Zoals de regelmatige lezer weet, ben ik nogal pessimistisch over de toekomst van de Verenigde Staten. Helaas kreeg dat pessimisme de afgelopen week verdere bevestiging.

Niet alleen in de senaat, waar regelrecht opportunisme en totaal gebrek aan enig moreel perspectief de Republikeinen verleidde tot het blokkeren van een commissie van beide partijen die onderzoekt wat er precies is gebeurd tijdens de staatsgreep van 6 januari. Het bevestigt dat de partij in de greep is van Donald Trump, en dat de senaat in de greep is van de meest verwerpelijke politicus erin, Mitch McConnell. Toegegeven, het vergt nogal wat om de meest verwerpelijke Republikein te zijn, maar Ted Cruz en Josh Hawley komen niet in aanmerking omdat ze de macht missen. Ze staan klaar in de coulissen.

Deze blokkering op zich is niet meer dan een symptoom. Waar ik me werkelijk zorgen over maak is over de toekomst van de democratie. Nu al is het zo dat Republikeinse kiezers uitslagen van verkiezingen niet meer vertrouwen (tenzij ze winnen). De Big Lie van Donald Trump – dat hem het presidentschap ontstolen zou zijn – zou geen kracht hebben als niet de Republikeinse politici, groot en klein, hem daarin zouden steunen.

Op staatsniveau worden kieswetten aangepast om het moeilijk te maken te stemmen. Dit is een klassiek Amerikaans gezelschapspel, waarin nota bene de Democraten juist heel goed waren tijdens de segregatie. Tegenwoordig zijn het Republikeinen die barrieres opwerpen voor kiezers, heel goed wetend dat ze een minderheid zijn die alleen met valse methodes kan winnen. Om dat laatste te garanderen, zetten ze ook in de nieuwe kieswetten dat de staatswetgevers uitslagen mogen negeren of veranderen, als de uitslag hen niet bevalt.

Het lijkt allemaal kleinzielige Spielerei maar dit is waar ik bang voor ben: Republikeinen maken het onmogelijk voor de Democraten (de meerderheid) om verkiezingen te winnen en laten keer op keer zien dat ze alles zullen doen om de macht te verkrijgen en te behouden. In reactie zullen Democaten het vertrouwen in het democratisch proces verliezen. Een staatsgreep van een Democratische ‘verliezer’ is niet uitgesloten.

Ik wil de Democraten niet de hemel in prijzen, maar vergelijk hun reactie op de ‘overwinning’ van kleine Bush, in Florida, in 2000, met 500 stemmen verschil eens met wat de Republikeinen hier voorschotelen. Die reactie was een voorbeeld van beschaafd burgerschap, je neerleggen bij de uitslag van een democratisch proces, zoals trouwens ook Richard Nixon deed, ere wie ere toekomt, in 1960, toen de Democraten bijzonder krap en mogelijk frauduleus wonnen.

Het zal niet lang duren voordat alle Amerikanen verkiezingen en verkiezingsuitslagen wantrouwen, voordat Democraten net zo wantrouwig zijn als Republikeinen nu. In de meest pessimistische voorstelling gaat dit leiden tot een stelsel waarin iemand de macht grijpt (daartoe acht ik Cruz en Hawley wel degelijk in staat) omdat hij (het zal een hij zijn, al zijn de vrouwelijke Republikeinen geen haar beter) claimt de verkiezingen gewonnen te hebben, never mind de uitslag. Iets minder pessimistisch is de voorstelling dat het tot permanente stagnatie en elkaar beschuldigen en uitdagen zal leiden, maar uiteindelijk gaat dat hetzelfde gevolg hebben.

De Amerikaanse democratie wankelt, durf ik wel te stellen. Ik kan nog een batterij aan andere redenen opsommen om dat te illustreren, van het exploderend bezit van wapens, nu ook zonder vergunning overal in Texas te dragen, tot het geneuzel over 1619 versus 1776 (alsof de Founding Fathers geen slavenhouders waren), van verbod op onderwijs in evolutie tot verbod op critical race theory.

Maar deze ondermijning van het kiesstelsel is de grondslag van alle negatieve gevoelens over de ontwikkeling van de VS.

Donald Trump zal in de geschiedenisboeken die later worden geschreven (als ze in vrijheid geschreven kunnen worden, misschien wordt Amerika ook een Xi-achtig autoritair regime) de meest belangrijke president van Amerika blijken. De man die met zijn Big Lie de samengeving fataal vergiftigd heeft waardoor de democratie in Amerika aan zijn einde kwam.

Vandaag wordt beslist over de toekomst van de filibuster, de uit de segregatietijd daterende eis dat je 60 van de 100 senatoren nodig hebt om debat te kunnen stoppen, en te stemmen. Omgekeerd: heb je die niet dan sneuvelt de voorgestelde wetgeving.

Vandaag gaat het over de vraag of er een tweepartijen commissie komt om de staatsgreep van 6 januari te onderzoeken. De commissie zoals die nu wordt voorgesteld is aanvaard door het Huis, uitonderhandeld tussen Democraten en Republikeinen, al konden maar 35 Republikeinen ervoor stemmen. Hij is gemodelleerd op de 9/11 commissie, die in 2004 een imponerend rapport uitbracht over wat er allemaal gebeurd was rondom die dag. Te laat om kleine Bush naar huis te sturen, maar we wisten tenminste wat er mis gegaan was.

Het voorstel voor een 6 januari commissie ligt nu bij de senaat. Er zijn 60 stemmen nodig om het in stemming te brengen en dat zou ook meteen betekenen dat het aanvaard zou worden. Je zou denken dat een voorstel om diep te gaan in het uitzoeken wat er gebeurde op 6 januari weinig omstreden zou zijn, maar dan hebt u het mis.

Hoewel opportunisme leider Mitch McConnell aanvankelijk neigde naar steun voor de commissie, heeft hij nu in opdracht van Trump zich ertegen gekeerd. Het is echter niet alleen Trump die maakt dat McConnell en de senatoren die hij in zijn greep heeft tegen onderzoek naar de waarheid zijn.

Ze zijn bang, terecht, dat zal blijken dat het rapport negatief zal uitpakken over de vraag in hoeverre de Republikeinen mede verantwoordelijk waren voor de onrust door de Big Lie van Trump te steunen (diezelfde dag nog stemden 141 Republikeinse Afgevaardigden tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen). Aangezien McConnell en zijn nog ernstiger moreel gehandicapte collega in het Huis, minderheidsleider McCarthy, geen enkel ander doel hebben dan in 2022 de meerderheid te krijgen in Huis en Senaat, zijn ze daarom tegen waarheidsvinding.

Het is een treurig stemmend verhaal van Republikeinen die op staatsniveau proberen het stemmen zo moeilijk mogelijk te maken en op federaal niveau enkel obstructie kunnen plegen. Het zal, vrees ik steeds meer, de ondergang van de Amerikaanse democratie worden.

Maar die filibuster, hoe zit dat? Twee Democratische senatoren denken dat je met de Republikeinen kan en moet samenwerken, Sinnema van Arizona en Manchin van West Virginia, zijn felle tegenstanders van het stoppen van de filibuster regel. Ze claimen dat het mogelijk is common ground te vinden en dat je dat altijd moet proberen. De filibuster dwingt daartoe.

Zeggen ze. In de praktijk leidt de filibuster tot obstructie. De meerderheid krijgt niet wat de meerderheid wil. De mogelijke torpedering door de staatsgreepleider in Florida, uitgevoerd door zijn acoliet McConnell, haalt het vijgeblad weg dat Sinnema en Manchin blijven ophouden om de filibuster niet af te schaffen.

Nu de Democraten alles hebben gedaan om aan Republikeinse eisen te voldoen (gelijke aantallen leden van de commissie, rapportage voor 31 december 2021 zodat het niet in een verkiezingsjaar valt) kunnen deze twee niet volhouden dat de Republikeinen best bereid zijn om samen te werken. Zo mag je, in zekere zin, hopen dat de commissie wordt afgestemd door de Republikeinen, omdat het hoop biedt dat de filibuster nu eindelijk eens wordt afgeschaft.

Belangrijke dag vandaag. De waarheid over 6 januari of de afschaffing van de filibuster. Ik weet al wat er is gebeurd op 6 januari en ik denk niet dat de Trumpistaanse gelovigen ooit van de Big Lie af te brengen zijn, dus ik hoop dat we vandaag de filibuster kunnen begraven – naast de commissie.

Zoals u weet hebben politiek en sport niets met elkaar te maken. Vandaar dat we in 2018 in Poetins Rusland voetbalden en in 2022 in het corrupte Qatar, waar meer arbeiders om het leven gekomen zijn bij de bouw van totaal overbodige stadions dan er voetballers zijn. Zet er vraagtekens bij en het geëikte bla bla borrelt op. Van de FIFA hoef je niets anders te verwachten en wie denkt dat het IOC (’the games must go on’ – München 1972, ik zal het nooit vergeten) een haar beter is, heeft het mis.

De meeste Japanners willen niet dat de uitgestelde Olympische Spelen deze zomer doorgaan. Japan is redelijk gespaard gebleven in de coronacrisis – al vinden er juist nu uitbraken plaats. Maar net als Taiwan heeft dat geleid tot een enorme vertraging in de vaccinatie. Japanners zijn bang dat die duizenden sporters en vele duizenden bij-acteurs corona mee gaan brengen. En geef ze eens ongelijk. Dat Nederlanders, op aandringen van de Telegraaf, weer staan te dringen om minder veilige gebieden te bezoeken (of onze mindere veiligheid naar wel veilige gebieden te brengen), in de rij staan voor hun vaste menu van zon en standvakanties, wil nog niet zeggen dat de insulaire Japanners bezoekers welkom zullen heten.

Als ik er geld op zou moeten zetten, dan vermoed ik dat uiteindelijk die spelen niet door zullen gaan. IOC officials doen hun best alle risico’s te bagatelliseren en de Japanse premier wil graag door, maar what’s the point als de burgers niet willen? Kunnen we al die arme sporters die al een jaar hunkeren naar de spelen niet weer teleurstellen? Ik zou niet weten waarom niet. Het zou geen argument moeten zijn.

Japanners zijn niet alleen insulair maar ook redelijk gezagsgetrouw. Laat ik geen lullige grapjes maken over de oorlog. Maar ik heb zo’n vermoeden dat we de komende weken flink wat actie zullen zien om de spelen uiteindelijk af te blazen. Het is uiteindelijk geen songfestival.

Volgende halte: de winterspelen in (nou ja, bij) Beijing. Gegeven alle kritiek op China voor de grootscheepse schending van mensenrechten in Xinjiang (en Tibet, Hong Kong en zo nog wat regio’s) zou het mooi zijn als we het land konden straffen, of in elk geval moreel met opgeheven vingertje konden waarschuwen, door die spelen niet door te laten gaan. Hier ben ik minder zeker van mijn geld. Ik denk niet dat genoeg landen genoeg ruggengraat hebben om hier nee te zeggen. Tenzij de VS het voorbeeld geeft.

Voor Biden heeft het doorgaan van de Olympische Spelen het voordeel dat de druk op Taiwan in elk geval tot daarna beperkt zal blijven (dat zag je ook in 2008 tot na de zomerspelen). En ik denk dat Amerika zich zorgen maakt over Xi’s reactie als er daadwerkelijk geboycot wordt – misschien leidt dat tot versnelde actie tegen Taiwan. Anderzijds, als dat de reactie zou zijn, beter nu en beter uit ergernis, dan omdat China werkelijk denkt een oorlog om Taiwan te kunnen winnen.

Gegeven onze geschiedenis op dit terrein durf ik hier niet te zeggen dat we zullen boycotten (en zeg niet dat boycotten geen zin heeft – het zal Xi tot in zijn haarvezels dwarszitten en binnenlands misschien zelfs problemen opleveren, hoewel?). Sport en politiek hebben immers niets met elkaar te maken, toch? Daarom wilde Beijing die spelen zo graag, niet? Omdat het zo leuk is die sporters bezig te zien. Zat helemaal niets politieks achter.

Japan is anders omdat de bevolking zelf daar oproept tot niet laten doorgaan. Wie ben ik om hen die spelen op te dringen?

Van Nederland verwacht ik helemaal niets. Rutte met zijn slappe, tweekanten reactie op de oorlog in Israël en Stef Blok met zijn kenmerkende kool- en geitbenadering: daar kan niets krachtigs uit komen. En geeft ze eens ongelijk. De meeste Nederlanders, aangevoerd door de Telegraaf, zijn het eens met de bobo’s: sport heeft niets met politiek te maken. Zalig zijn de onnozelen van geest.

De competitie over wie zich het domste land in de wereld mag noemen, is heftig. Nederland doet zijn best, altijd op de hielen gezeten door de VS.

Een Amerikaanse bijdrage uit Alabama zet de zaak weer op scherp. Eerlijk gezegd wist ik niet dat de staat Alabama in 1993 verboden had yoga als lichamelijke oefening toe te laten op openbare scholen. De huidige gouverneur, geen verlicht denkster, heeft dat verbod nu opgeheven. Nou ja, je mag nog steeds niet ‘namaste’ zeggen of ‘om’ zingen, dit laatste de drie maal uitgevoerde routine aan het begin van een yogaroutine om je op een ander, meer innerlijk spoor te zetten (voor mij werkt dat heel goed).

Christelijke zeloten verzetten zich tegen deze liberalisering van het yoga beleid. Ze stellen dat het toestaan van yoga leidt tot het bekeren van scholieren tot Hindoeïsme. Nu begrijp ik heel goed dat deze christelijke idioten bang zijn dat hun idiote geloof kwetsbaar is voor welk alternatief dan ook, vooral secularisering. Dit zijn dezelfde mensen die willen verbieden dat evolutie op school wordt onderwezen, of dat er in elk geval een ‘alternatieve theorie’ wordt naastgezet, ‘creationism’. Ze zijn gebaat bij domheid, zodra mensen gaan denken raken ze hun gelovigen kwijt.

Amerika is een federale staat. De meeste wetgeving, we vergeten het wel eens, wordt op het niveau van de staten gemaakt. Dat betekent dat er grote verschillen kunnen zijn tussen de meest achterlijke staten, denk Alabama, Mississippi, Arkansas, en de normale beschaafde staten zoals Californië en New York (nou ja, wat heet normaal).

Afgelopen week ondertekende de gouverneur van Texas een wet die de termijn waarbinnen een vrouw mag kiezen om een abortus te ondergaan beperkt tot zes weken. Geen uitzonderingen voor verkrachting of incest. De meeste vrouwen, zo werd meteen opgemerkt, weten niet eens dat ze zwanger zijn binnen die zes weken. De wet is duidelijk in strijd met Roe v. Wade, de abortus uitspraak van het Supreme Court. Want dat is de enige redding in een federale staat: dat het hoogste gerechtshof basisregels voor iedereen geldend verklaart, zoals het recht voor de vrouw om daar zelf over te beslissen.

Waarom beslist een staat als Texas, wel achterlijk maar niet zo ernstig gehandicapt als Alabama of Mississippi (waarvan de 15 weken termijn voor abortus nu wordt opgepakt door het Supreme Court om Roe onderuit te gaan halen), om zo’n idiote regel in te voeren? Het is simpelweg een opzetje om Roe aan te vallen, meer en meer zaken naar het Hof te brengen, om abortus helemaal te verbieden. Is er een meerderheid in Texas die dit wil en die het ermee eens dat abortus faciliteiten in de staat geminimaliseerd zijn door absurde voorwaarden en regels, zodat degenen die het niet kunnen betalen, de abortus aan zich voorbij moeten laten gaan?

Het is opportunisme van het zuiverste water. Republikeins opportunisme, maar ja, die twee woorden betekenen zo langzamerhand hetzelfde. Republikeinen willen de democratie ondermijnen en, zwaaiend met retoriek over vrijheid en individualisme, hun moraal opleggen aan iedereen. Zijn de politici, zelfs die in Texas, ervan overtuigd dat dit goed beleid is? Natuurlijk niet. Ze denken enkel dat ze politiek mee kunnen scoren. En, dat is het trieste, tot nu toe hebben ze gelijk.

Ze zouden gebaat zijn bij yoga en meditatie om hun opgewonden retoriek en zelfzuchtige optreden te temperen. Maar ja, voor je het weet zijn ze dan Hindoes geworden. Nu ik erover denk, die nationalistische Hindoes van de huidige premier van India, corona-kluns Narendra Mori, lijkt in zijn autoritaire en opportunisme wel op die Republikeinen. Ze hadden er helemaal geen yoga voor nodig om de rechtsstaat opzij te zetten.

Niet populisten, niet Donald Trump, maar cynische, machtsbeluste establishment politici bedreigen de Amerikaanse democratie. Zo’n zeventig procent van de Republikeinse kiezers gelooft de Big Lie, de door Trump gepushte leugen dat hij zou zijn beroofd van een verkiezingsoverwinning. Je kunt het deze kiezers nauwelijks kwalijk nemen. Hun partijbonzen, van hoog tot laag, steunen deze leugen, of weigeren hem als leugen te bestempelen. Wie daarin niet meegaat, zoals afgevaardigde Liz Cheney, wordt overboord gezet.

Evenmin is het vreemd dat Trump zelf, een loser die niet van verliezen houdt, dit verhaal blijft verkondigen. Nog afgezien van de narcistische aspecten, is het de enige manier waarop hij macht kan blijven uitoefenen. Noch is het vreemd dat de Republikeinse Partij op staatsniveau blijft volhouden dat in hun staten, Arizona, Georgia, Pennsylvania en vele andere, bij de telling is gefraudeerd. Ze zijn ware gelovigen, overtuigd van hun verhaal.

De vraag echter waar het om draait, is waarom min of meer verstandige lieden, honderden Republikeinse politici op landelijk niveau, de leugen en de leugenaar blijven steunen. Want zij weten wel beter. Kevin McCarthy, de leider van de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden, en Mitch McConnell, de leider in de Senaat, weten beiden dat er geen sprake is van verkiezingsfraude. Ze weten beiden dat Donald Trump op zijn minst medeverantwoordelijk is voor de aanval op het Capitool van 6 januari door zijn aanhangers.

Beide heren, door hun voorbeeld en door hun interne macht, voeren contingenten Republikeinse politici aan die hun verstand op nul hebben gezet, of erger, de leugens versterken. Met enkele prominente uitzonderingen kun je vaststellen dat Republikeinse politici niet dom zijn. Een aantal van de Trump-aanbidders, zoals senatoren Ted Cruz, Josh Hawley en Tom Cotton, en Mitch McConnell zelf, behoren tot de slimste lieden in het Congres. Ze hebben simpelweg geen principes.

Het is ongekend dat een partij een verliezer blijft steunen. Niet zomaar een verliezer in de presidentsverkiezingen, maar iemand die ook de Senaat en het Huis verloor. Waarom is het deze keer anders? Waarom hebben de Republikeinen ervoor gekozen om Trump en zijn verdeeldheid zaaiende stijl te omarmen? 

Het argument dat Trump zelf enorme macht heeft, lijkt me niet steekhoudend, of beter gezegd, een cirkelredenering. Wie hem kritiseert wordt door Trump direct aangevallen, politiek bedreigd en moet vrezen voor een Trumpistaanse tegenstander in de Republikeinse voorverkiezingen. Dat is zo, maar het verklaart niets. Want na de aanval op 6 januari, of tijdens het daarop volgende impeachmentproces, hadden de partijleiders een buitengewone kans om Trump te laten vallen. Dat deden ze niet. Ze wilden niet. Ze hadden geen behoefte aan een schone lei. Ze hadden de kans om Trumps persoonlijke macht te breken maar deden dat niet. Het is daarom niet zijn macht die hen weerhield, het is hun onwil die hem macht heeft gegeven.

Het argument dat Trump toch bijna won in november snijdt ook weinig hout. Van de 74 miljoen kiezers die toen op Trump stemden, zal een niet gering deel dat nooit weer doen. Voor hen was 6 januari het breekpunt. Trump zal nooit meer een presidentsverkiezing kunnen winnen – iets wat de Republikeinse leiders ook best weten. Ze verborgen de impopulariteit van Trump in Republikeinse kiesdistricten voor hun partijgenoten. Het zou ook verrassen als een Trump-paladijn als Cruz of Hawley onder Trumps mantel zou kunnen winnen. Het Witte Huis is voorlopig buiten bereik voor de Trump-partij.

Een van de argumenten die afgevaardigde Liz Cheney gebruikte in haar kritiek op de persoonscult van haar Republikeinen, was dat het met conservatisme niets te maken heeft. Ze heeft absoluut gelijk maar het punt van een persoonscultuur is dat programma en idealen er niet meer toe doen. De Republikeinen besloten op hun conventie in 2020 om geen programma te bediscussiëren. Trump was de inzet. Vandaar ook dat de vervanging van Cheney in de Republikeinse leiderstructuur in het Huis door de aanzienlijk minder conservatieve maar Trump volgende Stefanik geen probleem opleverde. Lastig is ook dat de Biden-agenda behoorlijk populair is.

Wat voor baat hebben die Republikeinse politici dan bij het bestendigen van de Big Lie en van Trumps greep op henzelf? Macht is het antwoord. De permanente agitatie van de Trump-fanatici zorgt ervoor dat op staatsniveau, waar Republikeinen machtiger zijn dan Democraten, de kieswetten kunnen worden aangepast zodat het moeilijker wordt te stemmen. Het is niet altijd zo, maar over het geheel genomen profiteren Republikeinen van het bemoeilijken van stemmen, zeker in congresverkiezingen. Dat geldt ook voor het eindeloos herindelen van kiesdistricten, gerrymandering, zodat Republikeinse kandidaten met een minimaal aantal stemmen een maximaal aantal zetels kunnen binnenhalen. Republikeinen weten dat ze een minderheidspartij zijn, waar ze erg goed in zijn is die minderheid te laten winnen. 

Vooral in tussentijdse verkiezingen voor het Congres zoals die in 2022 op het programma staan. Want daar ligt de sleutel voor het optreden van Republikeinse politici. Ze denken dat opwinding onder de Trump aanhangers, gecombineerd met de ervaring dat zittende regeringen bijna altijd kiezers verliezen, hen de macht in het Congres zal geven. Vergeet 2024. Focus op de korte termijn.

Het helpt niet vast te stellen dat Kevin McCarthy een zielloze, principeloze, zwakke politicus is, die na aanvankelijke kritiek op Trump na 6 januari, naar Florida toog om diens voeten te kussen. Dat is hij. Je kunt geen woord van wat hij zegt serieus nemen, morgen kan het wat anders zijn. McCarthy wil Speaker worden van het Huis van Afgevaardigden. Daarvoor heeft hij een meerderheid nodig. Trump kan die verschaffen. Door Trump macht te geven moeten zijn mede-afgevaardigen bang zijn voor uiterst rechtse uitdagers in de voorverkiezingen. Dus lopen ook zij keurig in de pas, ook al weten ze wel beter.

Het helpt niet vast te stellen dat Mitch McConnell geen principes heeft, een expert is in obstructie, en zijn kritiek op Trump in januari en februari fluks heeft ingeslikt. Hij gaat niet naar Florida, hij kan Trump niet uitstaan en denkt dat de man een gevaar voor Amerika is. Sterker, hij zit op een lijn met Liz Cheney op alles behalve principes uitspreken. Maar McConnel had geen moeite een onderzoek naar 6 januari te dwarsbomen toen Trump daarover een tirade begon, en hij dwingt de Republikeinse senatoren alles te blokkeren wat wordt voorgesteld. Zijn enige doel is opnieuw meerderheidsleider in de Senaat te worden. Daarvoor heeft hij in 2022 Trump nodig. Dat denkt hij althans.

Dat beide heren en de politici die hun lijn volgen het vertrouwen in verkiezingen en de Amerikaanse democratie ondermijnen, is voor hen bijzaak. Ze zijn enkel uit op macht. Het is een diep verontrustende vaststelling dat een van de twee partijen in Amerika meewerkt aan de ondermijning van het democratische systeem van het land. En dat die partij geen leiders kent met principes. Dat ze enkel uit is op korte termijn eigenbelang.

Ach, laat ik meteen de zaak wat breder trekken. Laten we er geen doekjes om winden. De grote politieke schandalen in de recente Amerikaanse geschiedenis, schandalen die de democratie of het democratisch proces bedreigden, kwamen allemaal uit de Republikeinse hoek. De korte versie: Watergate, Iran-Contra, de oorlog tegen Irak en het presidentschap en post-presidentschap van Donald Trump. De destructie van het Congres begon met het gooien van Molotov-cocktails door de jonge Newt Gingrich en werd vervolmaakt door Mitch McConnell. Vergeet wat een journalist het both sidesm noemde. Zeker, de Democraten zijn niet zonder zonde, maar de Republikeinen maken Amerika kapot. Ze werken er al jaren aan, succes lonkt.

Wat doorgaat voor discussie over het geweld in Israël en Gaza is pijnlijk voorspelbaar. The usual suspects met het gebruikelijke verhaal.

Israël heeft het recht zichzelf te verdedigen. Bla, bla, bla. Natuurlijk, maar heeft het ook het recht burgers in Gaza te doden? Of niet-Joodse burgers uit hun huis te zetten? Of zich steeds meer land toe te eigenen?

En nee, Hamas heeft niet het recht raketten op Israël af te schieten. Heeft niets met zelfverdediging te maken. En ja, natuurlijk gebruikt Hamas het conflict ook voor politieke doeleinden.

Niemand heeft het belang van Palestijnse rechteloze burgers als uitgangspunt, niet Israël, niet Hamas. Stel, u groeide op als tiener op de westelijke Jordaan oever. Hoe zou u de wereld om u heen ervaren?

De stellingen zijn betrokken, het resultaat is als vanouds. Nethanyahu kan doen wat hij wil en wat hij nodig heeft om zijn politieke hachje te redden. De verdere ondermijning van de rechtsstaat en democratische processen in Israël zelf, een ontwikkeling die het land meer en meer doet lijken op de andere landen in de regio, is pijnlijk om aan te zien. En niet alleen voor mensen die het lijden van de Palestijnse burgers niet kunnen aanzien.

Biden schippert maar wat, meer in elk geval dan Rutte die moeiteloos in de vaste stand schoot. In beide gevallen kun je wel degelijk vaststellen dat Israël steeds minder sympathie ontmoet en al helemaal geen verontschuldiging bij voorbaat voor wat het doet, zoals ooit het geval was.

Mij verbaast het dat er nog steeds gepraat wordt over een twee staten optie. Die is niet meer mogelijk. Wat na Oslo een buitenkans leek om een einde te maken aan een onhoudbare situatie, is al lang vervlogen als een illusie. Een een-staat optie is het enige dat over is. De minst aantrekkelijke toekomst voor Israël maar een die ze zelf waarschijnlijk hebben gemaakt.

Wat misschien erger is, is dat een grote mate van desinteresse en het-zal-wel-weer opgeld doet. Het is als met de Balkan: ze doen maar, laat ze het zelf maar uitzoeken, sympathie voor geen van de participanten. Dat is misschien de weinig opbeurende conclusie 25 jaar na Oslo, bijna vijftig jaar nadat Israël door een klinkende overwinning de kans had een toekomst veilig te stellen.

Ik moet vaak denken aan het woord dat ik altijd met Lincoln associeer. Hij was vast voornemens om na de burgeroorlog grootmoedig te zijn, magnanimous, in een mooie definitie: generous or forgiving, especially towards a rival or less powerful person. Het is een woord dat aan Israël niet besteed was. Ze zullen van hun gebrek aan grootmoedigheid nog decennia de wrange vluchten plukken.

Wat interessant is aan de huidige onrust in Israël, gezien vanuit het Amerikaanse perspectief, is dat Biden zich er niet actief mee hoeft te bemoeien. Dat wil zeggen, de relatie met Nethanyahu is slecht, en Biden zal zich niet willen ophangen aan dit Israël. De Israëlische premier heeft zijn land aan de Republikeinen verkwanseld en Biden hoeft zich een stuk minder zorgen te maken om Democratische kiezers dan eerdere presidenten.

Daar komt bij dat de terugtrekking uit het Midden Oosten gestaag doorgaat. Trump zette zich nog vol achter Israël maar dat wil niet zeggen dat Amerika in zijn min of meer isolationistische modus dat nog steeds zal doen.

Er lijkt ook iets fundamenteel veranderd in de manier waarop de wereld, en Amerika, naar Israël kijkt. Bijna vijftig jaar na de 1973 oorlog heeft het land zijn overwinning niet gebruikt om een blijvende vrede met de Palestijnen in bezet gebied te sluiten. Integendeel, de afgelopen twintig jaar hebben nationalistische settlers hun binnenlandse politieke macht gebruikt om steeds meer land af te pakken op de westbank. De rellen nu zijn ontstaan omdat dezelfde lui in Oost Jeruzalem dat doen.

In de loop der jaren is de twee staten oplossing uit zicht geraakt, terwijl dat voor Israël een belangrijke mogelijkheid was om het probleem beperkt te houden. Er is geen land meer over voor twee staten en de Palestijnse autoriteit heeft deels door eigen schuld, deels door Israëlisch getraineerd, zijn gezag en macht verloren. Als minister verspilde John Kerry veel energie aan het trekken aan dit dode paard.

Trump was helderder. Israël mocht alles doen en kreeg zonder tegenprestatie lang gewenste zaken zoals een ambassade in Jeruzalem. De zogenoemde Abraham akkoorden met Arabische landen geven aan dat die geen donder geven om de Palestijnen, liever zaken doen en ook graag Iran dwarszitten, de belangrijkste buitenlandse politiek component van Israël. Trump draaide de deal met Iran de nek om, Nethanyahu juichte en doet alles om Biden te verhinderen een nieuwe deal te sluiten.

Mijn gevoel is dat Israël nu gewoon een land in het Midden Oosten is geworden. Erger, het is een land dat zich laat gijzelen door geloofsgekken. Het is een land waarin mogelijke opties in 1995 werden vermoord door de nationalistische radicaal die premier Rabin doodschoot. Een land waarin blijkbaar joods tuig arabieren, of mensen die er zo uitzien, in elkaar trappen. Het is een land dat miljarden steun van de VS krijgt maar niet meer de morele steun die vroeger gebruikelijk was. Het land is deel van het Midden Oosten waar Amerikanen weinig meer mee te maken willen hebben.

Een vijfde deel van de bewoners van Israël heeft nu een arabische/palestijnse achtergrond. Een een-staat oplossing zou dat deel aanzienlijk vergroten en dus moet Israël de Palestijnen wel in een onderdrukte en uitzichtloze positie houden, in twee recente rapporten omschreven als nakende apartheid. Over die term kun je twijfelen, maar het effect is hetzelfde als de segregatie in de VS teweeg bracht: je hebt burgers en je hebt tweederangs bewoners die geen rechten hebben.

Op de lange termijn is dat niet houdbaar. De onrust nu heeft allerlei redenen, niet in het minst die van druppels die emmers doen overlopen en het opportunisme van Nethanyahu, de slechtste (op lange termijn) premier die het land ooit gehad heeft. Zijn vertrek zal niet veel veranderen.

Israël was ooit een voorbeeldland, een land waarop je alleen fluisterend kritiek kon hebben. Het CIDI denkt en handelt nog steeds in dat soort termen en is steeds minder effectief. Hoe je het ook wendt of keert, en hoe je het ook kwalificeert, Israël is vooral zijn eigen probleem. Steeds meer zullen we horen: laat ze het zelf maar uitzoeken.

Ik weet niet hoe breed het gevoeld wordt, maar ik hoor de laatste tijd steeds vaker dat mensen de knop omdraaien als Rutte te horen of te zien is. Ze kunnen er niet meer tegen. Willen niet meer naar hem luisteren. Het is een lot dat veel politici die te lang blijven overkomt – al moet ik zeggen dat Angela Merkel daaraan blijkbaar ontsnapt is.

Zelfde riedel, of andere riedel met zelfde effect, op een gegeven moment weet je het wel. Ik zie het met enige verbazing aan. Een man die tien jaar premier is geweest, naar eigen bevinden met enorm succes, die krampachtig probeert ons wijs te maken dat hij zichzelf nu heruitvindt. Die zendtijd van de publieke omroep vordert, en krijgt, om zijn zieleroerselen over vernieuwing van zichzelf op tafel te leggen – al was het in elk geval te prijzen dat hij niet de amusementshows van Op1 opzocht.

De kop van de NRC: Rutte denkt diep na. Is het genoeg? Tja, daar liggen we allemaal echt van wakker. Toch?

Het gaat naar mijn idee al lang niet meer om dualisme, openheid, transparantie en andere flauwekul (besturen is onmogelijk als elk overleg, elke overweging van opties, elke uiting van scepsis of juist steun openbaar moet zijn). Het gaat simpelweg om Mark Rutte. De persoon.

Misschien moet je hem niet kwalijk nemen dat hij probeert zijn positie als onmisbare bovenmeester te redden. Hij heeft uiteindelijk niets beters te doen. Alles zou los komen als Rutte zich terugtrok.

Ik zeg niet dat Asscher een goed voorbeeld gaf. Sterker, ik vond het een vorm van vaandelvlucht dat hij zich door een klein deel van de leden (kiezers kwamen er niet aan te pas) liet wegjagen, waardoor beleid en al of niet succes niet meer aan de orde kwamen. Het onthoofdde de PvdA en zorgde ervoor dat de campagne niet, nooit, over de toeslagen affaire ging. Maar ik moet Asscher nageven dat hij inzag dat zijn persoon problematisch zou worden (had hij dat maar in 2017 beseft) en, anders dan Rutte, een hopeloze positie opgaf.

Alles blijft vastzitten tot Rutte weg is. Of, zoals Sukke en Fokke het mooi weergeven, tot Omtzigt beter is. De armoede van de Nederlandse politiek is dat het allemaal gaat om en over personen. Ik heb niet de illusie dat dat gaat veranderen als Rutte weg is, maar dan kunnen we in elk geval weer breed en open denken.

En overigens meen ik dat de Eerste Kamer moet worden afgeschaft.

Een van de meest inspirerende boeken die ik de afgelopen jaren heb gelezen is Europe between the Oceans, 9000 BC – AD 1000, door Barry Cunliffe. Dit is waarlijk geschiedenis van de longue durée, zoals Ferdinand Braudel het noemde. U leest het goed, we beginnen 11.000 jaar geleden.

Wat fascineert in dit boek door een gerenommeerd archeoloog is het thema van mobiliteit. Natuurlijk, op de lagere school hadden we het over de Grote Volksverhuizing, zo ergens rond 400. Maar dat is niets vergeleken met de enorme bewegingen die de hele geschiedenis door plaatsvonden. Het gaat niet te ver alle geschiedenis een geschiedenis van volksverhuizingen te noemen.

Het begon met de Mesolithische hunter-gatherers die geleidelijk aan naar het noorden optrokken toen het ijs terugtrok, ging verder met de snelle verspreiding van landbouw gemeenschappen die over land en zee westwaarts trokken over de hele breedte van Europa. Ze volgden behoefte aan voedsel, demografische druk en misschien, zeker in de Neolithische ontwikkeling, speculeert Cunliffe, door een drang naar het westen. Want het ging allemaal westwaarts, misschien gefascineerd door de ondergaande zon. De noormannen bereikten zelfs Noord-Amerika voordat onze armetierige Pilgrim Fathers dat deden.

Dit is de geschiedenis van de Europese mensheid, groot geschetst. Ontwikkelingen nemen aanvankelijk een paar eeuwen, onze kennis is beperkt tot archeologische vondsten en doordachte speculatie over wat gebeurt zou kunnen zijn en waarom. Vanaf pakweg 500 BC komen we op bekender terrein, met meer geschreven bronnen, zij het enkel van de culturen die met documenten bezig waren. Herodotus is onmisbaar maar natuurlijk geen objectieve waarnemer, al deed hij pogingen dat te zijn.

Maar wat mij frappeerde in deze geschiedenis van duizenden jaren is dat er altijd grote volksverhuizingen zijn geweest. Dat mensen altijd zochten naar een beter leven, soms simpelweg overleven, soms opgejaagd door oorlog en destructie. So what else is new, en dat is dan weer een revelatie. De hordes vluchtelingen uit de Balkan, uit het Midden Oosten, ze zijn niet anders in hun groepsgedrag dan de enorme aantallen die eerder zich over Europa spreidden, meestal van oost naar west. 

De Europeanen die naar het westen voeren in de vijftiende eeuw om ziekte, terreur en katholicisme naar Amerika te brengen, passen in deze beweging. Net als de miljoenen Europeanen die in de negentiende en twintigste eeuw naar de VS en Canada vertrokken, op zoek naar een beter leven. Wat is er menselijker dan dat?

Onze cultuur van natiestaten, laten we zeggen sinds 1648, creerde grenzen die harder werden. Dat wil niet zeggen dat er niet eerder grenzen waren, natuurlijk probeerden grotere groepen zoals ze later in deze lange geschiedenis ontstonden hun belangen te beschermen (Cunliffe stelt vast dat het einde van de bronstijd, toen ijzer de norm werd, al leidde tot regionale fragmentatie). Maar even zo vaak werden ze opgejaagd, en masse verschoven. De mobiliteit die mensen eigen is, vaak moet zijn om te overleven, is van alle tijden. Archeologen kunnen via DNA vaststellen dat er assimilatie plaatsvond, dat binnentrekkende stammen lokale vrouwen opnamen en een nieuw soort groep opzetten. Niet eens maar duizenden keren.

Als je er zo naar kijkt, zijn de meest recente stromen in Europa niet verrassend. Natuurlijk willen Syriërs en Afghanen hun landen ontvluchten, natuurlijk willen Afrikanen een beter leven waar ze dat in Europa kunnen krijgen. Niemand die ze ongelijk geeft. Maar zoals opname al die millenia niet gemakkelijk ging, zo gaat het dat nu ook niet. Een dergelijk boek biedt, afgezien van een fascinerend verhaal, een relativerend perspectief. Wir haben das schon vorher geschaffen.

Alleen al daarom kan ik het aanbevelen.

In het onvolprezen radio programma Bureau Buitenland werd deze week gepraat over Afghanistan. Ik hoorde dat een deel van de elite rondom de president blij was dat ze verlost waren van Khazildad, de onderhandelaar die namens de regering Trump met de Taliban om de tafel zat. Hij had die elite geïrriteerd omdat hij onderhandelde zonder de regering van Afghanistan aan die tafel uit te nodigen. Er zou opluchting zijn, nu kon de regering weer doen wat ze zelf wilden. De interviewer ging er niet op door, maar wat werd hier werkelijk gezegd? 

Een corrupte, geïsoleerde en grotendeels incompetente regering in Kaboel ziet de Amerikaanse betrokkenheid met vreugde afnemen omdat ze dan niet door lastige onderhandelaars buiten de onderhandelingen gehouden worden, die ze ongetwijfeld zouden traineren. Ze kunnen weer zelfstandig het land verder naar de ondergang leiden. Hoera. Dat was wat de goed geïnformeerde geïnterviewde vertelde als zijn indruk na gesprekken met mensen in Kaboel, eerder in de week.

Er zou paniek zijn in Afghanistan. De rijken proberen te vertrekken. We horen al maanden, al jaren, dat de positie van de vrouw, afgedwongen door de Amerikanen maar botsend met de middeleeuwse sociale structuur van Afghanistan, bedreigd zou worden. Ik twijfel daar niet aan, maar wat moet je met een land dat alleen met hulp van buitenland de binnenlandse barbaren op afstand kan houden? De rijken zullen niet alleen vertrekken, ze hebben al eerder miljarden dollars verkwist en soms ronduit gestolen. Zij hebben niet het hart voor hun eigen land dat nodig is om er een beschaafde natie van te maken.

Twintig jaar sleutelen aan een eigen Afghaans leger heeft evenmin iets opgeleverd. Ik las dat de Taliban beter betalen dan de officiële regering. En dan horen we even niets over de krijgsheren en hun seksuele misdragingen met Afghaanse jongens die onze bondgenoten zijn.

Er wordt gezegd dat het terugtrekken van de Amerikanen zou leiden tot een burgeroorlog. Ik vraag me dan af wat er zich de afgelopen veertig, vijftig jaar heeft afgespeeld. Dit is toch altijd al een burgeroorlog geweest? Een waarin Amerika deelnemer is geworden, aan een van de kanten in deze oorlog.

Ik hoor al jaren wat de Taliban als slagzin hanteert: zij hebben de horloges, wij hebben de tijd. Oftewel, we wachten wel tot jullie er genoeg van hebben. Ze hadden en hebben gelijk. En het was dom van Amerika (en de Kunduz klunzen die hierin meegingen) om te denken dat het anders was. Mensen met lokale belangen, nationalisten, hebben altijd de langste adem. Vraag het Indonesiërs, Vietnamezen. En laten we ook meteen vaststellen dat de door de Amerikanen gesteunde machthebbers vaak corrupt en incompetent zijn (Vietnam en Korea zijn hier ook mooie voorbeelden). Afghanistan heeft twintig jaar lang en 2.000 miljard dollar gehad om het land op te pakken en op weg te sturen. De Afghanen hebben die kans niet gegrepen, of de elites hebben hem verkwanseld. Jammer voor het land, maar hoe lang denken ze eigenlijk dat de rest van de wereld hen overeind wil houden?

In de Financial Times staat vandaag een mooi lang stuk over de vraag of Amerikaans exceptionalisme nog opgeld doet, anno 2021. Een stuk minder dan vroeger, luidt het antwoord, met dank aan Donald Trump – onder meer. Ik herinner me nog dat de Republikeinen probeerden Obama onderuit te halen toen hij zei dat het verstandig was om wat minder arrogant te zijn over het Amerikaanse voorbeeld. De wereld was te klein. Zwarte man die niet bevestigt dat Amerika uniek is, speciaal is, van God gegeven voorbeeldkracht heeft.

De Republikeinen, nu gevangen genomen door Trump, hoor je er niet meer over. Er is niet zoveel aan voorbeeld, de VS is hoogstens exceptioneel stupide. Geen voorbeeld om te volgen. 

Biden heeft de knoop over Afghanistan resoluut doorgehakt. Te hopen valt dat hij erbij blijft en zich niet laat afpersen door de Amerikaanse militaire leiding die weigert toe te geven dat Afghanistan een mislukking was. De Republikeinen zijn niet in een positie om Biden daarover aan te spreken. De harde waarheid is dat de doden in Afghanistan en de vele gewonden (2.800 Amerikaanse doden en meer dan 25.000 militairen die een ledemaat zijn kwijtgeraakt – meer overlevers dan in Vietnam, daardoor meer gehandicapten en dan hebben we het nog niet over de trauma’s.

Afghanistan was een totale mislukking. Schuif het op het bordje van kleine Bush en zijn baas, vicepresident Dick Cheney. Schuif het bij ons op de partijen die Kunduz mogelijk maakten – D66 en Groen Links. Landen die exceptioneel goed zijn bestaan niet. Landen die exceptioneel slecht omspringen met de kansen die ze krijgen, wel. Zie Afghanistan.