Matterhorn door Karl Marlantes. Corvus, € 12,95.

ISBN 9 781848874961

Door Frans Verhagen

De oorlog in Vietnam, van 1965 tot 1975, is meer dan een historisch feit, een paar jaartallen en een ongelukkig land. De oorlog was en is een politiek en cultureel fenomeen dat de Amerikaanse samenleving tot op de dag van vandaag beïnvloedt. De oorlog werd niet alleen verloren, in de oorlog verloor Amerika ook zijn onschuld, het idee dat de Verenigde Staten altijd en overal een kracht van het goede waren.

Er is een goede reden dat het Vietnam memorial in Washington het meest bezochte monument van Amerika is, en nog het mooiste ook, maar dat is niet de reden voor het bezoek. Met bijna 60.000 Amerikaanse doden en meer dan 300.000 gewonden zijn er weinig mensen die er niet ergens in hun leven mee te maken hadden. Het was een oorlog die vooral werd gevochten door Amerikanen die niet sluw of niet rijk genoeg waren om hun dienstplicht te ontlopen. Dick Cheney, Bill Clinton, Newt Gingrich, de kleine Bush: ze vonden allen een manier om niet te gaan. Voor de anderen is Vietnam een deel van hun leven.

Dat nu, veertig jaar nadat de Amerikanen hun aandeel in de oorlog beëindigden, een vuistdik boek als Matterhorn een bestseller wordt, geeft aan dat de wonden wel geheeld zijn maar het litteken nog altijd aanwezig is. Matterhorn is een fenomenaal boek. Het is fictie maar bevat alles wat in Vietnam een rol speelde. Het is ingenieus opgebouwd rondom de eerste twee maanden ‘in country’ van Mellas, een luitenant – vrijwilliger en ‘intellectueel’ – die zijn plek als betrouwbare marinier moet veroveren.

Alles heeft Karl Marlantes erin gestopt. De angst, de pijn, de teken (de scènes met de soldaat die een teek in zijn pisbuis krijgt, zetten de toon), de jungle rot en de stromen pus, de rottende kleding, de hinderlagen, de wrijving tussen officieren met een toekomst na het leger en de manschappen, de zwarte soldaten die hun eigen oorlog voeren, de onzin, de nutteloosheid, de corrumperende body count, de drugs, het dromen van R&R, rest and recreation met een Vietnamees of Japans hoertje, honger, dorst en de dood als ultieme verlosser, waardoor soldaten moediger worden dan ze ooit gedacht hadden – erger kan het immers nooit worden. Officieren die denken aan hun promotie en bewust mensen de dood in jagen. Je begrijpt waarom ‘fragging’ voorkwam, het vermoorden van officieren, volgens de woordenlijst die Marlantes achterin het boek heeft gezet, 43 keer bij de Mariniers, de meest gedisciplineerde soldaten.

De timing van Matterhorn ligt ergens rond 1968, de soldaten lachen over het gezeur of de onderhandelingstafel in Parijs rond of vierkant moet zijn, maar verder speelt politiek geen rol – ze doen waaraan ze niet kunnen ontkomen. Marlantes heeft een aantal echte gebeurtenissen in elkaar geschoven waardoor hij in één boek, twee maanden, zowat alles meeneemt. Twee grote operaties: een jungle verkenningsmissie die uitloopt op een verhongering omdat de leiding die ver weg zit dingen vraagt die vrijwel onmogelijk zijn. Mellas, de hoofdpersoon, noemt het de Trail of Tears, naar de marteltocht die de Amerikaanse regering oplegde aan de indianen. De verovering, verlating en herovering en weer achterlating van de Matterhorn is de tweede operatie. Marlantes bouwt het slim op. In de jungle exercitie zijn het vooral psychische en fysieke omstandigheden die martelend zijn, de slagen om Matterhorn zijn maar al te dodelijk.

Matterhorn is een fictieve berg net ten zuiden van de DMZ, de gedemilitariseerde zone, met Noord-Vietnam in het noorden, Laos in het westen en de Chinese zee aan de oostkant. Het was gebied waar de NVA, de North Vietnamese Army, probeerde te infiltreren en waar de Amerikanen dat probeerden te voorkomen. De Zuid-vietnamezen spelen nauwelijks een rol, behalve als laffe labbekakken waar je niets aan hebt. Matterhorn is fictief maar ook weer niet. De verovering van Hill 875, indertijd beschreven door journalist Peter Arnett, zit erin. Hamburger Hill, door senator Kennedy indertijd terecht een nutteloze operatie genoemd. Operation Hickory, Operation Buffalo, het gebied tussen de oost-west verbinding Route 9 en de bergen, is het terrein waar Matterhorn zich afspeelt. In mijn grote Nam-boek dat ik erop nasloeg, lijkt de slag om Matterhorn op de slag om Mutter’s Ridge. Maar die namen doen er niet toe – al geven de beelden in mijn Nam-boek extra kracht aan wat je net als fictie hebt gelezen.

Matterhorn ís de oorlog in Vietnam. De opdracht om een veilige zone te bouwen, met bunkers en beveiliging aan de voet van Matterhorn. De opdracht om die zone te verlaten omdat vanwege de relaties met de regering in Saigon elders wat moet worden opgeknapt. Daarna de herovering van de berg, waar de Noord-Vietnamezen intussen de bunkers en schutterputjes hebben ingenomen. De leidinggevende officieren die juichen en trots zijn, terwijl hun troepen bij tientallen sneuvelden. De nutteloosheid van het geheel.

Dat Matterhorn veertig jaar na de oorlog nog zo’n snaar raakt, komt, denk ik omdat je tijdens het lezen regelmatig denkt: wat hier plaatsvindt, wat hier gezegd wordt, dat is de oorlog in Afghanistan. Geen jungle maar even nutteloos, redeloos en uitgevoerd door soldaten die niet meer zijn dan pionnen in een spelletje van politici en generaals. Missies die als vanzelfsprekend uitdijen.

Dit is een geweldig boek. Niet iedereen zal zich door het militaire slang heen kunnen worstelen en een vertaling lijkt me al bij voorbaat tot mislukken gedoemd, maar het verhaal van Mellas en zijn platoons is aangrijpend. Niet omdat hun lot aangrijpt, dat ook, maar omdat het boek gaat over mensen, menselijke impulsen en motivaties, emoties en overpeinzingen, solidariteit en egoïsme. Het is een verhaal naar het leven.

Vietnam heeft al meer goede boeken opgeleverd, Philip Caputo’s A Rumor of War bijvoorbeeld. Ze kunnen naast elkaar bestaan, er is geen sprake van beste. Maar Matterhorn is de absolute top. Het boek deed me teruggrijpen op de beste journalistiek uit die tijd, de andreline gedreven verhalen van Michael Herr in Dispatches. Karl Marlantes was zelf die Mellas in zijn boek, maar door zijn eigen verhaal in een breed perspectief te plaatsen heeft hij het universeel weten te maken. Dit is geen boek over Vietnam, dit is een boek over het leven. En hoe we steeds maar weer in dezelfde shit trappen.