraat op dit terrein een schandalige erfenis naliet. Midden in het gesegregeerde zuiden, in Alabama, sprak hij uit te hopen dat die rassenscheiding ooit tot het verleden zou behoren. Ook zijn benoeming van voormalig president William Howard Taft tot Chief Justice van het Supreme Court had historische betekenis.

Maar de rot zat er flink in. In juni 1923 deed de depressieve Harding wat belegerde presidenten graag doen: hij ging op reis om zich met het volk te verstaan. De `Voyage of Understanding’, over het hele land uitgesmeerd, moest het beleid van zijn regering over het voetlicht brengen. Toen Harding uit Washington vertrok had hij al last van hoge bloeddruk en een vergroot hart. Harding genoot van de ontvangst en van een bezoek aan Alaska (de eerste keer dat een president daar kwam), maar op 27 juli ging hij ziek naar bed met heftige krampen en buikpijn. Tijdens een toespraak in Alaska had hij al even een moment gehad dat het leek alsof hij ineen zou storten.

Harding een paar dagen voor zijn dood,
getekend door het presidentschap

De meereizende Surgeon General meende dat Harding een voedselvergiftiging had opgedaan. Zijn afspraken werden afgezegd en Harding reisde door naar San Francisco waar hij incheckte in het Palace Hotel. Een longontsteking volgde, maar op 2 augustus leek het ergste voorbij. Harding begon plannen te maken om te gaan vissen met vrienden. Die avond las de Duchess een vleiend verhaal voor uit de Saturday Evening Post. Harding knikte en zei ‘That’s good. Go on; Read some more’. Daarna verliet mevrouw Harding de kamer en een zuster die even later binnenkwam, zag de schijnbaar rustende president opeens met zijn mond trekken en levenloos opzij vallen. Een hersenbloeding, luidde het eindoordeel van de doktoren, maar er werden verwijtende vingers uitgestoken over het negeren van de mogelijke hartaanval in Alaska.

Het lichaam van Harding werd per trein teruggebracht naar Washington. Langs de spoorlijnen stonden duizenden mensen voor een laatste groet, want impopulair was Harding bepaald niet. Hij werd gerespecteerd als een goed mens, een baken van rust en kalmte na de wereldverbeterwoede van Woodrow Wilson. Inmiddels was in de nacht van Hardings dood zijn vice-president Calvin Coolidge op de hoogte gesteld, die op vakantie was in zijn geboortedorp in Vermont. Die nacht legde Coolidge de eed af tegenover zijn vader, de vrederechter.

Het gros van de schandalen kwam pas later naar buiten. Ook schreef een aantal mensen, inclusief maîtresse Nan, de moeder van de dochter die geheel buiten Harding’s erfenis werd gehouden, onthullende boeken. In Nan’s geval was dat The President’s Daughter waarin ze uitgebreid verslag deed van de langdurige affaire en de gangkast. Met Watergate hoort Teapot Dome tot de mythische schandalen van de twintigste eeuw. Het presidentschap, waarin Harding de levensgenieter allesbehalve gelukkig was, kostte hem uiteindelijk zijn leven. Gezien alles wat er daarna bekend werd, was dat misschien wel de best denkbare afloop. Onder historici geldt Harding als een mislukt president.