Vandaag in de Standaard, morgen in de NRC, nu al on line in NRC
Ooit, nog niet zo lang geleden, was Amerika een jong land. Een korte geschiedenis, de energie van een tiener, de ruimte om te groeien in alle opzichten. Een land dat in staat was zich te ontdoen van een verwerpelijke racistische erfenis. Sociaal en fysiek mobiel. Als je het niet naar je zin had, ging je ergens anders heen. Variatie genoeg. Jezelf heruitvinden was Amerika’s wezenskenmerk.
In dit Amerika waren presidenten jong. De tomeloze energie van Theodore Roosevelt, het doorzettingsvermogen van zijn neef Franklin. De jonge Californiër Richard Nixon als vice-president van Dwight Eisenhower, die als zestiger onbetamelijk oud werd gevonden. John F. Kennedy, Jimmy Carter, Bill Clinton, George W. Bush, Barack Obama: politiek verschillend maar representanten van dat jonge energieke Amerika. De oudere man die erdoor slipte, Ronald Reagan, was zo’n goed acteur dat hij de jeugd van het land kon verbeelden.
Dat was toen. Afgelopen donderdag maakten twee witte mannen op leeftijd in anderhalf uur geen enkel moment de indruk dat er nog levenskracht zit in dit land. De ene oude man loog alles bij elkaar en kon geen positief woord over zijn lippen krijgen. De andere oude man murmelde wat voor zich heen en leek ieder moment te kunnen omvallen. Geen van beide gaf een perspectief. Geneuzel over hun golfhandicap was het enige ‘debat’-moment van deze obscene reality tv.
Je kunt het wegwuiven als gewoon twee zelfingenomen bejaarden die enkel zichzelf vertegenwoordigden. Narcisme in twee varianten. Dat was pijnlijk genoeg. Maar daar houdt het niet op. Wat we zagen was een adekwate reflectie van een land dat vroeg-oud is, dat energie ontbeert. Een land waarvan de inwoners niet per se narcistisch zijn, maar evenzogoed vooral met zichzelf bezig zijn. Ze klagen en lopen over van zelfmedelijden aan de marges of ze zwieren met superinkomens door een samenleving waarmee ze nauwelijks binding hebben. Ook tussen deze twee extremen is iedereen vooral met zichzelf bezig, of in het beste geval met zijn groep. Niets en niemand verbindt meer. Het is een samenleving die als los zand aan elkaar hangt.
De verbindende organen die een federale staat nodig heeft functioneren niet meer of scheppen juist ongelijkheid en verdeeldheid. Het Congres brengt letterlijk niets tot stand omdat wat de een voorstelt door de ander wordt afgewezen. Compromis is taboe. Liever een blijvend probleem dan een succes voor de ander. Wetgeving is spaarzaam en zelden structureel. Blatende extremisten hebben vrij spel.
De partij van Lincoln is een sekte geworden geleid door een pathologische leugenaar die hondentrouw eist en krijgt. Een partij waarin aan Yale en Harvard afgestudeerde would be-populisten ageren tegen de elite die ze zelf zijn, enkel om hun elitemacht in stand te houden. Waar religieuze zeloten een onfris evangelisch nationalisme promoten. Waar gewelddadige racisten op standby staan.
De partij van Kennedy, Clinton en Obama is zo bezig met zichzelf, met zijn bloedgroepen, zijn keurigheid en juiste vormen dat ze vergeten is dat een flink deel van het land – haar primaire doelgroep – bezig is met overleven. Een partij waar aan Harvard en Princeton afgestudeerde progressieven een overheid inrichten zonder feedback van degenen voor wie ze claimen dat te doen.
Geen wonder dat het Congres historisch onpopulair is.
Het Supreme Court, bedoeld als een orgaan met de rijpheid en het overzicht om de Amerikaanse republiek tegen zichzelf te beschermen, is verpolitiseerd. De rechters, gecommitteerd aan de conservatieve interpretatieideologie die voorwaarde was voor hun benoeming, zetten precedenten opzij en doen uitspraken die ingaan tegen wat overgrote meerderheden van de Amerikaanse bevolking wensen. Ze leggen belangrijke onderwerpen neer bij de individuele staten, zoals ooit slavernij op dat niveau beslist werd. Hun gezag is gekelderd.
De ultieme eenheidsscheppende eenheid in het Amerikaanse politieke systeem was altijd de president, de enige die door alle Amerikanen wordt gekozen. Altijd accepteerden verliezers de uitslagen. Zelfs als ze twijfels hadden, legden ze zich neer bij het proces. Door de uitslag van 2020 te blijven betwisten, hebben de Republikeinen de legitimiteit van de president van alle Amerikanen fataal ondermijnd. Wie de leugens gelooft, kan de ander alleen maar haten. Wie de leugens hoort, kan de leugenaars alleen maar haten. Eenheid is een illusie. ‘Niet onze president’ ligt te veel Amerikanen in de mond bestorven.
Het gaat niet om Trump en Biden. Ook als een hogere macht zou ingrijpen en beide heren morgen hun laatste adem zouden uitblazen dan zou dat weinig oplossen. De rot zit te diep. Amerika is niet jong meer. Wat het land ooit energiek maakte, fris en opwindend, oogt nu sloom en dreigend. Zoals die oude mannen.
Zeker, je kunt het belang van de politiek overschatten. De meeste Amerikanen zijn er niet mee bezig maar evenzogoed geven ze blijk van hun onvrede, van hun onmacht. Schrikken ze van hun geriatrisch ogende land. Ze zien een wereldmacht die niet meer de swagger heeft, niet meer de morele macht en het zelfvertrouwen dat de American Century zijn naam gaf.
De wereld heeft er notie van genomen. Geen wonder dat Rusland, Israël, Iran en China zich weinig aantrekken van dit Amerika. Gezag ontbreekt. Biden is pijnlijk hulpeloos in Israël. Poetin telt zijn zegeningen. China buffelt gewoon door. De door Amerika gemaakte en geleide wereldorde is geen orde meer. Zelfs Amerika zelf neemt er afstand van. Protectionisme en isolationisme verwijzen niet meer naar een donker verleden, maar zijn beleid van vandaag en morgen. Wie er ook president is.
Niet dat Amerika zwak is in absolute zin. Het is echt niet zo dat China morgen Taiwan gaat binnenvallen of dat Amerika NAVO verlaat of Poetin een NAVO-land zal aanvallen. Nee, het is vooral dat Amerika niet meer inspireert, moeite heeft zichzelf te inspireren. Dat maakte dit debat, dat maakt deze keuze tussen twee fataal gehandicapte kandidaten, zo diep en diep treurig. Het valt te vrezen dat het land een schok nodig heeft, van binnen of van buiten, om zichzelf weer op het spoor te krijgen. De harde werkelijkheid is dat het duo Trump-Biden een perfecte weergave is van hoe Amerika er op dit moment bijstaat.