James Earl Carter, 1924-2024

Ook beschikbaar in een langere versie, klik hier.

In het tijdperk waar Donald Trump de toon zet, oogt zijn gisteren overleden voorganger Jimmy Carter als een toonbeeld van beschaving. De ééntermijn president, van 1977 tot 1981, wordt veelal beschouwd als mislukt. Dat is onzin. Dat de kiezer Carters leiderschap in november 1980 verwierpen had een groot aantal redenen, maar doet niets af aan Carters prestaties, nog los van die elementaire beschaving die zo node wordt gemist.

Carter had pech. Onder de omstandigheden waaronder hij in 1977 aantrad had werkelijk niemand van het presidentschap een succes kunnen maken. Hij had te maken met een land dat was gedemoraliseerd door de wandaden en het aftreden van Richard Nixon. Een land dat de oorlog in Vietnam had verloren en in de competitie met de Sovjet Unie, vooral gevoerd in derde wereld landen, op achterstand leek te staan. Carter erfde een stagnerende economie, waarin zowel inflatie als werkeloosheid hoog opliepen. De olieschok van 1973 dreunde door, in 1979 kwam daar een tweede prijsverhoging overheen.

Tegelijkertijd waren het juist die omstandigheden waardoor de voormalig gouverneur van Georgia president kon worden. In die zuidelijke staat had Carter de rassenverhoudingen na het einde van de segregatie in redelijk goede banen weten te leiden. Hij was een moralistische politicus, een evangelische gelovige die dat niet verborg, maar er ook de consequenties aan verbond die hedendaagse evangelisch nationalisten ontlopen. Hij beloofde de kiezers dat hij hen niet zou voorliegen.

De Democraten hadden na de roerige jaren zestig het belang van voorverkiezingen sterk vergroot. Carter begon vroeg met zijn campagne, liep stad en land af om de nominatie te winnen. In een spannende verkiezingsstrijd versloeg hij vervolgens de Republikeinse president Gerald Ford, de nooit gekozen opvolger van Nixon.

Volgens een gezaghebbende theorie van het presidentschap zijn politici die aantreden aan het einde van een langere ontwikkeling gedoemd te falen. Zoals Herbert Hoover in 1932 onderuit ging tijdens de Grote Depressie om plaats te maken voor Franklin Roosevelt, zo zat Carter aan het einde van een periode van actief overheidsingrijpen. Hij werd de laatste president voor een waterscheiding-verkiezing. Achteraf gezien was het voor de Democraten – en voor Amerika – beter geweest als Gerald Ford of Ronald Reagan in 1977 president was geworden en de Republikeinen met de brokken hadden gezeten.

Carters presidentschap was succesvoller dan de reputatie die hem aankleeft. Zijn regering benoemde meer zwarten, hispanics en vrouwen dan ooit. Hij verleende duizenden ‘Vietnam-deserteurs’ amnestie, daarmee een van open wonden van de oorlog sluitend. Hij hervormde het ambtenarenapparaat, dereguleerde het vliegverkeer en zette milieu stevig op de agenda. Helaas verergerde de verdubbeling van de olieprijs in 1979 Amerika’ economische problemen. De onder Ford begonnen stagflatie – een ongewone combinatie van hoge inflatie en hoge werkloosheid – bleef doorwoekeren. In 1979 benoemde Carter Paul Volcker tot president van de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank, met de opdracht inflatie uit de economie te wringen. Het was een moedige daad want Carter wist heel goed dat de hogere rentes een recessie zouden opleveren, juist in een verkiezingsjaar.

Buitenlands boekte Carter behoorlijke successen. Met persoonlijke inzet wist hij Egypte en Israël te bewegen tot een vredesakkoord, de Camp David Akkoorden, die tot op de dag van vandaag werken. Hij gaf het Panama-kanaal terug aan Panama, tot ergernis van conservatieven. Carter sloot een nieuw verdrag over wapenbeheersing met de Sovjet Unie, maar het bleef liggen omdat juist de Republikeinen van Richard Nixon zich tegen welke deal dan ook hadden gekeerd. Toen de Sovjet Unie eind 1979 Afghanistan binnenviel, sloeg Carters gematigde toon om in een niet geheel geloofwaardige havik-stem. Een verbod op graanexport naar Rusland maakte de Amerikaanse boeren kwaad, een boycot van de Olympische Spelen in Moskou ontzette sportfanaten.

Carter had mensenrechten stevig op de agenda gezet, maar zoals alle presidenten had hij moeite Amerikaanse belangen af te wegen tegen dat beleid. Zo veroordeelde hij de misdaden van de dictator in Nicaragua, Anastasio Somoza, maar deed niets om hem kwijt te raken. Hij steunde de Sjah van Iran, ondanks diens beleid van binnenlandse terreur, maar kwam hem niet te hulp toen de revolutie onder leiding van ayatollah Khomeini hem ten val bracht. Carters bereidheid om de Sjah voor een medische behandeling in de VS toe te laten, een humanitaire geste, was de aanleiding voor studenten in Teheran om 52 Amerikaanse diplomaten te gijzelen. Carter oogde hulpeloos. Een militaire operatie om de gijzelaars te bevrijden liep vast in een woestijnstorm. Carter kon zich moeilijk losmaken van een door conservatieven opgetuigd imago van softe mislukkeling.

Ook op links lag Carter onder vuur. De tragisch moreel gehandicapte senator Edward Kennedy (in Chappaquiddick verantwoordelijk voor de dood van een medewerkster) daagde Carter uit voor de Democratische nominatie, legde hem het vuur aan de schenen en bleef dat doen ook lang nadat hij zelf geen kans meer had. De schade was enorm. Carter kreeg de nominatie maar in de strijd met de eeuwig optimistische en aartsvaderlijke Ronald Reagan verloor hij in november 1980 de strijd om herverkiezing. Daarmee begon voor Amerika een periode van conservatisme en vrije markt absolutisme waarvan Amerika nu de kenmerken draagt.

Na zijn terugtreden zette Carter zich onvermoeibaar in als bemiddelaar in geschillen tussen naties, om de rechtmatigheid van verkiezingen objectief te beoordelen en voor de verbetering van het lot van minder bedeelden in de wereld. Carters kwaliteiten: een indrukwekkende intelligentie, de zucht naar micromanagement, volstrekte betrouwbaarheid en een bewonderenswaardig idealisme zaten hem als president in de weg maar maakten hem de meest succesvolle ex-president in de Amerikaanse geschiedenis. Hij kreeg in 2002 de Nobelprijs van de Vrede.

Jimmy Carter verdient het de geschiedenis in te gaan als een bewogen man, een idealist zoals er weinig het presidentschap hebben bekleed. Hij was een moralist, een man van overtuigingen, die in de huidige tijd node wordt gemist. Het is jammer dat Amerika van zijn gedeeltelijk falen alleen maar geleerd lijkt te hebben dat ze liever geen idealisten als president zien. It’s their loss.

Wat verklaart de aan adoratie grenzende acceptatie van Donald Trump aan de vooravond van zijn inauguratie? De president-elect begrijpt het zelf ook niet, maar ineens is hij in de narcisten-hemel. Iedereen wil zijn vriend zijn, iedereen smeert hem stroop om de mond. Hij kan familie, vrienden en bewonderaars, plus een roedel aan zakenlui met dollartekens in hun ogen benoemen op belangrijke posities. Zijn buddy Elon is nog geen te lang gebleven huisgast. Partijgenoten buigen en knippen. Beter dan dit kan het niet worden.

Maar de vraag blijft hangen: hoe kan na een harde, splijtende en soms grove campagne de krap gekozen winnaar ineens een razend populaire man met een breed mandaat lijken? Hoe kan het dat de nieuwste leugen, dat Donald Trump is gekozen met een landslide en dat het land dus maar moet accepteren wat van plan is, niet wordt weersproken (nutteloos terzijde: zelfs Jord Kelder verkondigde dit). Zijn de media nu al in hun hok geduwd? Een dreiging hier, een proces daar, een tweet in hoofdletters en, presto, zelfs voorheen kritische journalisten buigen het hoofd. Het kan niet enkel angst voor dure processen zijn. Wat dan wel?

Zelfs de burgers zijn stilgevallen. In 2016 gorde de oppositie zich en bereidde demonstraties voor. Gelatenheid is nu de dominante stemming. Er zit een element in van overgave. Zelfs bij de kiezer, zelfs bij de hopeloos dolende Democraten. Als een putsch pleger, veroordeelde fraudeur, aanrander, met een weinig aansprekende eerste termijn achter zich, iemand die de civic in civic society permanent ondermijnt, kan worden gekozen – wordt gekozen – dan kunnen we niet anders dan op de rug gaan liggen met pootjes omhoog. Trump heeft de democratie nog niet om zeep gebracht, zoals werd gevreesd. De democratie staat simpelweg in de uit-stand.

Dat de plutocraten die Amerika’s grote bedrijven runnen over elkaar buitelen om in Trumps paleis zijn voeten te kussen kun je verklaren als een zakelijke beslissing. Zoals Michael Corleone zei: ‘it’s not personal, it’s strictlybusiness’. De ondernemerselite van Amerika mag pretenderen verlicht te zijn (de Zuckerbergs, Bezos, Cooks en de rest), progressief in de juiste mate van westcoast-attitude, als het op moraal aankomt, geven ze niet thuis.

Maar ze hóefden niet naar Mar a Largo af te reizen. Ze deden het wel, stonden vrolijk mee te blèren met het volkslied door January 6-gevangenen, en brachten een miljoen of zo mee om Trumps inauguratie op te vrolijken. Klein bier als je nagaat hoeveel dollars ze overhouden aan de belastingverlagingen die Trump gaat continueren en verder uitbouwen. Voor wat hoort wat. Het is wel heel opzichtig, al lijkt de cruciale Trump-kiezer, de in de analyses figurerende gewone Amerikaan die de Democraten vervelende betweters vindt met een hang naar onderwerpen waarover enkel kleine minderheden zich opwinden, al lijkt die gewone Amerikaan ziende blind. Je ziet ze niet in Mar a Largo. Nou ja, enkel in de bedienende rollen.

Dat het bedrijfsleven, althans de belangrijke fondsen op de aandelenmarkt en de financiële instellingen, verwacht te profiteren van de nieuwe president, ook dat is nauwelijks verrassend. Opmerkelijk is alleen dat ook zij selectief horen en zien. Het ontmantelen van regulering, het liberaliseren van de financiële wereld, alsof 2008 nooit is gebeurd, het in stand laten van de subsidies waar die grote ondernemingen ten goede komen: spekkie voor hun bekkie. Maar die importheffingen, daar kan Wall Street toch nauwelijks enthousiast over zijn. En dus doen ze maar net of in dit geval Trumps woorden niet zullen worden omgezet in daden.

Evenmin verraste het dat NAVO-baas Rutte zich naar Mar a Largo haastte, om namens ons, namens Europa, te vertellen dat we van Trump houden omdat we zelf te lamlendig zijn om onze defensie te organiseren. Rutte, wiens eigen minister, de roemruchte Hans Hillen, veertien jaar geleden het mes zette in de defensie-uitgaven, verkeerde in goed gezelschap. Ook andere wereldleiders struikelen over elkaar om de kasteelheer geluk te wensen. Ineens is Trump iemand die de vastgelopen oorlogen een draai kan geven, of het nu in Oekraïne is of in Israëls Lebensraum-oorlog.

Acht jaar geleden liepen demonstranten zich warm, pussyhats and all, om te laten zien dat Amerika lui als Trump niet zomaar zou accepteren. Vier jaar geleden kwamen de kiezers massaal op om Trump een nederlaag te bezorgen. Er was energie, er was activiteit, zelfs midden in een corona-crisis. Nu is er niets, behalve de algehele acceptatie van Trump. Als fenomeen, als president, als toekomst van Amerika.

Is het Bidens presidentschap, het geschuifel van de rollatorman, de onuitgelegde inflatie, het desastreuze debat, de inflatie, het gebrek aan een enerverende voorverkiezing met nieuwe, frisse kandidaten? Zijn we, zijn de Amerikanen, murw geslagen dat noch Democraten noch Republikeinen met behoorlijke kandidaten komen? Een gelatenheid ligt over het land. Laat het nu maar gebeuren, lijken ook Trump critici te zeggen. Het is niet anders, het kan niet anders, het zij zo.

Gelatenheid, als dat het is, zou fijn zijn. Die gaat vanzelf over als daadwerkelijk beleid zichtbaar wordt, als de consequenties van wat neerkomt op een verkiezing zichtbaar worden. Maar het heeft iets van de rust van een grafkist.

Je moet het hem nageven: de amusementswaarde van Donald Trump is onbetaalbaar. Letterlijk.

President Musk, de plutocraat in chief, heeft de Republikeinen opdracht gegeven een tweepartijen compromis over de overheidsfinanciën te killen en, surprise, surprise, onbezorgd over enige schade aan hun ruggengraat, de politici sprongen. Trump sprong erachter aan. Hij had geen idee wat er gaande was en wat de gevolgen zijn. We’re off to a good start.

De overheid gaat morgen op slot als er geen nieuw compromis is – en dat zal het oude compromis moeten zijn, anders gaan de Democraten er niet mee akkoord. Trump denkt dat de burgers het aan Biden zullen verwijten – en geef hem eens ongelijk: uiteindelijk stemden ze op hem, dus je kunt hen alles wijsmaken. 

Maar dit keer gaat dat niet lukken. Het dichtgooien van de overheid is een Republikeinse traditie, en de burger weet dat maar al te goed. De Republikeinen deden het keer op keer als ze wilden voorkomen dat de leningsplafonds van de overheid weer moesten worden opgerekt. Nu Trumps (en Musks) belastingverlagingen voor de rijken kapitalen gaan kosten, willen diezelfde Republikeinen af van enige beperking op de plafonds.

Geen beter vermaak dan leedvermaak. Als de Democraten in staat zijn zich in te houden en dit even leuk laten uitspelen, dan kunnen ze nu echt een klassenstrijd ontketenen: de miljardairs, Zuckerberg, Musk en al die anderen tegen de gewone burger. Heerlijk!

En Speaker Johnson, die profiteerde van de ongein in het vorige Congres, dreigt zijn baan kwijt te raken. Dan kunnen de Republikeinen weer weken stemmen over een opvolger, of het advies volgen van de ware idioten in hun midden, en Musk Speaker maken (de Speaker hoeft geen lid van het Congres te zijn – hij is tweede in lijn voor het presidentschap, na de vice-president).

Gaat niet gebeuren maar het geeft mooi aan in wat knoop Republikeinen zich hebben gedraaid door hun partij aan Trump over te dragen, die de regering vervolgens aan Trump overdroeg om zelf te golven en knievallen in zijn paleis te begroeten.

It’s fun!

Misschien is het nog te vroeg, maar ik zie hoopvolle signalen dat de buitenlandse politiek van de VS onder Trump in elk geval op een aantal terreinen meer kan opleveren dan die van Joe Biden.

Het duidelijkst is dat wat betreft Oekraïne. Er moet een deal komen, er zal een deal komen. Zeker nu Poetin een blauw oog heeft opgelopen doordat zijn vriend en bondgenoot Assad de benen heeft moeten nemen, kan druk op de Russische dictator geen kwaad. Zelinsky lijkt al zover dat hij bereid is de huidige frontlinie als nieuwe grens te accepteren. De garantie daarvan lijkt het grootste struikelblok.

Het is goed dat de EU zich realiseert dat Amerika niet altijd de helpende hand zal bieden. Maar de opgefokte koude oorlog sfeer die zich ontwikkelt, kan weinig goeds opleveren. De dreiging van Rusland is niet dat het land morgen of zelfs over een paar jaar Polen zal binnenvallen. Zelfs de Baltische staten hoeven niet echt ongerust te zijn: de Navo leeft voort. Waarom zou Rusland? De ambities zijn beperkt tot de voormalige sovjet republieken en we doen er goed aan, vervelend als dat oogt, om te onderkennen dat we als EU niet onze nek gaan uitsteken voor Georgië.

Nee, wat Rusland echt van plan is, en waar het een goede kans op succes heeft, is de Poetin-vrienden in het westen en het voormalige oosten van Europa te steunen en te helpen de democratie en de weerbaarheid van binnenuit te ondermijnen. Zie Hongarije, Roemenië, Oostenrijk, Slowakije en in mindere mate maar niet minder gevaarlijk Italië, Frankrijk en Nederland. Wilders is op geen enkel gebied te vertrouwen maar hier past enkel wantrouwen. Als de voormalige Oostbloklanden die nu bij de EU horen, obstructie blijven plegen en liever met Rusland in zee gaan: er komt een punt waarop je zegt, good riddance. Een kern EU? Misschien kunnen we er niet omheen.

In het Midden Oosten heeft Biden Amerika buitenspel gezet. Of beter gezegd, hij heeft het speelveld, de tacktiek en de doelstellingen laten bepalen door Nethanyahu. Nu ook Syrië gevallen is, zijn er velerlei mogelijkheden voor deals. Trump is, denk ik, niet echt geïnteresseerd behalve om de geschiedenisboeken in te gaan als vredesstichter. Oorlog met Iran staat niet op het programma maar als de VS een regime change kan helpen (let wel, op de achtergrond) dan zal Trump zeker succes claimen.

Israël heeft zijn zelfmoordmissie grotendeels voltooid. Nu is enkel de vraag hoe lang de VS de rechtse radicalen die van de zee tot de rivier willen annexeren, en dan meteen ook Gaza maar, zal bijven tolereren. Een formeel democratisch land, zeker wel, maar wel een land dat vijf miljoen Palestijnen terroriseert. De nieuwe situatie is wel dat de sympathie voor Israël danig is afgenomen.

Trump heeft geen moeite met Arabische moordenaar- en uitbuitingsregimes, maar ja, dat had Biden ook al niet en nu ons dierbare voetbal in 2036 weer in die zandboek wordt gehouden (naast tennis en F1 geweld) moeten we niet zeuren over mensenrechten en moralisme. De Arabische landen geven niets om de Palestijnen en als het stof is nedergedaald, lijkt een uitgebreide Abraham deal mogelijk, misschien onder Trump zelfs een verdedigingsverdrag met Saoedi Arabië, al zou dat de America First agenda van Trump danig ondermijnen. Hij zou het liefst wegwezen uit het Midden Oosten.

Het beleid tegenover China zal vooral economisch handen en voeten krijgen en het staat nog te bezien hoe de plutocraten die de regering-Trump runnen omgaan met importheffingen en deglobalisering. Ondertussen vermoed ik wel dat China zich wel twee keer zal bedenken om Taiwan aan te vallen. De madman-strategie van Trump (gepikt van Nixon: je weet maar nooit wat die gek zal gaan doen – Cambodja bombarderen of zo) kan heel goed werken.

De erfenis van Joe Biden zal hem weinig plezieren. Hoewel hij aanvankelijk Oekraïne goed hielp, is de steun geleidelijk aan vastgelopen in de voorspelbare moeheid die de VS altijd overvalt als iets langer dan een paar maanden duurt (behalve dan het wrede beleid van Israël). Afghanistan was een ramp. Voor Israël was de VS onder Biden enkel een leverancier van wapens en verder vroeg en kreeg Nethanyahu de vrije hand, onderwijl Biden openlijk schofferend.

Het past in wat we geleidelijk aan kunnen gaan concluderen over vier jaar Joe Biden: had hij maar verloren in 2020, zoals waarschijnlijk was geweest zonder Trumps corona capriolen, dan stond de wereld en de VS er beter voor en hadden we nu een behoorlijke Democratische president gehad.

Een staatsgreep bedreigde deze week de democratie in Zuid-Korea. Ik heb een zwakke plek voor dat land. De manier waarop het zich bevrijdde van militaire dictatuur, gesteund door de VS, laten we dat niet vergeten. De massamoord in 1980 in Gwanju, toen studenten in opstand kwamen, is een pijnlijk litteken voor die samenleving. Geweldig museum in Gwanju, mocht u in de buurt zijn. Geweldige boeken van Han Kang.

De democratie rechtte zichzelf en de staatsgreeppleger moest op zijn schreden terugkeren.

Hoe anders dan het ging na 6 januari 2021 in de belangrijkste democratie van de wereld. De staatsgreeppleger van toen claimt nu een mandaat en voedt ons met leugens over de omvang van zijn overwinning. De democratie in de VS is kwetsbaar, misschien al dodelijk gewond. Eén partij vult democratie in naar eigen believen en heeft verliezen uit zijn werkboek geschrapt. De andere partij zal gaan volgen als dit lang genoeg duurt. Democraten zijn makke schapen maar hoe lang zullen ze toestaan dat de Republikeinen de enigen zijn die liegen en bedriegen?

Terug naar de democratie in Zuid-Korea. Wat mij opviel was dat de VS rap een verklaring uitbracht dat Zuid-Korea onveranderd een bondgenoot was. Wat mij vooral opviel was dat er geen verklaring kwam die de staatsgreep veroordeelde en opriep om terug te keren naar de democratie. Ik vermoed dat veel Zuid-Koreanen ook goede nota hebben genomen van de leegte van de Amerikaanse steun.

Wat heb je aan Amerika als je een democratie wilt redden? Chili vond het al uit in 1973 en de voorbeelden van Amerikaanse verraad zijn te talrijk om op te sommen. In 2014 mocht Egypte nog de volgende dictator verwelkomen, generaal El-Sisi, rap omarmd door president Obama. Sindsdien is het rustig in dat land waar journalisten en critici in het gevang belanden maar waar Nederlandse vakantiegangers graag een rondje woestijngolf spelen.

De impact van de ontwikkelingen in Zuid-Korea zal enorm zijn, nu nog onzichtbaar. De reactie van de VS was veelzeggend.

Biden heeft Hunter, zijn domme zoon, nergens goed voor, gratie gegeven voor wat hij de afgelopen tien jaar ook maar mag hebben gedaan. Niemand hoeft verbaasd te zijn. Reagan, Bush, Carter, kleine Bush en eerder Trump deden hetzelfde. President Obama, een vrijwel schandaalvrije regeringsperiode, had niet voldoende criminele vrienden om wild te gaan.

Biden loog erover. Natuurlijk deed hij dat. Hij had de vraag kunnen ontlopen maar durfde dat niet en zei dus dat hij zeker geen gratie zou verlenen. In het grote geheel van de dingen zijn noch de gratie noch de leugen grote dingen. En Biden die een verkeerde keuze maakt? Tja, als de geschiedenis wordt geschreven al hij er niet al te goed vanaf komen.

Alle opwinding dat dit Trump de gelegenheid zou geven om de hele 6 januari bende en dan nog een stel van zijn vrienden gratie te verlenen lijkt me overbodig. Trump doet wat hij doet, never mind moraal of rechtsstaat. Daar verandert Bidens actie niets aan.

Ja, natuurlijk was de Biden vervolging net zo politiek als die van Trump in New York en zou iemand anders met een waarschuwing zijn weggekomen – dat geldt voor beide proleten. Maar laten we het beestje ook bij de naam noemen: Hunter Biden was een sleazeball die de naam van zijn vader gebruikte om flink veel geld te verdienen. De leugen bij het aanvragen van een wapenvergunning en het niet betalen van belasting waren klein bier. 

Nu de hele familie Trump (en aangetrouwde familie) in overheidsposities verkeert (of zich verrijkt via indirecte posities, zie Trump Jr. en Jared Kushner met zijn Arabische investeerders) is het wel heel nutteloos, en bovendien schijnheilig, om de de Democraten te verwijten dat ze hetzelfde doen als de Republikeinen. 

Deden ze dat maar. Dan zouden ze niet zo vaak verkiezingen verliezen door Roomser dan de Paus te zijn. Maar daarover later.

Vooralsnog kan ik alleen maar vaststellen dat Nederland wel een heel armzalig nieuwsland is als deze gratieverlening de ouwehoerprogramma’s beheerst – en daar lijkt het op.