1945-1953
Historische waardering: plaats 7
De kleine man uit Independence
Voor Harry Truman was het vice-presidentschap net zo oninteressant als voor zijn talloze voorgangers. Hij hoefde weinig meer te doen dan de Senaat voorzitten als dat zou uitkwam. Na een middag in de Senaat begaf Truman zich op 12 april 1945 naar het kantoor van Speaker Sam Rayburn voor een stevige borrel. Of hij het Witte Huis maar even wilde bellen, hoorde Truman bij aankomst. Hij belde en kreeg opdracht zich spoorslags daarheen te begeven. Van Eleanor Roosevelt hoorde hij dat president Roosevelt die middag in zijn buitenhuis in Georgia was overleden. Truman vocht met zijn tranen en stamelde: “Is er iets wat ik voor u kan doen?” Waarop mevrouw Roosevelt antwoordde: “Is er iets dat we voor jou kunnen doen? Want jij bent nu degene die in de problemen zit.”
Dat was mild uitgedrukt. Amerika was nauwelijks voorbereid op Roosevelts dood. De meeste Amerikanen konden zich geen andere president voorstellen dan Roosevelt. Van Truman wisten ze hoogstens dat hij senator van Missouri was geweest. Truman had de president maar twee keer gesproken en was over de belangrijkste zaken niet gebriefd. Truman bekende de volgende dag dat hij zich voelde alsof hij “de maan, de sterren en al de planeten” op zijn dak had gekregen.
De eerste prioriteit was de afwikkeling van de oorlog. Voor het eerst hoorde Truman over de atoombom en de kosten van de aanstaande invasie van Japan. Nog voor dat goed was bezonken reisde hij af naar Europa, waar in Potsdam de grote drie bijeenkwamen. Hoewel Truman onzeker was, had Stalin snel door dat deze president hem minder vriendelijk gezind was dan Roosevelt. In Potsdam stelden de geallieerden een ultimatum aan Japan en bepaalden de scheidslijn tussen Noord- en Zuid-Korea. Een maand later werd de naoorlogse orde ingeluid met de ondertekening van het charter voor de Verenigde Naties.
Tot zover voerde Truman voornamelijk bestaand beleid uit, maar nu moest hij zelf beslissen over de atoomboom. Of de bommen op Hiroshima en Nagasaki, op 6 en 9 augustus, nodig, nuttig of verstandig waren, zal wel altijd omstreden blijven. Truman stelde altijd dat hij verder bloedvergieten wilde vermijden en er niet op uit was de Russen te intimideren. In elk geval betekende het een snel einde van de oorlog.
In het najaar van 1945 kwam Truman met binnenlandse politieke voorstellen, de Fair Deal. Hij legde de naoorlogse prioriteiten neer: en uitbreiding van de AOW, een werkgelegenheidsprogramma, bescherming van minderheden, nieuwbouw in binnensteden en federale hulp voor gezondheidszorg, onderwijs en onderzoek. Het was een ambitieus programma met een duidelijk Truman-stempel.
De economie had echter moeite over te schakelen op een naoorlogs patroon. De inflatie liep op maar het bedrijfsleven verzette zich tegen loon- en prijsbeperkingen. Het Congres werkte niet mee, zeker niet nadat de Republikeinen in 1946 de meerderheid hadden veroverd. Truman kon weinig meer doen dan veto’s uitspreken, overruled worden en daar heftig tegen protesteren. In het land heerste nogal wat arbeidsonrust.
Zonder het zich te realiseren ondergingen de Verenigde Staten een enorme verandering. Zwarte soldaten die terugkwamen uit de oorlog accepteerden de segregatie in het Zuiden niet meer. Een migratie naar het Noorden kwam op gang. In tien jaar zouden bijna acht miljoen veteranen een behoorlijke opleiding volgen dank zij de GI Bill, waarmee elke veteraan op kosten van de overheid kon studeren. Vrouwen die tijdens de oorlog volledig hadden meegedraaid in de economie, gingen niet meer terug naar het aanrecht.
Al snel moest Truman zich volledig concentreren op buitenlands beleid. Tussen 1946 en 1950 bouwden Truman en zijn team de structuur op waarbinnen de wereldpolitiek de daaropvolgende vijftig jaar zou functioneren. Het eerste jaar zocht Truman naar de juiste benadering van de Sovjet-Unie, maar gedurende 1946 verhardden de verhoudingen en verloren ook de meest optimistische analisten het geloof in diplomatie. Vanaf 1947 was “containment” het beleid, het inperken van de ideologische invloedssfeer van de Sovjet-Unie.
Toen Groot Brittannië liet weten dat het niet langer de politieke stabiliteit in Griekenland en Turkije kon garanderen, reageerde Truman direct. Om isolationistische Congresleden over te halen was een apocalyptische toonzetting nodig die helaas de toon zette voor de rest van de Koude Oorlog. Op 12 maart 1947 formuleerde Truman in een toespraak voor het Congres de Truman Doctrine: “Het moet het beleid zijn van de Verenigde Staten om vrije volkeren te steunen die zich verzetten tegen pogingen tot onderdrukking door gewapende minderheden of door krachten van buitenaf”.
Bezorgd over het stagnerend herstel in West-Europa, lanceerde de regering in de zomer van 1947 het Marshall Plan. Formeel werd ook de Sovjet-Unie uitgenodigd, zij het op voorwaarden die dat land nauwelijks kon accepteren. Het wederzijdse wantrouwen was te groot geworden om nog samen iets te kunnen doen. De Russen namen de macht over in Tsjecho-Slowakije en consolideerden hun grip op Oost-Europa. Het Westen kon niets doen. Toen in juni 1948 de Sovjet-Unie echter de toegang tot Berlijn blokkeerden, zetten de geallieerden een luchtbrug op naar de stad. Dat onder die omstandigheden in 1949 de NAVO tot stand kwam, lijkt vanzelfsprekend maar was het niet. Amerika had zich ook kunnen afkeren van Europa.
Binnenlands zat Truman twee vuren. Hoewel hij zich inzette om de afbraak van de New Deal te voorkomen, vertrouwden de progressieven in de Democratische Partij hem eigenlijk niet. Aan de andere kant moest hij werken met de racistische Democratische Congresleden uit het zuiden, die Trumans verfrissende standpunten over burgerrechten niet konden waarderen. In verkiezingsjaar 1948 waren er dan ook sterke ‘stop Truman”-acties. Maar alternatieven waren er niet. Eisenhower kreeg de nominatie aangeboden maar weigerde. Truman moest zo”n beetje op eigen houtje campagne voeren. Hij deed dat op een klassiek geworden manier. In de Truman library is nog zijn stem te horen: “Hi, I am Harry Truman. I”m a civil servant and I would like to keep my job for another four years”. In twee maanden legde Truman bijna 50.000 kilometer af, voornamelijk per trein op whistle stop tours. De opiniepeilers onderschatten het enthousiasme dat Truman genereerde en voorspelden een gemakkelijke overwinning voor de Newyorkse gouverneur Thomas Dewey. Trumans ruime overwinning in november was een enorme verrassing.
In zijn inaugurele rede riep Truman de VS op om de armoede in de wereld te bestrijden. Hij geloofde dat dit een van de beste manieren was om communistische agitatie te pareren. Daarmee legde Truman het fundament voor het immense programma van Amerikaanse buitenlandse hulp, geschoeid op koude oorlogsoverwegingen maar toch hulp verschaffend waar anders niets zou zijn.
De angst voor opdringend communisme werd nog sterker toen in 1949 China communistisch werd. Nog jaren zou er gelamenteerd worden over de vraag wie China had verloren: Koude Oorlogspolitici als Joe McCarthy en Richard Nixon bouwden er hun carrière op. In Washington regende het beschuldigingen. In juni 1950 opende Noord-Korea plotseling de aanval op Zuid-Korea. Truman reageerde onmiddellijk en maakte gebruik van een boycot van de Veiligheidsraad door de Sovjet-Unie om de militaire operatie onder de vlag van de Verenigde Naties uit te laten voeren. Met moeite hielden de troepen stand en drongen vervolgens onder leiding van de soms briljante maar altijd arrogante generaal MacArthur de aanvallers terug tot aan de Chinese grens. Daar werden ze door Chinese militairen teruggeslagen tot 38ste breedtegraad. Truman wilde tot elke prijs een oorlog met China vermijden. De oorlog raakte in een patstelling en na kritiek op zijn leiding, ontsloeg Truman MacArthur, daarmee de civiele zeggenschap over het leger onderstrepend.
De oorlog in Korea maakte de president bij zijn afscheid uitzonderlijk onpopulair. Dat Truman nu zo hoog gewaardeerd is, zou zijn tijdgenoten zeer verrast hebben. Zij zagen een kleine man die niet oogde als een groot leider, in de traditie van Roosevelt. Maar het waren juist de tegengestelde kwaliteiten als die van Roosevelt die de eenvoudige, verstandige en pretentieloze Truman later zo aantrekkelijk maakten. Hij stuurde het land door woelige jaren en zette een buitenlands beleid op dat in de loop der jaren steeds hoger werd gewaardeerd.