Seksualiteit in Amerika: hoe zit het eigenlijk?

Column uitgesproken op congres van de Rutgersstichting 2014

Frans Verhagen

Als ik zeg seksualiteit en Amerika, dan denken de meesten van u: preuts en hypocriet. U denkt aan discussies over abortus, de morning after pill, voorbehoedsmiddelen en Obamacare, misschien aan de krampachtige reactie op de blote borst van Janet Jackson. Wellicht schiet ook nog de schuinmarcherende dominee of de niet seks hebbende Bill Clinton door het hoofd. Het is een clichébeeld en zoals met alle clichés zit er wel iets van waarheid in, maar klopt het beeld vooral ook niet.

Mijn ervaring is dat Amerikanen alles behalve preuts zijn en niet meer of minder hypocriet dan Nederlanders. Amerikaanse tieners en zeker studenten op de universiteiten hebben een gevarieerd en tamelijk uitgebreid en zorgeloos seksleven. Toen ik er studeerde had zowat iedereen The joy of sex op zijn of haar boekenplankje staan. Het werd zelden geraadpleegd maar fungeerde als een soort beginselverklaring. Op persoonlijke niveau wordt er gemakkelijk over gepraat, helaas vaak in een competitieve sfeer, en er wordt soms wel heel erg gemakkelijk naar gehandeld.

Amerikanen zijn, denk ik, in de grond van de zaak niet preutser dan Nederlanders. Wel heel anders is de publieke cultuur rondom seks en seksualiteit, en die heeft grote gevolgen voor ons onderwerp. Zodra het buiten de private sfeer komt, doen Amerikanen of seks niet bestaat. Toen onze beste vriend in de VS trouwde, was er geen sprake van sketches of liedjes die verwezen naar eerdere relaties. Wat er aan vooraf ging, bestond gewoon niet.

Hier is een belangrijke algemene les te leren over de Verenige Staten: Amerikanen zijn heel goed in het ontkennen van de werkelijkheid als die niet past in het beeld dat ze publiek willen uitdragen. Ze willen de publieke sfeer schoonschrobben. Het leidt tot een cultuur van ontkenning. Relatief grote groepen Amerikanen hebben lak aan feiten. Ze ontkennen klimaatproblemen. Ze ontkennen evolutie. Als er feiten opduiken die in strijd zijn met hun overtuigingen, hun ideologie of hun geloof, dan weigeren ze die te accepteren. Ik citeer in dit verband graag mijn favoriete Amerikaanse filosoof, Homer Simpson: ‘Feiten hebben geen betekenis. Je kunt feiten gebruiken om van alles te bewijzen wat ook maar een beetje waar is’. Zoals zo vaak verwoordde Homer perfect wat veel Amerikanen denken.

Zo zien Amerikanen geen verband tussen het feit dat ze het hoogste aantal ongewenste zwangerschappen hebben van de westerse wereld en het feit dat ze het hoogste aantal abortussen hebben. Ze zien deze twee feiten, en maken zich vreselijk druk over de abortussen, niet over de ongewenste zwangerschappen. Alsof die twee niets met elkaar te maken hebben. Ze weigeren over seks te praten met hun kinderen, op hun scholen, in de politiek, op televisie, waar dan ook. Ze doen net of het niet bestaat. Een te groot aantal van hen denkt werkelijk je tieners op een idee brengt als je over seks praat.

In juni maakte een kandidaat voor de senaat voor Louisiana bekend dat zijn 17-jarige dochter zwanger was. Of beter gezegd, want dat klonk beter, hij vertelde dat hij grootvader zou worden. Het kind zit in het laatste jaar van high school, houdt de baby en het is onduidelijk of het kind een aanwezige vader zal hebben. Wat me het meest verbaasde, was dat haar beide ouders arts zijn. Geen zuidelijk hicks, geen dommerikken, maar wel werkelijkheidsontkenners.

De verklarende factor is dat deze kandidaat een Republikein is, in een zuidelijke staat. Het doet denken aan Sarah Palin die in 2008 bekend maakte dat haar 17-jarige dochter Bristol zwanger was. Ze hield het kind, verklaarde Palin trots, en dat werd als een groter moreel goed beschouwd dan praten over de vraag hoe het mogelijk was dat alweer een leven werd verwoest door onkunde en wegkijken. Het artikel over moeder Bristol in People had een mooi citaat: ‘Als meisjes zich de gevolgen van seks realiseerden, zou niemand seks hebben. Geloof me, niemand.’ Alsof ze nooit van voorbehoedsmiddelen had gehoord, en dat zou best wel eens het geval kunnen zijn.

Ik heb geen cijfers gevonden over de vraag of tienerzwangerschappen vaker voorkomen onder kinderen van Republikeinse ouders dan van Democratische ouders. Maar ik durf te wedden dat, ten eerste, die Republikeinse dochters vaker zwanger worden, en, ten tweede, vaker met het kind blijven zitten. Wat we wel weten, dankzij onder meer het onvolprezen Gutmacher Institute, is dat onbedoelde zwangerschappen veel vaker voorkomen onder Amerikaanse tieners dan onder leeftijdgenoten in andere westerse landen.

Sowieso is meer dan de helft van de Amerikaanse zwangerschappen per jaar onbedoeld – het de werkelijkheid ontlopende woord voor ‘ongewenst’. Op een leeftijd van 45 heeft meer dan helft van de Amerikaanse vrouwen een onbedoelde zwangerschap ervaren en drie van de tien hebben een abortus ondergaan.

Dat Amerikaanse vrouwen eerder seks hebben dan twee, drie generaties geleden, later trouwen en nog veel later kinderen hebben, is geen nieuws en dat wijkt ook niet af van de rest van de westerse wereld. Het betekent, vanzelfsprekend, ook een langere periode waarin ze relatief vrije seks hebben – denk Sex in the city. In zoverre is dit niet anders dan in Europa. Maar de gevolgen zijn anders in de VS.

Belangrijk is dat de ongelijkheid waarover het debat dit jaar gaat, dankzij het prachtige boek van Thomas Piketty, ook in seksualiteit vertaald kan worden. Hoe lager het inkomen, hoe lager de opleiding, des te meer kans op ongewenste zwangerschappen, des te meer abortussen, des te meer alleenstaande moeders.

Onder arme vrouwen was het aantal onbedoelde zwangerschappen 137 per 1000 vrouwen, met als gevolg 52 per 1000 abortussen. Dit niveau was zes maal zo hoog als dat van vrouwen met een hoger inkomen. Het is ook een etnisch probleem: meer dan dubbel zoveel zwarte vrouwen als blanke vrouwen.

Onbedoelde, ongewenste, zwangerschap is een maatschappelijk probleem, bepaald door economische en sociale factoren. Met een Amerika dat steeds meer derde wereldaspecten heeft, waar de samenhang verdwijnt, met politieke polarisatie, stuitende armoede en sociale achterstand, is het moeilijk optimistisch te blijven. Een sprankje hoop is dat sommige, ogenschijnlijk diep gevoelde onrechtvaardigheden ook in dit Amerika snel kunnen verdwijnen. In 2004 kon kleine Bush nog een stuitende campagne voeren tegen homo’s onder de vlag van het sacrosancte huwelijk. Tien jaar later is het homohuwelijk gemeengoed geworden, nou ja, in elk geval is het geen hot issue meer.

De kans dat Amerikaanse gezinnen op enige termijn met hun kinderen over seks praten en onderkennen dat de menselijke natuur ook bij hun met de bijbel opgevoede kinderen niet ontbreekt, lijkt me echter klein. Sterker, bij de meest kwetsbare groepen, kinderen van moreel hooggestemde ouders die net doen of lust niet bestaat, zijn een paar onaangename ontwikkelingen. Ik heb het over vader-dochter huwelijken, een verschijnsel dat in evangelische kringen populair is, purity balls. Een dochter van rond de twaalf ‘trouwt’ met haar vader die garandeert dat hij zijn dochter onbezoedeld zal houden tot aan de huwelijksnacht. Je kunt er vergif op innemen dat dit de meisjes zijn die onbedoeld en ongewenst zwanger worden. Overigens ondermijnt het mijn stelling dat ze de feiten ontkennen. Ze realiseren zich het gevaar wel degelijk maar denken het zo te kunnen keren. De feiten bewijzen dat ze ongelijk hebben.

Kan Nederland iets leren van deze VS? Jazeker, ik ben persoonlijk niet tegen een wat meer terughoudende publieke moraal. Het zorgt ervoor dat het gratuit uitbuiten van seks minder vaak voorkomt, het houdt de publieke omgeving wat cleaner. En het zou ervoor zorgen dat we niet met publiek geld hoeven te kijken naar Alle dagen seks met Arie Boomsma. Ook een mooie les bieden de televisieprogramma’s van MTV over tieners die onbedoeld zwanger zijn en daarna over tieners die onbedoeld moeder zijn. Vrolijke verhalen waren het niet. Volgens recente gegevens zou het aantal tienerzwangerschappen door deze programma’s teruggelopen zijn. De les: benadruk de negatieve gevolgen van gedrag in plaats van het gedrag zelf te problematiseren.

Kan Amerika wat leren van Nederland? Ja, allicht, maar we moeten onze rol als gidsland niet overschatten. Amerika kan leren dat het aantal abortussen flink kan teruglopen als je meer open omgaat met seks, zorgt voor goede voorlichting en voor gemakkelijke beschikbaarheid van voorbehoedsmiddelen. Het punt is dat ze dat allang weten. Wat wij niet kunnen is de Amerikaanse publieke cultuur veranderen, zorgen dat praten over seks geen taboe is. Dat moeten toch echt hun eigen leiders doen. Het zou mooi zijn als een president of first lady zich daarvoor zouden inzetten. Jammer genoeg had de eerste baby boomer in het Witte Huis het te druk met andere zaken. Want privé, in de White House pantry, dat was een heel ander verhaal.