Het is een bedroevend spektakel om te zien hoe de overtrokken en soms bewust opjuinende reacties op de geweldsexplosie in Amsterdam juist gaan leiden tot meer antisemitisme. 

‘Reddingsvliegtuigen’, een minister die gehaast naar Amsterdam komt, Nethanyahu die zijn kans schoon ziet om alle kritiek op zijn desastreus beleid als anti-semitisch neer te zetten. 

De Nederlandse reacties, Oudkerk en anderen, de foute krant van Nederland, die schrik aanjagen die helemaal niet nodig is. Er is geen pogrom gaande, er worden niet van staatswege mensen opgepakt. De vergelijking met de jaren dertig, met de kristalnacht: buiten proportie, ahistorisch en enkel bedoeld om angst aan te jagen.

Er wordt een oorlog uitgevochten en die verplaatste zich even naar Amsterdam, geholpen door het even bedroevende als voorspelbare geweld van hooligans.

De neiging om anti-Israël of zelfs gewoon, kritisch op Israël, te benoemen als antisemitisch gaat zichzelf in de staart bijten. Ja, hoe langer deze slachtpartij duurt en hoe langer Israël probeert alle Palestijnen te lozen, hoe meer kritiek het land zal krijgen. En dat kun je niet antisemitisch blijven noemen zonder dat de verschillende behandeling van de partijen leidt tot, juist ja, antisemitisme naast anti-Israëlisme. 

Al deze roeptoeters die onmiddellijk in de bekende oorlogskramp schoten (die andere oorlog), inclusief de door mij bewonderde burgemeester Halsema (die misschien niet anders kan): het zijn mensen die antisemitisme alleen maar aanjagen. 

Musk gaat all out Trump, zie NYT vandaag. Elon Musk Is Positioning X Behind the New Trump Presidency

Mooi artikel van Timothy Noah in de New Republic: als u Twitter/X/Musk niet dumpt, bent u medeplichtig. https://newrepublic.com/article/188156/liberals-dump-musk-leave-twitter

Dit is de tekst van een keynote die ik vanmiddag uitspreek op het congres van Volt.

Het uitspreken van een keynote betekent dat je de toon gaat zetten voor wat gaat komen. Mijn claim om hier te staan is dat ik ‘deskundig’ ben, iets weet van Amerika. Dat doe ik ook, meer dan veertig jaar ervaring, maar ik kan niet ontkennen dat de uitslag van afgelopen dinsdag me verraste. Dat was naïef en duidelijk een geval van wishful thinking, waarin hoop de overhand kreeg op beter weten. Zoals ik het tegen mijn Amerikaanse echtgenote zei bij het ruw ontwaken: dit is niet ons Amerika. En dat is precies the point.

In deze keynote wil ik de toon zetten voor de discussie die we hierna gaan hebben, over wat precies de gevolgen zijn van een nieuw, ongebonden presidentschap van Donald Trump. Want voordat we ook maar iets zinnigs over de gevolgen kunnen zeggen, moeten we analyseren wat er hier precies gebeurd is. Met de benefit of hindsight kan wel weer deskundige zijn, socioloog en journalist, minder betrokkene. Aan de hand van een aantal stellingnames wil ik dat proberen.

Zo zou ik zeggen dat terwijl de gevolgen van deze verkiezing van revolutionaire aard zijn, dit minder een revolutie was dan een opstand. Een opstand, als het zo cru mag uitdrukken, van het klootjesvolk tegen de weldenkende betweters die hen negeren of, erger nog, op hen neerkijken.

Dit verkiezingsresultaat was vooral reactionair. Reactionair in twee opzichten. Ideologisch en inhoudelijk reactionair van de kant van de extreem rechtse beweging achter project 2025, de racisten en xenofoben, de onverdraagzame nationalistische evangelische burgers – pak weg de helft van de Republikeinse Partij, minder dan de helft van zijn kiezers. Maar het was ook een reactie in de meer letterlijke zin. Deze uitslag was het oordeel over de afgelopen vier jaar, en ik zou zeggen, misschien wel over de afgelopen decennia.

In het Amerikaanse systeem kun je maar een keer per vier jaar duidelijk aangeven hoe je vindt dat de vlag erbij staat. Dat kan ongelukkig uitpakken als de economie het net niet goed doet, of er oorlogen zijn uitgebroken of anderszins de zaken niet lopen zoals de zittende president het had bedoeld of had gewenst.

En laten we eerlijk zijn: zonder corona en Trumps chaotische en soms dramatische stupide beleid op dat terrein was hij in 2020 gewoon herkozen. Een zittende president krijgt meestal wel wat krediet en je moet met goede argumenten komen hem of haar eruit te gooien. Maar die ene keer in de vier jaar dat je als kiezer wat mag laten horen dan moet je dat luid en duidelijk doen, vooral als je vindt dat het niet goed gaat. Zeker in retrospect is het overweldigende gevoel van Amerikanen dat het land niet de goede richting ingaat, zo’n 65 procent, de beste indicator dat de opdracht van Harris onbegonnen werk was.

Ik wil poneren dat deze verkiezingsuitslag, luidkeels verwelkomd door autoritaire types overal elders in de wereld en zelfs dicht bij huis, geen omarming was van rechts, laat staan radicaal rechts. Het was evenmin een omarming van conservatisme in de klassieke betekenis. De Trumpies moeten hun mandaat niet overschatten. Afgepeld tot de kern is er niet vòòr iets gekozen. Er is tegen iets gekozen.

Er is tegen de regering-Biden gekozen. Tegen de inflatie, de immigratie, tegen de oorlogen waarbij Amerika meer dan zijdelings is betrokken. Tegen de zichtbaar aftakelende man die zichzelf onmisbaar achtte.

Maar vooral is er gekozen tegen de beperkte visie – letterlijk visie: kijken naar wat er om je heen gebeurt – van de hoog opgeleide elite. Betweters die eindeloos babbelen over abortus, lhbt-voorzieningen, racisme en activisme op campussen van universiteiten die te duur zijn voor gewone mensen. Het is patroniserend. Ik ben ietwat verbaasd het me zelf te horen zeggen, maar Barack Obama, laat in de Harris-campagne nadrukkelijk aanwezig, beantwoordde geheel aan dat beeld. Obama’s oproep aan zwarte mannen om hun manhood niet bedreigd te zien door een zwarte vrouw als presidentskandidaat was goed bedoeld maar helaas typerend. Een serieus economische argumentatie was nuttiger geweest. Michelle Obama’s ferme standpunt richting vrouwen idem dito. Ik vermoed zelfs, als het erop aankomt, dat al die celebrities, de Taylor Swifts, Oprah Winfreys en anderen, wel eens averechts gewerkt kunnen hebben. Ze irriteerden. Ongeveer zoals de hulk en heavy metal types in het Trump kamp ons, de weldenkende elite, irriteerden.

Het delen van vijanden is een onderschatte factor in de politiek. Er zijn heel veel Amerikanen die Trump niet hoog waarderen of misschien zelfs wantrouwen, maar in het benoemen van zijn vijanden, schept hij een band. Het zijn precies de mensen waar jij als kiezer ook een hekel aan hebt. Omdat ze altijd alles beter weten. Omdat ze iedereen die wat anders vindt in de hoek zetten als dom, onkundig of met slechte bedoelingen.

Trump wordt gewaardeerd om zijn vijanden. Om die mensen die puh-puh en ach-en-weeën als hij weer wat schofferends, grof of vulgair uitkraamt. Die puh-puhend mensen realiseren zich niet dat ze worden uitgedaagd precies om die reden. ‘Owning the Democrats’ noemen de Trumpies dit. Een soort permanente Geen Stijl fuck you stijl. Kort samengevat: het is niet Trump die een middelvinger opsteekt naar de progressieve elite. Het is de kiezer die dat doet.

Dat dwingt tot reflectie. De Democraten verliezen keer op keer winbare verkiezingen door de weg kwijt te raken in doolhoven van eigen makelij. Grote opwinding over onderwerpen die Democraten aan het hart gaan, of in elk geval een deel van hen, maar die juist kiezers die ze nodig hebben om te kunnen regeren, wegjagen. Ja, ik weet dat rechts ‘woke’ heeft omarmd als scheldwoord voor alles wat ook maar enigszins progressief oogt of klinkt. Ik weet dat dit vaak onterecht is, maar ik weet ook dat we het zelf over ons hebben afgeroepen door eindeloos met de morele maatlat klaar te staan. Door discussies aan te gaan over randonderwerpen zonder de echte issues ter tafel te brengen.

We hebben ook nog steeds weinig inzicht in het nieuwe normaal. Trump en mensen van zijn soort, ook in Europa, ook in Nederland, hebben met hun taalgebruik en hun provocaties het publieke debat verruwd – een softe term die de realiteit van Trumps Neurenberg-stijl bijeenkomst in Madison Garden niet goed weergeeft. Het nieuwe normaal is dat social media omgangsvormen het politieke debat beïnvloeden. Dat een superrijkaard een door miljoenen gebruikt verslavend meningenplatform vormt naar zijn wens en dat dit door menigeen wordt verdedigd of toegejuicht als een goede zaak. ‘Absolute vrijheid van meningsuiting’ moet er zijn, vond een Nederlands parlementariër desgevraagd.

Ik moet bekennen dat ik niet weet wat eraan te doen. Ik kan alleen maar de traditionele media verdedigen die eigen onderzoek doen, check en double check, die feiten als feiten presenteren. Het was teleurstellend dat grote Amerikaanse kranten het gezag van hun medium weggooiden door geen opinie te hebben over wie president zou moeten worden.

Deze verkiezingen gingen behalve over persoonlijkheid – en misschien enkel daarover – over inflatie, immigratie en, in mindere mate, over de oorlogen in de wereld. En dus, het is niet anders, over de oogst van de regering-Biden. Dat is alleszins redelijk. Dat het volk, althans het volk dat ertoe doet, de kiezers die bereid zijn te wisselen van partij, heeft gekozen voor Trump wil niet zeggen dat ze zijn agenda omarmd hebben. Wel zijn sleutelkreten: de drie ‘i’’s: immigratie, inflatie en irritatie.

De keuze voor een narcist, een wheeler dealer die vooral zijn eigen belang vooropzet, belooft weinig goeds voor die opstandige kiezer. En laten we eerlijk zijn, democratie of dreigingen voor de democratische normen en omgangsvormen hebben niet de hoogste prioriteit voor de kiezers. Dat 6 januari, Trumps schending van de grondwet en andere bedreigingen van de democratie niet serieus genomen worden, of in elk geval, de kiezers niet bezorgen, is beangstigend. Het is niet dat radicaal rechts wordt omarmd, het is dat hun anti-democratische positionering geen problemen oplevert.

De socioloog Samuel Huntington, die u kent van de botsing der beschavingen maar die veel interessanter dingen heeft geschreven, heeft met kracht van argumenten betoogd dat een groeiende middenklasse leidt tot meer democratie, simpelweg omdat mensen met veilige inkomens meer invloed op de rest van hun leven, op hun samenleving willen hebben. Je kunt in China zien of Huntingtons stelling nog steeds opgaat – het is te vroeg om daarover te beslissen. Mij heeft een variant beziggehouden die niet door Huntington werd beschreven. Zou het kunnen dat in een land waar de middenklasse steeds kleiner wordt, waar de afstand tussen rijk en arm niet alleen onoverbrugbaar wordt, maar ook de samenhang van de samenleving fundamenteel wordt ondermijnd democratisch blijven?

Mijn stelling is dat de Democraten opnieuw een verkiezing verkloot hebben. En ja, er zijn zondebokken. We kunnen nu vaststellen dat Kamala Harris, als persoonlijkheid een aardige vrouw, als politica te wensen overliet. Zij was een opgedrongen kandidaat. Laten we er geen doekjes om winden, in 2020 werd zij door Joe Biden als vice-presidentskandidaat gekozen omdat ze vrouw was en van kleur. Biden had beloofd een vrouw te kiezen, wat dom was want net zo gedachteloos gekwalificeerde kandidaten uitsluitend als wat feministen altijd als verwijt hanteerden. Hij koos Harris, de eerste Democraat die in de voorverkiezingen over de kop was geslagen, nog voor er gestemd was, uit, ik zeg het met pijn, woke-overwegingen.

Door zijn arrogante, eigenwijze, koppige en diskwalificerende vasthouden aan het ambt ook toen duidelijk was dat hij er te oud voor was, heeft Biden die eerdere fout verdubbeld, verdriedubbeld door te lang de werkelijkheid te ontkennen. In het befaamde debat sloeg hij zichzelf knock out maar veel belangrijker: liet hij Donald Trump ongemoeid. En dus kon Harris, ongetest en niet uitgedaagd de mantel overnemen. Op dat moment kon dat niet anders meer, maar ik stel vast dat de Democraten voor de zoveelste keer een winbare verkiezing hebben verkwanseld door een opgedrongen kandidaat te moeten accepteren. In 2000 Al Gore, in 2016 Hillary Clinton en in 2024 Kamala Harris. Nog een gelukje dat de opgedrongen kandidaat in 2020, Joe Biden, enkele tienduizenden stemmen in swing states wist binnen te halen. En, by the way, stop met zeuren over dat systeem van kiesmannen. Het gaat niet veranderen. Werk ermee. De Democraten zijn daar niet goed genoeg in.

Veel Amerikanen, zowel op rechts als op links, hebben het gevoel dat het land in een crisis zit. Daarin hebben ze niet ongelijk. Het land valt uiteen, de sociale lijm die een samenleving bijeenhoudt lijkt opgedroogd. Voor zover polarisatie en extreme partijdigheid directe consequenties heeft dan is dat de ervaring dat het land verdeeld is. Dat is meer dan een ervaring. Als ik Amerika zie, met meer dan veertig jaar intieme ervaring, dan zie ik een land dat uiteenvalt. Niet enkel in partijdigheid, maar ook in inkomens, geloof, cultuur en sociale bubbels. Er is simpelweg geen contact meer tussen burgers. Eind vorige eeuw vatte de socioloog Robert Putnam dat mooi samen in zijn boek Bowling Alone, een metafoor voor de teloorgang van de vele sociale organisaties die ooit Amerikanen met elkaar in contact brachten. Er is een soort terugtrekken op eigen gezin, eigen buurt, eigen sociaal economische groep, versterkt door de eenvormigheid van Amerikaanse wijken.

Uiteindelijk gaat het in Amerikaanse verkiezingen over wie je vertrouwt. Met wie je je comfortabel voelt. In 2000 werd gezegd dat kiezers liever een biertje dronken met George W. Bush dan dat ze een lezing kregen van Al Gore. Doet het ertoe, zult u vragen? Ja, natuurlijk. Gore kwam erachter en nu zien we hetzelfde met Donald Trump. Ook als kiezers hem niet als persoon omarmden was hij in elk geval good entertainment. Een lijst van mensen op wie je wraak wilt nemen als je de kans krijgt, omdat ze je dwarsgezeten hebben. Foei, foei en nog eens foei, maar voor veel mensen die zelf ook overlopen van grieven, heel begrijpelijk.

De to-do-list van Harris – in plaats van de vijandenlijst van Trump – was een goede late vondst, maar gaf tegelijkertijd ook meteen het probleem weer: een gedisciplineerde politica die een lijstje afwerkte. Inspiratie nul. Bovendien liet ze het lijstje nogal leeg. Zeker in een tweepartijenstrijd loont het om er hard in te gaan, in elk geval net zo hard als je tegenstander. Hoe kan het dat belastingverlagingen voor de rijken en voor ondernemingen, dezelfde ondernemingen die de prijzen hoog houden en superwinsten draaien, hoe kan het dat gewone kiezers zonder uitzicht op een hoog inkomen daarin meegaan? Het is niet de Amerikaanse droom, dat ze dit soort beleid ondersteunen omdat ze zelf rijk hopen te worden. Daar geloof ik niets van, zo dom zijn ze nou ook weer niet.

Maar ze krijgen geen alternatief beleid aangeboden. Democraten zijn altijd bang dat ze als te links worden weggezet. Maar waarom niet gewoon belastingverhogingen voor de rijken aankondigen, het vrijwel ontbreken van successierechten veranderen, winsten via investeringsvehikels belasten. Waarom niet de klasseoorlog voeren die de andere kant voert met daden, weggepraat door gebabbel over vrije markten, stimuleren van ondernemerschap en het niet belonen van afgunst? De roep zal nu zijn om het midden op te zoeken, opeens mis ik Bernie Sanders.

Progressieven in Amerika, maar ook hier, zijn schrijnend in gebreke gebleven om een serieuze agenda op te zetten die echt confrontatie aangaat en niet enkel wat marginale veranderingen van wat de ander voorstelt. Een stelling die ik hier niet kan uitwerken maar u toch niet wil onthouden: sinds 1968, sinds het einde van de regering-Johnson is het beleid in Amerika door Republikeinen gedomineerd. óf ze voerden het zelf uit, zoals Reagan en kleine Bush, of ze ketenden de andere partij door het Congres lam te leggen. Obamacare is het enige beleid dat er echt is doorgeslipt, veel vaker waren het belastingverlagingen die de uitgaven van de overheid onder druk zetten. Knap werk.

Ondertussen moet de aandacht voor de persoon niet afleiden van wie er werkelijk met de macht vandoor gaan. Dat is niet dat klootjesvolk, goed om Trump gekozen te krijgen, maar nauwelijks relevant voor zijn agenda. Het transition team van Trump zit vol met rijkaards, vooral mensen met een achtergrond op Wall Street. Elon Musk en andere miljardairs die zaken doen met de overheid of te maken hebben met regulering, zullen kunnen oogsten. De lobbygroep die zo succesvol was in het plaatsen van conservatieve rechters dat het Supreme Court in geen enkel opzicht het land of de mening van het land weerspiegelt, kan weer vier jaar zijn gang gaan. De fossiele industrie, grootinvesteerders in de Trump-campagne, zullen daar iets voor terugvragen. Vergeet klimaatbeleid. Ik geloof niet in samenzweringen maar wel in georganiseerde campagnes om macht te verwerven. Het gewone volk heeft de rijkaards meer macht dan ooit gegeven, om zichzelf verder te verrijken. Een goede investering van die rijkaards, dat wel.

Trump en zijn bende zijn een gevaar voor de democratie. Ze hebben het laten zien door de verkiezingen van 2020 omstreden te maken en door de aanval op het Capitool te bagataliseren. Maar het was een kardinale fout van Biden om de opnieuw door de Republikeinen omarmde Trump enkel aan te vallen als een gevaar voor de democratie. De meeste mensen geloofden niet dat dit zo was (noem het cognitieve dissonantie, maar het is niet anders) en het valt te betwijfelen of zoveel mensen zo loyaal zijn aan het democratisch bestel – kleine d. En laten we onszelf niets wijsmaken, ook in diverse landen in Europa ligt de democratie onder vuur.

Hoewel ik denk dat een rechtsstaat niet anders kon dan het deed, moet ik vaststellen dat de rechtszaken tegen Trump averrechts werkten. Gegeven het politieke klimaat was het gemakkelijk voor Trump, en zijn partij, om zich in te graven in een vervolgingsverhaal. Dat het zo zou gaan, hadden de Republikeinen al duidelijk gemaakt door in 2021 tegen Trumps impeachment te stemmen. Het was een daad van lafheid, van politieke malpractice, maar het gaf al aan dat te veel mensen zich hadden gecommitteerd aan een vervolgingsvrije aftocht.

Sta me toe om nog een paar campagnefouten van Kamala Harris aan de orde te stellen. Ze houden misschien ook wat lessen voor ons in. Het was dom van Harris om mee te gaan in de beschrijving van Trump als een fascist. Namecalling was niet nodig. Anderen deden het al, en je kon weten dat het voor de kiezer betekenisloos was, aangezien Trump Harris een communist, een marxist én een fascist noemde. Maar het was over the top en harkte ook terug naar Bidens enige campagne-item: Trump als gevaar voor de democratie. Het volk zag dat niet zo en het was al lang duidelijk dat eventuele gewaarwording van dat gevaar niet zou belissen.

Ook het opspelen van abortus, of beter gezegd, het hopen dat abortus de doorslag zou geven, was een foute beslissing. Iedereen wist dat dit belangrijk was. Je hoefde het niet te onderstrepen en het leidde af van waar het werkelijk over had moeten gaan, de economie en immigratie.

Harris pleegde zowat politieke zelfmoord door op de vraag of ze iets anders had gedaan in vier jaar Biden, enthousiast te verklaren dat ze niets kon bedenken. Het was een terugkerende fout bij Harris: niet gebruikmaken van openingen die een vraag bood. Ja, ze was tegen fracking in 2019. Ze had kunnen zeggen dat vier jaar ervaring als vice-president haar had geleerd dat ze haar standpunt moest veranderen. In plaats daarvan kwam ze met het lamme ik ben van mening veranderd maar mijn waarden zijn dezelfde gebleven. Duh?

En ondanks orkaanschade in Florida en North Carolina was klimaat helemaal geen onderwerp. Inkomensongelijkheid als onderwerp werd opgeofferd aan de stabiliteit van middeninkomens – steeds met het levensverhaal van Harris erbij. Persoonlijk was ik blij dat Biden vertrok en vond ik het verstandig om niet een open auditie voor de opvolging te houden, maar het was natuurlijk van een beangstigende knullingheid.

Laat ik dit vaststellen: de verkiezing van Donald Trump is een uitdaging. En een kans. Minder voor Amerika, waar een regering-Trump binnenlands de tegenstellingen, sociaal, cultureel en economisch alleen maar zal vergroten, dan voor ons, in Europa. Nou ja, kans. We kunnen niet anders dan ons realiseren dat de traditionele verhoudingen tussen Amerika en de EU voorgoed anders zijn geworden. Trump is daar minder de motor van als de resultante. Zie het als een opdracht.

U vroeg mij om de toon te zetten. Gegeven de uitslag van deze verkiezingen, niet enkel Trump maar in zijn hele omvang, kan die toonzetting alleen in mineur zijn. Maar ter afsluiting wil ik mijn openingsargument herhalen: ga deze uitslag niet overinterpreteren. Er was sprake van een opstand tegen de gevestigde machten, niet van een revolutie die een nieuw regime brengt. De kiezer heeft een duidelijke keuze gemaakt en dat doet die kiezer ook elders in Europa en dicht bij huis. Onderken echter dat die kiezer dat niet doet omdat hij het aanbod van de andere partij zo aantrekkelijk vindt, maar omdat hij genoeg heeft van de bestaande orde.

We moeten ons blijven realiseren dat die kiezer kan worden overgehaald tot een andere keuze. Maar dan moeten we wel iets te bieden hebben. Dat te doen, op zo’n manier dat nieuwe coalities gevormd kunnen worden, dat is de uitdaging voor iedereen die dinsdag de overwinning van Trump en zijn sekte bezorgd en zelfs een beetje bang gadesloeg. We moeten ons niet laten ontmoedigen.

Kunnen we een beetje perspectief houden? Gisteren  maakte Amsterdam een staaltje straatgeweld mee. Zoals zo vaak had het met voetbal te maken. En met Marokaanse jongeren. En met tot geweld geneigde demonstranten. 

Ik kan niet zeggen dat ik het hele verhaal op een rijtje heb maar de betrouwbare bronnen melden idiote hard core supporters van beide clubs. Het weghalen van vlaggen van zowel Palestijnen als Israëli’s. Een fase waarin de Tel Aviv supporters het aan de stok kregen met taxichauffeurs.

Een complete chaos, met misselijk makend geweld. Welk deel gewoon knokken was en welk deel anti-semitisme en welk deel woede over Israël kan ik niet uitmaken.

Maar dit was geen Kristalnacht, geen jaren dertig orgie van geweld tegen joden. Laat staan dat die van overheidshand werd georganiseerd. Dit was geen pogrom, het woord dat stennismakers van de andere kant in de mond bestorven ligt.

Wel van overheidshand georganiseerd waren de aangekondigde ‘reddingsvliegtuigen’ en de buitenkans om hier een publicitair nummertje van te maken. Ministers uit een uiterst rechtse regering die hun kans schoon zien Gaza en de Westbank bij ons uit te vechten.

Ik zat gisteren in een uitzending van Radio 1 waarin Rob Oudkerk daarover werd gevraagd. Na een paar minuten oproepen van de sfeer van de jaren dertig, eindigde hij met de conclusie dat het ook gewoon een bende onruststokers geweest kon zijn, misschien zijn kutmarokken van weleer.

Ik vond dat een bizar gesprek, maar het is typerend voor de overtrokken reactie, lijkt me. Een dreiging oproepen en uitkomen op de conclusie dat je het eigenlijk niet weet. Ja, ik kan me voorstellen dat joodse Amsterdammers zich bang voelen, en boos. Als Amsterdammer schaam ik me dat dit tuig en het voetbaltuig zowat elk weekend onze stadsnaam bezoedeld.

Maar die oorlog, die oorlog. We kunnen er niet van loskomen. Het maakt het blijkbaar onmogelijk om een gebeurtenis als deze, in de tijd van hongersnood in Gaza, in een tijd van voortdurend voetbalgeweld, in de context van deze tijd te zien. Meteen duiken de oorlogsaasgieren er weer op.

Dat burgemeester Halsema er weer van langs kreeg, lag voor de hand. De foute krant van Nederland voert permanent campagne. Oudkerk ging nog maar even terug in de tijd en vond dat Halsema om de haverklap de noodtoestand moest afkondigen en vrijheid van meningsuiting moest beperken en, in retrospect, toen al in gebreke was gebleven.

Als Amsterdammer schaamde ik me, voor die relschoppers, voor Oudkerk. Maar ik ben trots op onze burgemeester. 

Veel Amerikanen, zowel op rechts als op links, hebben het gevoel dat het land in een crisis zit. Daarin hebben ze niet ongelijk. Het land valt uiteen, de sociale lijm die een samenleving bijeenhoudt lijkt opgedroogd. Voor zover en inzover als polarisatie en extreme partijdigheid directe consequenties heeft dan is dat de ervaring dat het land verdeeld is. Dat is meer dan een ervaring. De buitenstaander die Amerika aanschouwt ziet een land dat uiteenvalt. Niet enkel in partijdigheid, maar ook in inkomens, geloof, cultuur en sociale bubbels. Er is simpelweg geen contact meer tussen burgers. Eind vorige eeuw vatte de socioloog Robert Putnam dat mooi samen in de zijn Bowling Alone, een metafoor voor de teloorgang van de vele sociale organisaties die ooit Amerikanen met elkaar in contact brachten. Er is een soort terugtrekken op eigen gezin, eigen buurt, eigen sociaal economische groep, versterkt door de eenvormingheid van Amerikaanse wijken.

Dat heeft directe gevolgen voor de buitenlandse politiek. Als je eigen land je een gevoel van crisis geeft, sta je minder open voor de problemen van andere landen, en heb je minder oog voor de belangen van de VS ver van je bed. Maar de partijverhoudingen hebben zich omgekeerd. Traditioneel was de Republikeinse Partij de partij van robuuste buitenlandse politiek, de partij van Nixon, Reagan, de Bushes. De Democraten kregen altijd het verwijt dat ze te slap waren, tegen communisme, tegen terrorisme.

Het is niet zozeer dat de Democraten in de loop de jaren veel veranderd zijn, het is veeleer dat de Republikeinen van Trump – met een andere achterban dan tevoren – isolationisme hebben herontdekt. Want we moeten niet vergeten dat isolationisme en naar binnen gerichtheid een Republikeinse eigenschap waren. Meteen na de Eerste Wereldoorlog en ook na de Tweede Wereldoorlog was dat de eerste aanvechting. Juist de Democraten, onder Franklin Roosevelt en Harry Truman waren de internationalisten. De wereld drong zich op, de Koude Oorlog stond het niet toe keuzes te maken die neerkwamen op niet-betrokkenheid.

Wat we vaak vergeten is dat de concentratie van de VS op Europa, trans-Atlantisch, historisch gezien niet vanzelf sprak of spreekt. Wij vergeten het graag maar Amerika heeft ook een Stille Oceaankant, een Pacific-kant. Het had er sinds 1896 een kolonie, de Filipijnen, en een eilandenrijk dat deel gemaakt werd van de VS, Hawaii. De interesse van de Amerikanen was op zijn minst evenveel naar de Pacific als naar de Atlantische Oceaan gekeerd, waarschijnlijk meer. De drang naar het westen was precies dat. Het oosten werd achtergelaten, het westen was waar de toekomst lag.

Die voorkeur werkte door. Theodore Roosevelt was de mediator in de vrede tussen Rusland en Japan na de oorlog van 1905. De Filipijnen waren altijd aanwezig. Franklin Roosevelt had de grootst mogelijke moeite om Amerika na de aanval op Pearl Harbor over te halen eerst de oorlog in Europa te voeren. De meeste Amerikanen zouden liever in de Pacific aan de gang gegaan zijn, zeker na de vernedering van Pearl Harbor. We hadden geluk met FDR.

Bij de recente eeuwwisseling stond Amerika al klaar om zich weer meer op het westen, op de Pacific, te concentreren. 9/11 onderbrak dat proces en zoog het land weer het Midden Oosten in. De pivot to Asia van Barack Obama lag voor de hand, het was een terugkeer naar traditioneel Amerikaans beleid. En de opkomst van China. De conclusie dat Europa niet langer op een staat, is wat laat maar daarom niet minder juist. Toen de muur viel, in 1989, gebeurde dat.

Europa zal moeten beslissen wat haar positie is op een wereldtoneel waar de VS zich concentreert op China en de Pacific in het algemeen. In het Aukus pact maakte de VS afspraken met Australië en Groot-Brittannië over kerngedreven onderzeeërs. De bedoeling is dat Japan deel wordt van een Pillar II. De voorspelbare weg is om via de NAVO relaties uit te breiden met Zuid-Korea, Japan, Nieuw-Zeeland en Australië, waarbij de vraag is of de NAVO wel de juiste weg is.

Nu is de VS opnieuw het Midden Oosten in gezogen, iets wat Trump met al zijn steun voor Nethanyahu, niet plezierig vindt. Hij kan vast een deal maken met Saoedi Arabië dat toch al niets geeft om de Palestijnen maar heel graag een defensieverdrag met de VS wil. Ik zie Trump daar nog wel wat uitonderhandelen. Vergeet de tweestaten optie als u nog dacht dat die bestond. Israël zal de Palestijnen uitmergelen en zoveel mogelijk het land uit jagen, opgedreven door orthodoxe zeloten. Maar die deal die komt er wel.

Oekraïne hoeft niet veel meer te verwachten, al zal Trump graag krediet claimen voor een wapenstilstand op de huidige bezettingsgrens. Dan kunnen Moldavië en Belarus in de invloedsfeer getrokken, zoals dat ook met Geogia is gebeurd. En dan heeft Amerika de handen vrij voor de competitie met China. In de Pacific, dat deed het altijd al liever.

Bijna 250 jaar geleden zetten de Amerikanen een koning overboord, besloten dat ze zich niet meer lieten koeioneren door iemand met absolute macht. Vrijheid in een republiek met democratische instellingen was wat ze werkelijk wilden. Ze vochten ervoor en brachten het tot stand.

Gisteren besloot een meerderheid van diezelfde Amerikanen de klok terug te draaien. Ze hebben toch liever een absolute heerser om hen te leiden. Iemand, letterlijk, met de macht om alles te doen, zonder controles. De kiezers van Amerika kozen een veroordeelde fraudeur, aanrander en schender van de grondwet als degene die, zoals de eed bij de inauguratie stelt, die grondwet moet ‘behouden en beschermen’. En ze gaven hem de macht in het Congres om te doen wat hij wil.

Als iets de teloorgang van de Verenigde Staten als supermacht, als voorbeeld voor de wereld, illustreert dan is het deze historische verandering. Want we hebben het over een ommekeer, een revolutie net als 250 jaar geleden maar dan de kant op van de reactie. Met de uitvoerende macht, de wetgevende macht én het hoogste gerechtshof in één hand, zowat letterlijk gezien Trumps dominantie van de Republikeinse Partij, gaan we een grootscheepse verbouwing van Amerika zien. Verandering is wat de kiezers wilden, verandering zullen ze krijgen.

Alles draait om de persoon Donald Trump maar het zou kortzichtig zijn om niet te onderkennen wat er achter hem gebeurt. De Republikeinse Partij is door hem overgenomen, de mensen die niet konden verdragen wat er op 6 januari gebeurde en die Trump op basis van zijn eerste presidentschap ongeschikt verklaarden, zullen geen rol meer spelen. Als Trump zo verstandig is om zijn dreiging van processen tegen Liz Cheney, generaals Mark Milley en Jim Mattis niet uit te voeren, dan zijn ze in elk geval buitenspel gezet. Dát Trump kon dreigen zijn tegenstanders in het gevang te gooien en dat dit niet tegen hem werd gehouden, is veelzeggend.

De klassiek Republikeinse agenda van lagere belastingen, minder regulering en een kleine overheid kan nu door een eensgezind Congres worden uitgevoerd om te beginnen de verlenging van de verlagingen van 2017. Maar daar zal het niet bij blijven. Er zal ongetwijfeld een landelijke abortusban op tafel komen (die dan door twee of drie integere senatoren wordt tegengehouden), het ministerie van Onderwijs zal verdwijnen, overal mag naar olie geboord worden, het milieubureau zal opnieuw worden uitgekleed. Ze kunnen eindelijk Obamacare afschaffen. Trump-loyalisten zullen de departementen gaan bemannen en de niet loyalisten wegjagen. Maar ook daar zal het niet bij blijven.

Als Trumps woorden iets te betekenen hebben dan zullen binnenkort de razzia’s beginnen om illegalen op te pakken. De treinen zullen rollen richting grensstaten waar miljoenen mensen die de economie van Amerika draaiend houden en er vaak al tientallen jaren wonen zullen worden opgesloten in wat niet anders dan concentratiekampen kunnen worden genoemd. Torenhoge importheffingen zullen in de rest van de wereld gelijksoortige reacties oproepen. Alsof er niets geleerd is van de jaren dertig en de tit-for-tat handelsoorlogen. Maar ook daar zal het niet bij blijven.

Oekraïne moet vrezen te worden uitverkocht aan Trumps vriend in het Kremlin. Palestijnen zullen moeten vrezen dat hun oorlogsellende niet zal eindigen maar juist zal verdiepen. Inwoners van Taiwan zullen zich afvragen of de VS nog zal helpen als China zijn move maakt. Europa zal gedwongen zijn te denken over zijn eigen rol in de wereld – waarbij de overwinning van Trump een enorme opsteker is van rechtsradicalen binnen de EU die hun eigen ideeën hebben over die rol. Maar daar zal het niet bij blijven.

Een deel van de Amerikaanse samenleving, samengebald in de rechts-katholieke achterban van vicepresident-elect JD Vance, in de nationalistische evangelische kiezers,in de Amerika-is-alleen-van-ons racisten en verwoord in Project 2025, een 900 pagina’s dikke richtlijn, wil hun Amerika onherkenbaar wil veranderen. Dat essentiële Amerikaanse waarden als individualisme, vrijheid en tegelijk compassie en gemeenschapsgevoel verwerpt. Dat niet universele normen erkent maar zijn normen wil opleggen aan iedereen. Dat openstaat voor een autoritair leunend bewind waar de Amerikaanse Founding Fathers rillingen van zouden krijgen. Voorwaar een revolutie.

Maar de kiezer heeft gesproken. En duidelijk gesproken. Kiezers spreken niet met één mond, behalve dan die ene keer als een presidentschap op het spel staat. Toch is de massa die Trump heeft gekozen verdeelder dan we denken. Analyses zullen over de tafel rollen maar zeker is dat de Amerikanen die zich benadeeld voelen, die denken dat ze links en rechts door ‘anderen’ worden gepasseerd, die niet onterecht denken dat de Democraten in hun elite-modus te weinig hebben gedaan om hun lot te verbeteren en die inderdaad Trump zien als hun ‘retribution’, als hun wraak op die elite, op de hoger opgeleide beterweters, dat die Amerikanen nu tevreden kunnen toekijken hoe Democratische Amerika zich de haren uit het hoofd trekt.

De ironie, of beter gezegd, het drama is dat de Trump-partij, de Trump-regering, de Trump-uitvoerders niets voor hen zullen doen. Hun wraak mag warm zijn, de gevolgen ervan zullen koud worden opgediend. Kort samengevat: de gewone burgers zullen niets beter worden van een regering-Trump. Maar die wraak op de elite hebben ze maar vast te pakken. Daar zal het, voor hen, ook bij blijven.

Well, in elk geval is het duidelijk. Opnieuw hebben Democraten een winbare verkiezing verloren. Thanks, Joe!

Amerika kiest wat het wil, krijgt waar het voor kiest. We gaan een andere wereld tegemoet.

Goodbye and good luck.

Okay, tijd om de rekening op te maken. Waar had ik het goed, waar had ik het, soms spectaculair, bij het verkeerde einde.

Om met het laatste te beginnen: mijn conclusie na 6 januari en de dagen erna dat Donald Trump never nooit niet meer in de buurt van het Witte Huis zou kunnen komen was wat je noemt voorbarig. Ik luisterde niet voldoende naar mijn oude vuistregel: onderschat nooit de domheid van Amerikanen. Maar die vuistregel vertelt maar het halve verhaal.

Er zijn heel wat mensen die niet kunnen inzien wat voor gevaar Donald Trump voor Amerika en voor de wereld is. Tien keer 6 januari zou hen niet van mening doen veranderen. Geen vuilniswagen met racisme, belediging, smeerlapperij en haatspraak van Trump en zijn bende kan hen uit hun cocon rukken. Niets kan evangelische zeloten ervan overtuigen dat deze proleet alles met voeten treedt waar zij voor staan. Of misschien staan ze eigenlijk voor helemaal niets.

Maar dat is inderdaad op zijn best het halve verhaal. Wat ik spectaculair verkeerd inschatte was de mate waarin de Republikeinse Partij rijp bleek om door Trump opgeslokt te worden. De weigering om hem te impeachen na zijn putsch had me tot dieper inzicht moeten zetten. Ik had zelfs nog de gedachte dat na de spectaculaire verkiezingsnederlaag in 2022 een aantal Republikeinen op zou staan om Trump te dumpen. Dat deden ze niet. Ze stelden hun hoop op mini Trumps als Ron DeSantis, wiens gebrek aan overtuigingskracht ik – laat ik een succes claimen – nooit heb onderschat.

Er waren Republikeinen die Nikki Haley als redder zagen. Zij bleek niet het lef te hebben Trump daadwerkelijk te killen. De Republikeinse Partij, zo valt te betogen, was toen al te ver gezonken om nog gered te kunnen worden. Trump weigerde deel te nemen aan de debatten en kwam er mee weg, daarmee verhullend dat zijn mentale capaciteiten kantje boord zijn. Wie wil zien hoe diep je kunt zinken moet de editorial in de Wall Street Journal lezen waarin Haley haar stem op Trump rechtvaardigt. Ik begrijp het, ze wil in 2028 kandidaat zijn en principes helpen daarbij niet. Als Trump wordt gekozen kan ze het wel schudden. Dan is de Republikeinse Partij voorgoed verloren en zal de Vance-reactionaire katholieke crowd de toon zetten. Want laat ik dit voorspellen: als Trump wordt gekozen dan zal Vance aan het einde van zijn termijn president zijn. Hetzij omdat Trump dood neervalt, hetzij omdat hij op grond van het 25ste Amendement zal worden afgezet (er werd al minstens twee keer serieus over gepraat tijdens zijn eerste termijn).

Totaal verkeerd ingeschat dus, van mijn kant. Ik dacht in mijn onschuld dat een putsch poging iemand zou diskwalificeren. Als Trump verliest dan is het mogelijk dat de Republikeinse Partij overleeft en zich herorganiseert op een manier die een van de mede oprichters, Abraham Lincoln, op zijn minst niet te kakken zet. Als Trump wint, zie ik ruimte voor een nieuwe partij. Jazeker, laat ik meteen mijn voorspelling doen (over vier jaar rekenen we af): de Republikeinse Partij is zo diep gezonken dat zelfs de totale macht (Congres, Witte Huis en Supreme Court) niet voldoende zal zijn om leegloop van denkende mensen te voorkomen. Derde partijen hebben, denk ik, een betere kans als een van de twee partijen totaal uit de rails loopt.

Met een meer positieve insteek: ik had gelijk om vanaf medio 2022 te schrijven over Joe Biden. Ik heb van stonde af aan betoogt dat de man niet moest opgaan voor herverkiezing. Hij zat een generatie nieuwe politici in de weg en was, simpelweg, te oud. Het was zichtbaar, het was hoorbaar, het was onontkoombaar. Bovendien had hij in 2020, toen hij ook al te oud was, laten weten een overgangspresident te zullen zijn. Macht corrumpeert en hij was niet weg te branden.

Biden verhinderde dat serieuze Democratische kandidaten voorverkiezingen hielden om de nieuwe generatie te presenteren. Vandaar dat we niemand gezien hebben en vandaar dat veel Hollanders denken dat er niemand anders was (ze hadden wel allemaal gehoord dat Harris een slechte vicepresident was). Hoe zouden Pete Buttigieg, Cory Booker, Roy Cooper, Gretchen Whitmer, Josh Shapiro, Andy Beshear, Chris Murphy het hebben gedaan tegen deze Republikeinse Partij? Beter, schat ik zo.

Ik had ook gelijk door afgelopen voorjaar te verwachten dat Biden niet de uiteindelijke kandidaat zou zijn. Ik zag het aankomen, hield mijn hart vast voor debatten met de oude man. Dat ik tegelijkertijd verkondigde dat Trump wel eens gedumpt zou kunnen worden voor de conventie getuigde van naïviteit – zie hierboven – over de mate waarin de partij overgenomen was door naakte machtszucht of keihard cynisme.

Ja, Harris was meteen een opluchting en een frisse wind, zoals ik had voorspeld ook toen Biden nog niet geduwd was. Ik had verwacht (gehoopt) dat ze een betere campagne zou hebben gevoerd dan ze deed maar we hebben het ermee moeten doen. Haar keuze voor Walz zag ik pas op het laatste moment aankomen. Ik had een voorkeur voor Cooper (maar die zat vast in North Carolina vanwege de lieutenant gouverneur, een zwarte Nazi, of Andy Beshear maar Walz pakte okay uit. Niet meer dan okay. 

Een mixed bag dus aan achteraf beoordelen van mijn opinieartikelen en blogposten. Het is nu gemakkelijk te voorspellen dat een overwinning van Donald Trump het einde betekent van het Amerika zoals we dat kennen. Dat het extreemrechtse types in Europa, in of op het randje van de macht, zal stimuleren door te drukken. 

Ik heb geen voorspelling te doen over hoe deze verkiezing uitpakt. Mij lijkt dat Harris dat laatste dagen meer momentum had, onder de juiste groepen kiezers, dan Trump. Een grote overwinning is niet uitgesloten, maar laat ik dat niet voorspellen. Een kleine overwinning, denk ik. Maar misschien moet ik binnen een paar dagen al toegeven dat het wishful thinking was – of misschien zijn we nog weken bezig om Trump en zijn bende (nu ook zijn partij) van een nieuwe putsch te weerhouden.

Eén voorspelling, of beter gezegd, conclusie van de afgelopen jaren is helaas wel juist. Dit land hang van los zand aan elkaar. Er zit geen samen in de samenleving. Het is een imperium over the top, in veel opzichten een derde wereldland (gezondheidszorg, inkomens, arbeidsomstandigheden, onderwijs, infrastructuur). Je moet nooit de moed opgeven maar het is wel lastig om onder deze omstandigheden er de moed in te houden.

Alle nieuwsjunkies zullen inmiddels hebben gehoord van de poll in Iowa. In die diep rode staat, in 2016 en 2020 gewonnen door de psycho, waar hij in september vier punten voorlag op Harris, loopt Trump nu achter met drie procentpunten. Allemaal binnen de marge van onzekerheid, dat wel, maar toch.

Hoeveel waarde moet je eraan hechten? Moeilijk in de schatten. Dit is een van de betere peilinstellingen van de natie, zelden fout.

Wat het interessant maakt is of je er iets uit kunt afleiden over de manier waarop de stemmen ‘breken’ in deze laatste week. Het is de week van het haatfestival, de Neurenberg-bijeenkomst in New York waar Puerto Ricans tot trash werden verklaard, Harris werd uitgemaakt voor een prostituee en racistisch grappen de toon voerden. Een week waarin Trump, vergezeld van de seksmaniak Robert Kennedy Jr. (zie het New Yorker artikel over de man die nu fluor uit het drinkwater wil halen), luidkeels verkondigde dat hij vrouwen wil helpen, ‘of ze het nu willen of niet’. Jazeker, de man die is veroordeeld wegens aanranding en over wie tientallen vrouwen zich beklaagd hebben, bood zich aan als beschermheer.

Het lijkt erop, als je Iowa mag geloven en de analyses van de nu al uitgebrachte stemmen (75 miljoen, dat is de helft van het totaal in 2020), dat vrouwen voor zover ze nog niet overgehaald waren richting Harris gaan. Dat is hoe dan ook goed nieuws. 

Beide kandidaten waren in North Carolina. Trump in een half vol stadion, Harris voor een enthousiaste menigte. Het wordt een cruciale staat. North Carolina is cruciaal voor Trump. Verliest hij daar, dan is het nauwelijks mogelijk om genoeg kiesmannen te winnen. Trump wordt in North Carolina omlaag gehaald door de zwarte Nazi (zelfverklaard) die de Republikeinse kandidaat is voor gouverneur. 

Er is een oude riedel die zegt zoals Maine goes, goes the nation. Ooit was Maine een zogenoemde ‘bellweather’ staat, waar je kon zien welke kant het op ging met de verkiezingen. Dat is niet meer zo. Misschien is Iowa nu een staat die de weg wijst.

Het Trump-fenomeen is niet enkel een verbond van nationalistische evangelicals, aartsconservatieve katholieken en een verzameling haatdragers en haatzaaiers, maar vooral ook een vehikel voor de rijkste Amerikanen om de regering naar hun hand te zetten. Koen Petersen mag denken dat Amerikanen in katzwijm liggen voor een succesvolle ondernemers als Musk (en voor de illusie dat Trump succesvol was), wat ze zich niet realiseren is dat ze via Trump de overheid uitleveren aan Wall Street. 

Als u wilt zien hoe dat gaat, lees dan dit artikel in de Wall Street Journal, de krant van deze mensen.  Exclusive | Lutnick Consults With Musk, Kushner, Wall Street in Rush to Staff Trump White House – WS

Met als extraatje nog meer informatie over de manier waarop de Trumpies de volksgezondheid overleveren aan idioten als Robert Kennedy Jr.